احتياطات لازم در مورد وسائل شيشهاي
ظروف پلاتيني، گازها و الكتريسيته
وسائل شيشهاي
اين وسائل شكننده هستند. شيشه ممكن است به علت كشش داخلي ناگهان شكسته شود وجود اين كشش ممكن است به علت عدم حرارت كافي به شيشه در ضمن ساخت آن باشد. شكسته شدن شيشه به سبب نقص عمل سوار كردن آن به دستگاه نيز اتفاق ميافتد. هنگام جابجائي و تميز كردن شيشه نبايد خراش به آن وارد گردد.
فلاسك شيشهاي، بِشِر و يا بطري ممكن است در اثر تمركز حرارت زياد در يك نقطه آن بشكند. مثلاً در اثر تمركز مخلوط «شعله بدون درخشش»[1] در ته فلاسك شيشهاي سبب شود كه شيشه بشكند. بطريهاي ضخيم و فلاسكهاي حجيم مدرج نبايد حرارت داده شوند. به همين دليل محلولها نبايد در ظروف مدرج گرم شوند زيرا گرماي محلول ممكن است سبب شكسته شدن و يا تغيير حجم آنها شود. نمونه اينگونه صدمات ممكن است به شرح زير اتفاق افتد:
مسئول تهيه محلول ميخواهد محلول غليظ از هيدروكسيد سديم (NaOH) تهيه نمايد. براي اينكار هيدروكسيد سديم جامد را در بطري ريخته (اين اولين خطاي اوست) و مقدار معيني آب در داخل آن ميريزد بعد درب بطري را ميبندد (دومين خطا) و شروع به تكان دادن محلول مينمايد. بطري را در مقابل چشم خود نگهداشته تكان ميدهد (سومين خطا). حرارت ايجاد شده محلول فشار زيادي را در بطري سربسته ايجاد ميكند بطوري كه بطري ميشكند و محلول غليظ و داغ هيدروكسيد سديم به صورت و چشم مسئول پاشيده ميشود و نتيجه آن كوري كامل وي ميگردد.
به تهيه كنندگان محلول بايد آموزش داده شود كه هيدروكسيد سديم بايد در بشر شيشهاي سرباز (كه در برابر حرارت مقاوم است) با آب و بوسيله همزن شيشهاي مخلوط گردد.
حتي عمل ساده حل كردن هيدروكسيد سديم در آب ممكن است در اثر بيتجربگي سبب زيان مرگبار گردد. با وجوديكه از خطاها جلوگيري به عمل ميآيد ممكن است وسائل شيشهاي تصادفاً بشکند بنابراين قدمهاي احتياطي لازم بايد برداشته شود تا خطرات به حداقل برسد. ديسيكاتور خلاء بطريهاي «وولف»[2] فلاسكهاي دوجداره «دوار»[3] و دستگاههاي شيشهاي تقطير در خلاء بايد داراي حفاظ عايق باشند تا در اثر شكستن صدمهاي به اشخاص وارد نيايد. پس از اتمام عمل تقطير در خلاء قبل از تخليه بايد دستگاه را سرد نمود. دستگاه تقطيري كه محتوي مايع قابل اشتعال است بايد در سيني فلزي لبه دار قرار داده شود تا در صورت شكسته شدن شيشه و شعلهور شدن، مواد قابل اشتعال روي ميز يا كف آزمايشگاه پخش نشود تا بتوان به سهولت آنرا خاموش نمود. كف سيني بايد از ماسه ريز پوشيده شود و قاشقك كوچكي در كنار ظرف شن گزارده شود تا بتوان ماسه را روي شعله ريخت و آنرا خاموش كرد. در صورتيكه گاز زيانآور و تحريك كننده در عمل تشكيل شود، دستگاه بايد در گنجه تهويه گاز قرار گيرد. دستيار هر آزمايشگاه بايد در ساخت دستي وسائل شيشهاي آزمايشگاه (شيشهگري) آموزش لازم شامل قطع كردن و حرارت دادن لولههاي شيشهاي و جاسازي كردن لولهها در چوپ پنبه و درپوشهاي لاستيكي سوراخ دار، باريك كردن لولههاي شيشهاي و خم كردن آنها را ديده باشند. وقتي كارگاه شيشهگري در دسترس آزمايشگاه باشد مزيتي است كه ميتوان وسائل شيشهاي آزمايشگاه را به كمك شيشهگر ماهر تهيه نمود. ظروف شيشهاي قبل از شيشهگري بايد كاملاً تميز گردد.
بكارگيري ظروف پلاتيني
گرچه بكارگيري غيرصحيح وسائل و ظروف پلاتيني بيخطر است ولي آسيبديدگي آن به علت گراني قيمت پلاتين بار سنگيني براي بودجه آزمايشگاه محسوب ميشود. نگاهداري و مواظبت از ظروف پلاتيني بايد طبق دستور و يادداشتهاي مربوطه انجام شود.
موادي كه به ظروف پلاتين صدمه وارد ميكنند
تعدادي از مواد به ظروف پلاتين خسارت وارد ميكنند. مقدار اندكي (در حدود چند دهم ميليگرم) از بعضي عنصرها كافيست كه بوته يا جام پلاتين را خراب كنند. موادي كه سبب خسارت ظروف پلاتين ميشوند عبارتند از:
(a) اغلب فلزها در دماي بالا با پلاتين تركيب و آلياژهاي مختلف تشكيل ميدهند اين آلياژها داراي دماي ذوب كمتر از دماي ذوب پلاتين بوده و سبب سوراخ شدن ظروف پلاتين ميشوند.
(b) اغلب تركيبات فلزي از قبيل اكسيد فلزهاي قابل كاهش[4] و نمك فلزها وقتي در ظروف پلاتين حرارت داده شوند در مجاورت ماده آلي (مانند كاغذ صافي يا شعله آتش) كاهش يافته و فلز كاهيده شده با پلاتين آلياژ تشكيل ميدهد.
(c) گاز هيدروژن به علت كوچكي اتمها در پلاتين حرارت ديده و سرخ شده نفوذ ميكند و سبب سوراخ شدن آن ميگردد. قسمت آبي شعله مخروطي شكل چراغ بنزن نبايد مستقيماً به بوته يا جام پلاتين بتابد.
(d) فسفر و آرسنيك در اثر تبلور داخلي[5] سبب خوردگي پلاتين ميشوند. حتي مقدار بسيار كم فسفر براي پلاتين خسارت بار است. پلاتين در اثر خاكستر كردن مواد آلي كه محتوي فسفر است به سرعت صدمه ميبيند همچنين در اندازهگيري منيزيم و فسفاتها. تاكنون حدود 80% ظروف پلاتين صدمه ديده در اثر تماس با فسفر بوده است. پلاتين در مقابل مقدار زيادي عنصرهاي ديگر و مواد شيميائي مخصوصاً كلر آزاد (تيزاب سلطاني وجود هر نمك همراه اكسيد كنندهها) و هيدروكسيد فلزهاي قليايي، كربناتها، سولفيدها، سيانيدها و تيوسيانات در دماي بالا صدمه ميبيند (به جدول شماره 50 ضميمه مراجعه شود)
اين جداول مشخصات پلاتين را نشان ميدهد. اثر زغال و گازهاي كاهنده و گوگرد و گازهاي گوگرد دار به نظر بياهميت ميآيند.
ظروف پلاتين بايد با سولفات هيدروژن پتاسيم () مذاب آغشته شود و پس از شستشو خشك گردد. در اثر عمل مكانيكي نبايد خسارت به پلاتين وارد آيد.
مقررات براي استفاده از ظروف پلاتيني
بوتههاي پلاتيني نبايد براي سرخ كردن و خاكستر كردن موادي كه محتوي فسفر و تركيبات فسفري هستند به كار برده شوند. اين در صورتي است كه جلوگيري از عمل كاهش صورت نگرفته باشد. مثلث فلزي نبايد زير بوته پلاتين قرار گيرد، انبرك فلزي و حمامهاي آبي نبايد با پلاتين تماس داشته باشند.
انبركهائي كه نوك آنها با عاج پوشيده شده باشد و يا با چرم شامپو مجهز شده باشد براي نقل و انتقال پلاتين مانعي ايجاد نميكنند تركيبات فلزي كه به آساني كاهش مييابند (اكسيدها و نمكهاي فلزات سنگين از قبيل سرب و نقره و قلع و انتیموان و بيسموت و مس) و يا تركيبات ارسنيك نبايد در ظروف پلاتين حرارت داده شوند.
تغيير ناگهاني حرارت روي ظروف پلاتين ممكن است سبب ترك خوردن آنها شود.
براي تميز كردن ظروف پلاتين مقدار كمي سولفات هيدروژن پتاسيم () در آن ريخته حرارت ميدهند تا ذوب شود و پس از برگرداندن ماده ذوب شده در ظرف و سرد كردن، آنرا در آب مقطر جوش فرو ميبرند تا در آب حل شده و پلاتين تميز گردد.
براي جلوگيري از صدمات مكانيكي به ظرف پلاتين ممكن است با كارگذاردن قالب چوبي در داخل ظرف، آنرا محافظت نمود.
املاح ذوب شده و چسبيده به داخل ظرف نبايد با اضافه كردن حلال و گرم كردن روي حمام آبي بر طرف شوند. بوته را نبايد حرارت داد تا املاح آن ذوب شوند بلكه بايد كمي صبر نمود تا بوته داغ شود و با اضافه كردن آب مقطر و كمي حرارت دادن و بوته املاح را از ظرف جدا ساخت. همچنين ميتوان ماده ذوب شده جامد را حرارت داد تا مايع شود و بعد سيم پلاتيني را داخل مايع فرو برد و اجازه داد تا مايع سرد شود بعد اگر سيم پلاتين با كشيدن از بدنه جدا نشد آنرا كمي حرارت ميدهند تا سطح خارجي ذوب و از بدنه جدا شود. با تهيه آلياژي از پلاتين و فلزات معيّن (ايريديم، نيوبيم، تانتال، اسميم) آلياژ مقاومي بدست ميآيد كه در مقابل مواد شيميائي مانند فسفر و ارسنيك مقاومت زيادي نشان ميدهد.
گازهاي سوختني
اغلب گازها سمّي هستند و بايد از نشت آنها جلوگيري كرد. شايسته است كه در هر آزمايش، در سر راه گاز اصلي شيري جداگانه نصب شود تا اگر نشتي اتفاق افتاد بدون خطر بتوان رفع عيب كرد. گازهايي كه شعله درخشاني ندارند مانند چراغهاي «بَنزِن» و «مِكِر» ديدن شعله آنها در روز مشكل است بنابراين چراغي كه روشن است نبايد كنار ميز قرار گرفته باشد و چراغهائي كه به آنها احتياجي نيست بايد خاموش شوند.
مخلوط گاز با هوا با اكسيژن مخلوطي قابل انفجار است كه ممكن است نتايج ناگواري به بارآورد قبل از بستن درب آزمايشگاه كليه شيرهاي گاز بايد بسته شوند. لوله لاستيكي متصل به شيرگاز ممكن است ترك بخورد و نشت كند يا اينكه از محل اتصال به شيرگاز جدا شود و گازی كه با هوا مخلوط شد با ایجاد جرقهاي، سبب ایجاد انفجار شدیدی میشود بنابراين قبل از ترك آزمايشگاه كليه سويچهاي برق كه ضد شعله نيستند بايد قطع گردند.
اگر بوي گاز در محل استشمام شود كبريت نبايد روشن شود و فوراً بايد محل را با باز كردن درب و پنجرهها تهويه نمود و تمام شيرهاي گاز بايد بازرسي شوند. نشت گاز بوسيله بو و يا با مايع صابون بايد تشخيص داده شود ولي نبايد با شعله آنرا تشخيص داد.
قبل از حرارت دادن دستگاه بوسيله گاز سوخت بايد مطمئن بود كه هواي اطراف كاملاً جابجا شده و خطر انفجار وجود ندارد. نمونهگيري از محوطه آلوده با گاز بايد عملي گردد و نتيجه آن در آزمايشگاه اگر قابل انفجار بود معلوم گردد. اگر جواب آزمايش منفي بود ميتوان گاز را روشن نمود. همين احتياط را هنگامي كه دستگاه اندازهگير گاز بكار برده ميشود بايد رعايت نمود تا انفجاري رخ ندهد.
خطرات ديگري غير از آنچه در فوق گفته شد در ضمن استفاده از گاز سوخت وجود دارد. وقتي گازي در اطاق كوچكي كه راه خروج به هواي آزاد ندارد، روشن باشد اكسيژن فضاي اطاق كم ميگردد و مقدار دياكسيد كربن و بخار آب در اطاق بالا ميرود چنين فضائي براي سلامتي انسان زيانآور است. به علاوه وقتي اشتعال به صورت كامل انجام نشود گاز بسيار سمي مونواكسيد كربن (CO) به مقدار كافي تشكيل ميشود. علامت آن هنگامي كه شعله چراغ گاز كوتاه ميشود و از حال تعادل خارج ميگردد و يا هنگاميكه «شعله بدون درخشش»[6] با جسم سردي برخورد كند (مثلاً برخورد با بشر آب سرد) كه دماي آنرا از دماي نقطه اشتعال پائينتر ميآورد توليد گاز CO مينمايد. تنظيم خوب اشتعال هنگامي است كه نوك مخروط داخلي شعله آبيرنگ باشد و از جسم گرم شونده كمي فاصله داشته باشد.
بعضي اوقات داخل ظرف واكنش گاز قابل اشتعال و يا مخلوط گاز قابل انفجار و هوا ميتواند تشكيل شود. اگر ظرف شيشهاي ترك بخورد مخلوط گاز و هواي داخل ظرف سبب آتشسوزي ميشود.
خطرات برق
دستگاههاي برقي ممكن است از طرفي توليد آتشسوزي و انفجار كنند و از طرف ديگر سبب برق گرفتگي اشخاص شوند. معمولاً الكتريسيته ساكن منشاء آتشسوزي و انفجار در حين نقل و انتقال مايعات غيرهادي قابل انفجار و مواد ديگر قابل انفجار ميباشد.
برق گرفتگي
سيمهاي هادي برقدار سبب توليد خطرات حتمي ميگردند. بدن هر شخص به عنوان آمپر متر حساس عمل ميكند. مقاومت بدن انسان در مقابل برق در افراد مختلف و موقعيتهاي مختلف متفاوت است. در مقابل كوچكترين جريان برق بدن انسان عكسالعمل نشان ميدهد. اثر جريان برق متناوب جدّيتر است. اگر ميانگين جريان برق متناوب 60 سيكل تا mA10 (ميليآمپر) باشد بدن آنرا احساس ميكند. اگر جريان برق 6 الي mA9 در بدن جاري شود قابل تحمل است. بالاتر از اين مقدار گرفتگي عضلات پيش ميآيد كه در اين حال مصدوم نميتواند حركت عضلاني خود را كنترل كند در جريان برق mA 25 تنفس مشكل و شايد غيرممكن ميباشد و حالت خفگي دست ميدهد و دستگاه تنفسي از كار ميافتد در اين وضعيت مصدوم را ميتوان با تنفس مصنوعي مداوم نجات داد.
[1] - Non-Luminous Flame
[2] - Woolff
[3]- Dewar
[4] - Reduction
[5] - Inter crystalline
[6] - Non-luminous Flame
علاقه مندی ها (Bookmarks)