چگونه برای اوقات فراغت فرزندانمان برنامه ریزی كنیم؟ تابستان با خمیازه های كشدار با فرارسیدن تابستان، فرزندان ما پس از پشت سر گذاشتن یك سال تحصیلی توام با تلاش، در پی آنند كه از زمان فراغت تابستانی خود بیشترین بهره را ببرند.


.

پدران، مادران و مسوولان تعلیم و تربیت نیز با دغدغه چگونگی گذراندن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان، به دنبال برنامه ریزی صحیح در این زمینه هستند.
آیا شما نیز از آن دسته والدینی هستید كه همراه با فرارسیدن فصل تابستان دلمشغولی بسیاری برای پر كردن اوقات فراغت فرزندتان دارید؟
آیا شما نیز به دنبال راهی هستید كه علاوه بر جنبه آموزشی برای فرزندتان، جنبه تفریحی و سرگرم كننده نیز داشته باشد؟
نگران نباشید، چرا كه این مساله در اكثر خانواده های متعهد و مسوول در قبال فرزندان وجود دارد و راهكارهای آن بسته به مطالعه و برنامه ریزی والدین و در نظر گرفتن علائق و خواسته های فرزندان در این زمینه در دسترس خواهد بود.
متاسفانه اكثر والدین بدون اطلاع از معنی و مفهوم اوقات فراغت و بدون توجه به علائق و سلیقه های فرزندشان، تنها به جنبه آموزشی این دوره اهمیت داده، او را وادار به شركت در كلاس های آموزشی از جمله: دروس سال تحصیلی بعد و یا كلاس های زبان مختلف نموده و با این كار نه تنها زمینه استراحت و آماده سازی ذهن او را برای یادگیری دوره تحصیلی بعدی فراهم نمی آورند بلكه سبب می شوند كه خستگی فرزندشان از یادگیری دوچندان شده و دروس دوره بعدی را نیز به نحو احسنت به انجام نرساند. در صورتی كه این دوره 3 ماهه تعطیلات با برنامه ریزی صحیح و منسجم می تواند زمانی برای استراحت فكر و افزایش پتانسیل یادگیری برای دوره تحصیلی بعد را فراهم آورد و ضریب یادگیری را نیز افزونی بخشد.
شاید ریشه این مشكل در این باشد كه اكثر والدین از مفهوم اصلی اوقات فراغت واقف نیستند. در اینجا ابتدا به بررسی مفهوم اصلی اوقات فراغت و سپس راهكارها و چگونگی برنامه ریزی برای سپری كردن این دوران به بهترین نحو خواهیم پرداخت.
«دومازیه» جامعه شناس فرانسوی و مولف كتاب «به سوی تمدن فراغت» تقریبا تعریف جامعی برای اوقات فراغت بیان كرده است كه در آن علاوه بر ویژگی های اوقات فراغت به كاركردها و نتایج آن نیز اشاره شده است:
فعالیت های اوقات فراغت (فوق برنامه)، مجموعه فعالیت هایی است كه شخص پس از رهایی از تعهدات و تكالیف شغلی، خانوادگی و اجتماعی با میل و اشتیاق به آن می پردازد و غرضش استراحت، تفریح، توسعه دانش، به كمال رساندن شخصیت خویش، به ظهور رساندن استعدادها و خلاقیت ها و سرانجام مشاركت آزادانه در اجتماع است. دومازیه 3 كاركرد اصلی برای فراغت ذكر می كند:
رفع خستگی: فراغت به فرد فرصت می دهد كه خستگی كارها و تكالیف را از تن بیرون كند.
تفریح و سرگرمی: به وسیله سرگرمی، فضاهای جدیدی گشوده می شود كه در آنها فرد می تواند از رنج روزانه یك سری وظایف محدود و عادی و نیزكارهای تكراری و محیط یكنواخت فرار كند تا به ركود یا شكنندگی روانی دچار نشود.
رشد و تعالی شخصیت: فراغت، فرد را قادر می سازد تا از كارهای روزمره كلیشه ای كه او را مجبور به پذیرش الزامات سازمان های اصلی اجتماعی می كنند رهایی یابد، به كشف و اختراع و ابتكار دست بزند و اندیشه، محیط و افراد مرتبط با خود را متحول كند.
فراغت در واقعی ترین مفهوم كلمه هر سه این كاركردهای اساسی را برآورده ساخته و نیاز انسان را كه با هر یك از آنها مرتبط است، ارضاء می كند. بر همین اساس، از دیدگاه اكثر جامعه شناسان، اوقات فراغت صرفا وقتی نیست كه فرد به كار مشغول نباشد، بلكه وقتی است كه درآن فرد از الزامات عملی آزاد باشد و فعالیتی است كه فرد، آزادانه انتخاب می كند و موجب رشد استعدادها و آرامش و خشنودی او می گردد.
در چارچوب كاركردهای كلی سه گانه ای كه برای اوقات فراغت برشمردیم، كاركردهای جزئی متنوعی نیز قابل شناسایی اند كه می توان هر كدام از آنها را سرفصلی برای فعالیت های اوقات فراغت (فوق برنامه) قرار داد: از جمله:
كسب اعتماد به نفس: اصولا وجود علاقه در انجام كارها، سبب كسب موفقیت خواهد شد و این پیروزی و موفقیت، اعتماد به نفس فرد را بالا می برد.
شناخت مقتضیات زمان: چون فرد آزاد از انجام الزامات و وظایف كاری روزمره می شود و وقت آزاد بیشتری برای حضور در اجتماع و فعالیت های فوق برنامه دارد، از مقتضیات زمان و مسائل روزمره اطلاع خواهد یافت.
تفریح و گردش و سرگرمی
تحرك جسمی و حفظ ورزیدگی
رسیدن به آرامش
بهداشت روانی
تجدید قوا: فعالیت در قالب برنامه هر قدر هم لذت بخش باشد، باز خستگی هایی به دنبال خود دارد. بخشی از این خستگی، خستگی جسمانی است كه معمولا با استراحت (از جمله خواب) برطرف می شود. بخش دیگری از این خستگی، خستگی روانی است كه معمولا به دلیل مواجهه مستمر با یك محرك به وجود می آید.
كسب ضریب بالای موفقیت در آموزش
مقید شدن و اجبار در فعالیت جسمی و روحی، باعث كاهش بازده (راندمان) كار می شود و شخص همیشه خویش را در حصار احساس می كند. اكثر قریب به اتفاق دانش آموزان و دانشجویان چنین حالتی را در زمان تحصیل دارند.
وجود انواع و اقسام فعالیت های آموزشی در زمینه های فرهنگی، هنری، تربیتی، فنی و ... در برنامه های اوقات فراغت باعث می شود كه این اوقات در واقع نقش زمان حضور در كلاس های رسمی را ایفا كنند. با این تفاوت كه شخص در این زمان با میل و رضایت خاطر و علاقه خویش در سر كلاس های آموزشی حضور می یابد.
به همین خاطر، چون این فعالیت ها و زمان استفاده از آنها مطابق سلیقه و ذوق او هستند باعث افزایش ضریب یادگیری حرفه و آموزش می شوند.
تمرین حیات اجتماعی
یكی از مهم ترین ویژگی های فعالیت های اوقات فراغت، انجام دادن برنامه های گروهی و دسته جمعی است كه خود عاملی است برای زندگی اجتماعی و رشد اجتماعی و نیز در این فعالیت هاست كه انسان با جمع آشنا می شود و دوستانی تازه پیدا می كند و از زندگی فردی و تنهایی خویش رهایی می یابد. همان طور كه می دانیم زمینه سازی رشد انسان، در شكل گرفتن به موقع بعد اجتماعی وی است.
ارتقای مهارت های شناختی
اوقات فراغت مناسب ترین فرصت ها برای توسعه مهارت های شناختی از جمله مطالعه، پژوهش، پرسشگری، سخنرانی و گفتگو و... و شكوفایی استعدادها هستند. زیرا هنگامی كه فرد براساس علاقه و انگیزه شخصی (بدون داشتن اجبار و وظیفه رسمی) بخواهد در زمینه های متنوع فعالیت داشته باشد، مسلما تلاش او در چنین شرایط مطلوب و خوشایند ذهنی و روانی، از یك طرف در تامین بهداشت جسمی و روانی وی موثر خواهد بود و از طرف دیگر، موجب فراگیری های پایدار در او خواهد شد.
شكوفایی خلاقیت ها
انجام دادن كارها از روی علاقه و با انگیزه شخصی سبب تمركز بیشتر در انجام آن كار و نهایتا منجر به بروز خلاقیت و ابتكار و نوآوری در انجام آن كار خواهد شد. حال كه مفهوم واقعی اوقات فراغت و اثرات آن را دانستیم، به ذكر راهكارهای موثر و بهینه برای گذراندن آن می پردازیم.
تفریحات سالم
اختصاص دادن ساعاتی از روز هرچند اندك به تفریح، موجب كسب نیرو و انرژی لازم برای انجام كارهای علمی و عملی می شود. مقصود از تفریح تنها توجه به گردش و قدم زدن در پارك و مسافرت نیست. گرچه اینها هم اگر به صورت سالم و هدفدار برگزار بشوند، علاوه بر این كه ساعاتی از وقت جوانان را پر می كنند، موجب تقویت روحیه و ایجاد نشاط و شادابی در او می شوند.
ورزش
ورزش جز آن كه فعالیت بدنی و اجتماعی و گروهی است نوعی بازی به حساب می آید و برای مدتی انسان را از نگرانی ها و دلواپسی ها به دور نگه می دارد و فرد را متوجه نقاط مثبت خویش می كند. بازی ها را معمولا به 3 دسته تقسیم می كنند:
بازی هایی كه به پرورش جسم كمك می كند و مهارت های جسمی و حركتی را تقویت می كند مانند: دوچرخه سواری، والیبال، فوتبال و...
بازی هایی كه قدرت تخیل را پرورش می دهد. مانند: ماكت سازی، طراحی، نقاشی و...
بازی هایی كه قدرت تفكر را پرورش می دهد. مانند: شطرنج و انواع معماها و...
پركردن اوقات فراغت فرزندان با بازی هایی كه به جسم و پرورش جسم، تخیل و اندیشه ختم شود، بسیار مطلوب است.
مطالعه
مطالعه كتاب های سودمند، بهترین سرگرمی و تفریح به شمار می رود. اگر فرزندمان را مجاب كنیم كه اوقات فراغت خویش را البته با میل و رغبت، با خواندن كتاب بگذراند، علاوه بر بهره برداری علمی و فرهنگی، از ضعف اعصاب و پریشانی در امان بوده و در زندگی از آرامش بیشتری برخوردار خواهد بود.
رهنمودهای عملی برای والدین
برنامه ریزی والدین برای این ایام باید با مشورت و نظرخود فرزندان صورت گیرد نه فقط با اعمال نظر والدین، زیرا در غیراین صورت مهم ترین مشخصه مفهوم اوقات فراغت نبود الزام كمرنگ می شود و در نتیجه كاركردهای مطرح شده جایگاه خود را از دست می دهند. آنچه در این زمینه اهمیت دارد توجه دادن والدین به این امر است كه آنها باید همواره نقش راهنما داشته، فرزندان را با توجه به علائقشان در جهت رشد و پرورش استعدادهایشان یاری كنند. از آنجا كه بسیاری از خانواده ها توان استفاده از امكانات عرضه شده همچون كلاس ها و اردوهای مختلف تفریحی و آموزشی را ندارند، راهكارهای زیر می تواند بهره وری فرزندان آنان را از این ایام تا حدودی افزایش دهد:
امكان معاشرت فرزندانتان را با دوستان قابل اعتماد آنها فراهم سازید. برای اطمینان بیشتر توصیه می شود به نحوی با خانواده آنها ارتباطی هر چند اندك برقرار كنید.
كتاب های متناسب با علائق و سن آنان تهیه كنید.
امكان استفاده از كتابخانه را برای آنان فراهم نمایید.
وقت بیشتری را به فرزندان تان اختصاص دهید تا در نتیجه ارتباط متقابل، شناخت متقابل شما از همدیگر توسعه یابد.
امكانات تهیه كارهای دستی ارزان قیمت را در منزل فراهم آورید و خود نیز راهنمایی آنان را عهده دار شوید و سخن آخر این كه: اوقات فراغت به معنای بیكاری نیست. چون در اوقات بیكاری فرد كاری برای انجام دادن ندارد ولی در اوقات فراغت كارهای متعددی می تواند داشته باشد كه تفاوت آن با اوقات دیگر كه در آنها نیز به انجام كار و فعالیت مشغول است در هدف این كارها و فعالیت هاست. هدف از فعالیت های اوقات فراغت كسب آرامش و لذت است.