غاركتل خور(كتله خور)

[باستان شناس]

غاركتل خور(كتله خور)

موقعیت :

غار کتل خور در استان زنجان و در 155 کیلومتری جنوب آن و 173 کیلومتری شمال همدان و 70 کیلومتری شرق بیجار و پنج کیلومتری (روستا – شهر) گرماب قرار گرفته است.


معرفی :


در گویش فارسی کتل بمعنی کوه کم ارتفاع و خور کوتاه شده خورشید است، پس "کتل خور" یعنی کوه خورشید و نام غار بر گرفته شده از نام این کوه است که درون آن زایش یافته است.


این نام با معنا با توجه به وجود چند گور نزدیک دهانه و یافت شدن تعدادی سفال شکسته در درون غار، چند احتمال را در مورد گذشته غار پیش می آورد.


یکی آنکه با توجه به یافت شدن جمجمه پلنگی درون یکی از گودالهای غار و نبود هر گونه استخوان دیگری از پلنگ شاید غار مکان مورد احترامی بوده و همانند غار بابا جابر در آن مراسم آئینی انجام می شده است.

احتمال دیگر اینستکه درون غار ماده مومیایی که معالج شکستگی استخوان و امراض دیگر بوده و مالکیت آن در اختیار شاهان قرار داشته یافت می شده زیرا نام دیگر کوه که سقزلو (دارنده سقز) است مؤید وجود ماده ای قابل تغییر و انعطاف مانند موم است که مومیایی به آن شباهت دارد و نزدیک منطقه قرارگیری غار و کوه چنگ الماس یافت می شود.

بهر حال غار از گذشته های دور شناخته شده بوده و نام پر معنا و پر رمز خورشید بر آن بر فزون ارزشی آن دلالت دارد.



تاریخچه کوتاهی از غار :



غار در سال 1330 توسط زنده یاد آقای اسدالله جمالی از پایه گذاران و پیشکسوتان ورزش کوهنوردی زنجان مورد شناسایی قرار می گیرد

. سپس در سال 1331 کوهنوردان باشگاه نیرو و راستی به راهنمایی آقای اسدالله جمالی غار را مورد بازدید فنی قرار می دهند. وجود دهلیز سقف کوتاه چهار صد متری ورودی غار که باید نشسته از آن عبور کرد همیشه مانعی سر راه ورود به غار بوده و همین مشکل ورود سبب سالم ماندن غارسنگها از تاراج بازدید کنندگان بوده است.


از سال 1365 به بعد غار توسط گروههای کوهنورد از همدان مورد بازدید مکرر قرار می گیرد و در این بازدیدها از کله پلنگ و اسکلت دو گوسفند و بقیه جاذبه های غار عکسبرداری می شود. و از همه برتر نقشه درون توسط یکی از گروههای بازدیدکننده غار ترسیم می شود سپس در سالهای بعد تصمیم به توریستی کردن غار گرفته می شود و با گشاد کردن دهلیز چهار صد متری ورودی به ابعاد (4×3) متر و اقدامات دیگر غار را به شکل امروزیش در می آورند.


ساختمان :


غار کتل خور از یک ورودی دهلیز مانند به درازای چهار صد متر و تعدادی دالان اصلی دنبال هم که در بعضی از بخشها دالانها وسعت یافته و به تالارهای وسیعی تبدیل می شوند، تشکیل شده است.

این استخوانبندی ادامه یافته تا غار در مسیر اصلی به پایان می رسد.


دالان و تالارهای دیگری از این مسیر جدا می شوند که همگی در حاشیه قرار داشته و راه به جای دیگری ندارند.


غار شامل سه طبقه است كه از راه دهلیزهای چاه مانند به یكدیگر ارتباط می یابند. طبقه دوم شامل دو بخش جدا از هم است كه هر یك از راهی به طبقه اول وصل می شوند. بخش غربی طبقه دوم از طریق یك دهلیز به طبقه سوم متصل می شود عمیق ترین بخش غار در انتهای طبقه سوم قرار داشته و فاصله عمودی آن تا دهانه ورودی پنجاه متر است.


كتل خور از پیچیده ترین غارهای ایران از دیدگاه زایش و غار سنگ بوده و از بیشتر غارهای ایران در خود نشانی دارد آنجا كه با چكیده غول پیكر شیری رنگ (الهه نگهبان) روبرو می شویم نشان از چكیده آدمك در غار كرفتو می بینیم.


جای دیگر كه با بلورهای زایش یافته درون دخمه ها بر می خوریم نشان از چاه غار بگلیجه پدیدار است و در تالار ستونها مانند اینستكه در غار كهك هستی و با مشاهده آبشار سنگهای رنگارنگ خود را داخل غار علی سرد تصور می كنی.


غار در منطقه ای آهكی به وسعت (1500×2000) متر با گسلها و تركهای متقاطع یكدیگر و در ارتفاع 1700 متر از سطح دریا پدیده آمده است دو عملكرد در زایش غار نقش داشته اند یكی آبهای فرو رو و اسیدی حاصل از بارندگی و دیگر نفوذ آب چشمه ای ماگمائی از اعماق زمین به همراه گازها وبخارهای حاصل از فعالیتهای گسل درونی كه با نیروی محركه خود آبهای فرو رو منطقه را به بالا فرستاده است فعالیت این چشمه همراه افزایش و كاهش فراوان در طول زمان بوده است .

چشمه پس از ایجاد استخوان بندی غار حركتی بسیار آهسته اما سراسری در تمام پهنه غار آغاز می كند كه نمود عینی آن موارد زیر است .

قارچها و ستون تقریبا چهار گوش تالار عروسی و اسكلت بیضی شكل كیك سقفی كه مواد رسی و غیر قابل انحلال و باقیمانده فعالیت های اولیه فضاسازی غار بوده اند در این زمان در اثر عبور بسیار آهسته آب محتوی بیكربنات كلسیم با غلظت اشباعی از اطراف آنها و قانون جاذبه ملكولی مقداری از كربنات كلسیم در حین گذر بوسیله آنها جذب شده و چتر زیبای قارچها پدید می آید و ستون دارای سر ستون می شود و اما پایه قارچها بدون پوشش میماند زیرا در حركت افقی در محیطهای بسته، حركت آب در سطح انجام می شود نه در عمق.


فرآیند گردش آب حاوی بیكربنات كلسیم و تماس با دیوارهای غار سبب زایش لبه های قرنیز مانند و پوشش لایه شیری رنگ در دو سطح آنها می شود. این عملكرد به شكل افقی و هم سطح در سراسر غار قابل مشاهده است.


وجود سقف كاملا افقی و شیری رنگ در بخشی از غار كه در تالار نیم طاق كریستالها مشاهده می شود و وسعتی حدود سیصد متر مربع دارد.


عملكرد ابتدائی فضا سازی غار در اثر حركت آب و سپس ایجاد پوشش كربناته شیری رنگ را در بخش بالائی غار به نمایش می گذارد. احتمالا بنا به علل درون زمینی نیروی محركه آب چشمه ماگمائی تقلیل یافته و دریائی از آب با غلظت اشباعی از بیكربنات كلسیم و سایر املاح درون اسكلت ساخته شده غار حالت سكون نسبی یافته و حركت دیگری كه زایش كریستالها در دخمه ها و برخی دهلیزها و كف بوده آغاز می شود. (به خاطر داشته باشیم برای زایش یك تكه كوچك الماس تحت شرایط لازم یك میلیون سال لازم است.)


در حین انجام فرآیند بلور سازی ورود آب از طریق چشمه ماگمائی به درون غار به تدریج فروكش كرده و با خروج آب موجود در غار از مسیر چشمه غار ساز و در نتیجه تخلیه آن از آب فرآیند غار سنگ سازی در فضاهائی كه قبلا بعلت وجود آب ممكن نبوده آغاز میگردد در پایان با كاهش آبدهی چشمه ماگمائی ، آب موجود در غار از مسیر چشمه غار ساز تهی گردیده و غار به شكل امروزیش در می آید.

ضمن آنكه عملكرد آبهای فرورو در غار تا امروز ادامه داشته و چشمه ماگمائی نیز به كل از حركت باز نایستاده است.


ورودی چشمه ماگمایی احتمالا در اعماق غار است اما چشمه غار ساز كه همان سراب قرار گرفته در مسیر غار است و آب آن از طریق چشمه ماگمائی و آبهای فرورو بالاتر از سطح ایستابی آن تامین می شود فعال میباشد.


ویژگی :


سراسر غار مملو از ویژگی و پدیده های خاص است اما در بین آنها كیك سقفی و قارچها منحصر بفرد میباشند.

دیگر نیمكره هائی هستند در كف غار كه همانند پاتیل نبات سازی میباشند.

داخل این پاتیلها مملو از بلورهای زیبا بوده كه اكنون تهی شده آنها باقی مانده است و با جستجوی بیشتر درون دهلیزها می توان نظیر آنها را یافت و از همه جالبتر گودالهای آب است كه پیش آمدگی لبه ها و رنگهای گوناگون لایه های آنها تغییرات سطح ایستابی را در مقاطع مختلفی از زمان نشان میدهد .


توصیه: غار محلی بی نظیر و جهانی بوده و سرمایه ای ملی و مانا است كه باید برای استفاده نسلهای چند هزار سال آینده باقی بماند.


هر نوع حفاری در محیط غار حداقل به شعاع ده كیلومتر و برای استحصال آب از درون زمین در منطقه باید ممنوع شود و هر نوع انتقال آب به ناحیه باید سطح ایستابیش پائین تر از سطح ایستابی سراب پائین غار باشد تا از نفوذ آب به درون غار جلوگیری شود.


غار یك مجموعه زنده و مرتبط بهم است كه هر آسیبی به یكی از بخشهای آن اثرش در تمام مجموعه منعكس خواهد شد.



http://www.zendehrood.com/VisitorPag...&ItemID=8940,1

[LaDy Ds DeMoNa]

غار كتله خور در 155 متري كيلومتري جنوب زنجان و 173 كيلومتري شمال همدان، در نزديكي شهر كوچك گرماب واقع شده است. مسير متداول، براي بازديد از اين جاذبه طبيعي جاده زنجان به خدابنده (قيدار) در امتداد زرين آباد به گرماب مي باشد. تا سال 1372 بازديد از غار تنها بري گروه هاي حرفه اي غارنورد و مجهز به ابزار و ادوات خاص امكان پذير بود، كه از اين سال به بعد عمليات عمراني در اين منطقه آغاز شده و مسيرهاي بازديد تفريحي به طول 2350 متر و با نورپردازي هاي فراوان در غار ايجاد شد. درحال حاضر غار كتله خور به عنوان يك مركز گردشگري در منطقه، مورد بازديد علاقه مندان بسياري از سراسر ايران قرار مي گيرد. از درون دهليزها كه وسعت آن گاهي به بيش از 200 تا 300 متر مي رسد گالري هاي باريكي در جهات گوناگون جدا مي شوند كه انتهاي بعضي از آنها مسدود و برخي ديگر راه عبور بسيار باريكي به گذرگاهها و دهليزهاي ديگر دارند و بسياري از اين مسيرها و دالان هاي باريك هنوز شناسايي نشده و ناشناخته مانده اند. مساحت دهليزها و معابر و دالانها را نمي توان به درستي تخمين زد. در حال حاضر دو گذرگاه بزرگ در درون غار شناسايي شده اند، يكي گذرگاه و دهليز اصلي و قديمي است كه در راستاي دهانه ورودي قرار گرفته و ديگري دهليزها و دالانهايي هستند كه در فواصل 15-10 متر از دالان هاي اولي قابل دسترسي مي باشند. استالاگتيتها و استالاگميتها ستونهاي عظيمي را در دهليزها و گذرگاههاي اصلي ساخته اند. قنديلهاي آويزان از سقف ها در اثر داشتن ناخالصيها، زنگهاي مختلف به خود گرفته اند و آنهايي كه تركيبات همراه نداشته و يا كمتر دارند به صورت بلورهاي شيشه اي بسيار شفاف مشاهده مي شوند. زيباترين پديده طبيعي اين غار به صورت قنديلهاي تماشايي معمولا در اطراف چشمه ها و تالابهاي كف آن قابل مشاهده است. در اثر فرو رفتن آب به طبقات زيرين غار و كم شدن عمق تالابها، كريستالها و قنديلهاي بلورين خطوط ديدني و بسيار جالبي را تشكيل داده اند.

[LaDy Ds DeMoNa]

در حال حاضر اين غار به سه بخش فرهنگي، تفريحي و ورزشي تقسيم شده است. بخش ورزشي آن تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره نوردان قرار مي گيرد و حدود 4 كيلومتر است كه البته هنوز انتهاي آن كشف نشده است. بخش تفريحي غار نيز كه جهت بازديد عموم مورد استفاده قرار مي گيرد حدود 2 كيلومتر مسير مستقيم است كه گفته مي شود اين مسير تنها 3/1 كل غار است. بخش فرهنگي غار نيز در بخش جنوبي آن قرار دارد؛ قسمت اصلي آن دالاني است طبيعي كه جهت برگزاري مراسم مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد، البته اين دالان هيچ گونه راه خروجي به بيرون نداشته و راه خروجي آن به صورت مصنوعي كنده شده اما خود دالان تماما طبيعي بوده است. غار كتله خور از لحاظ كيفيت بلورها و قنديلها، زيبابي و تعدد طبقات اولين غار آهكي جهان شناخته شده است. غار كتله خور، غاري است آهكي كه در برخي نقاط آن گل رس و خاكهاي حاوي اكسيد آهن قابل مشاهده است. اين غار از نظر سني تقريبا همسن غار عليصدر همدان است، البته اين دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. يكي اينكه غار عليصدر همدان غاري است كاملا آبي اما غار كتله خور زنجان غاري است تقريبا خشكي. دوم اينكه آهكهاي غار كتله خور نسبت به آهكهاي غار عليصدر بسيار خالص تر است كه اين خود عاملي است جهت زيباتر شدن غار، چراكه خالص بودن آهكها موجب شفافيت آنها و در نتيجه عبور نور از قنديل ها مي شود. يك نكته جالب توجه در رابطه با غار كتله خور اين است كه شواهد و بررسي هاي انجام شده مؤيد اين موضوع است كه اين غار در نهايت به غار عليصدر در همدان متصل مي شود. همچنين يكي ديگر از عجايب و زيبايي هاي اين غار تعدد طبقات آن است كه اين گونه غارها در جهان بسيار كم نظير هستند. گمان مي رود حدود 700 متر اوليه اين غار قطري حدود 70 سانتيمتر داشته است به طوريكه رهنوردان اوليه غار اين مسير 700 متري را به صورت سينه خيز طي كرده و مسير خود را با علامتگذاري مشخص كرده اند. 100 متر ابتداي غار محل زندگي انسانهاي نخستين بوده است كه اين موضوع را اسكلت 80 انساني كه در اين محل پيدا شده است تأييد مي كند. اين غار داراي بخشهاي ديگري است كه به ترتيب، ميدان شير خوابيده، ميدان بيستون، ميدان چهل ستون، سه راهي كوهي، ميدان پنج شير، تالار عروس، تونل قنديلي، اتاق عقد، پاي فيل، شتر با جهاز، عروس و داماد، ميدان شمع، دو جادوگر، نخل سوخته، ميدان مريم مقدس و ... را مي توان نام برد، كه تمامي اين بخشها حاصل تجمع هاي مختلف آهكي است كه هر كدام بر اساس شباهتي كه به يكي از اشياء اطراف ما داشته اند به اين اسامي خوانده مي شوند.

يكي از ويژگيهاي منحصر به فرد اين غار را مي توان وجود ستونكهاي آهكي عظيم دانست كه حاصل به هم پيوستن استالاگتيت ها و استالاگميت هاي آهكي هستند كه باعث شده اند كه اين غار خود، نگهدارنده خود باشد يعني اينكه اين ستونهاي عظيم نقش نگهدارنده هايي را بازي مي كنند كه مانع از فروريختن سقف غار مي شود. اين غار در مراحل اوليه تشكيل خود غاري آبي بوده است كه در اثر فعل و انفعالات توده هاي عظيمي از سنگها از توده اصلي جدا شده اند. تشكيل طبقات متعدد اين غار باعث شده است كه آب به طبقات زيرين نفوذ كرده و عملا غار تبديل به غاري خشكي گردد. از ديگر ويژگيهاي بارز اين غار وجود قنديلهاي زيبا و شفاف آهكي و استالاگتيت هاي گل كلمي است. وجود چشمه هاي آب بسيار زلال در اطراف اين غار و حفره هاي متعدد طبيعي هم از ويژگيهاي منحصر به فرد اين غار است. علاوه بر تمامي اين مسائل در غار كتله خور همان طور كه در قبل آمد مي توان تجمع هاي متفاوتي مشاهده كرد كه يكي از اين تجمع هاي زيبا و جالب توجه استالاگميت هايي است كه بسيار شبيه به عروس و داماد هستند و به همين اسم نامگذاري شده اند. اين غار در طول 120 ميليون سالي كه از عمرش مي گذرد دستخوش تغيير و تحولات بسياري شده است. از تغييرات طبيعي اين غار مي توان به شكستگيهاي حاصل از زمين لرزه ها، گسل خوردگيها، لغزش ها و ريزش ها اشاره كرد.

منبع: وبلاگ غار کتله خور