قلعه مرنجاب، كاروانسرايي است در كوير كه در مسير راه ابريشم قرار دارد و در گذشته كاروانها براي سفر به خراسان، اصفهان، ري و بالعكس از اين مسير مي گذشتند و از آب قنات نزديك اين قلعه سيراب ميشدند.
كاوانسراي شاه عباسي
اين قلعه در كنار درياچه نمك در قلب كوير ساخته شده است. درباره دليل ساخت اين قلعه و كاروانسرا در كنار درياچه نمك، نقل است كه شاه عباس با وجود ايجاد كاروانسرا و قلعه هاي متعدد در سراسر كشور، در اين منطقه تأسيسات دفاعي تعبيه نكرده بود، چون تا آن زمان دشمنان به خاطر درياچه نمك و گستره كوير، از اين سوي به پايتخت هجوم نبرده بودند. حمله ازبكها و افغانها از طريق درياچه نمك به كاشان كه تا اصفهان پيش رفتند، شاه عباس را به صرافت انداخت تا در سال 1012 قمري سريعا يك پايگاه نظامي در اين منطقه ايجاد كند و جلوي تهديد را بگيرد.
قنات كنار كاروانسرا كه بركه بزرگي به وجود آورده است، آب شيرين دارد و اين در كوير نمك و شورهزار يك معجزه است، معجزه اي بيمانند كه رازش هنوز فاش نشده است.
بالاي كاروانسرا به شكل سنگرهاي ديدباني است و ذكر شده كه هميشه 500 پاسدار مسلح در قلعه حضور داشتند و امنيت عبور كالا از چين به اروپا و بر عكس را در اين منطقه تأمين ميكردند. قنات كنار كاروانسرا كه بركه بزرگي به وجود آورده است، آب شيرين دارد و اين در كوير نمك و شورهزار يك معجزه است، معجزه اي بيمانند كه رازش هنوز فاش نشده است.
كاروانسراي مرنجاب در ارتفاع 810 متري از سطح درياي آزاد و در حاشيه جنوبي درياچه قم واقع شده است.
وضعيت اقليمي
كاروانسراس مرنجاب در مرنجاب از دهستانهاي شهرستان آران و بيدگل واقع شده است.
در منطقه كويري آران و بيدگل، باد مثل هر منطقه كويري ديگر، يك عامل تعيين كننده اقليمي است. باد، هم در شكل دهي به وضعيت طبيعي كوير و هم در شيوه زندگي انسان بيابان نشين تأثير تعيين كننده دارد. بادهاي نامطلوب بزرگترين آفت كوير و باد مطلوب، نسيمي از بهشت است كه كوير تفتيده را شاداب و با طراوت ميكند. متأسفانه در اين منطقه جز دو باد شهرياري و باد شمال، ساير بادها چون باد خراسان، باد قبله، باد طوفان، باد سياه و بويژه باد لوار از بادهاي نامطلوب محسوب ميشوند.
در منطقه آران و بيدگل همه چيز شكل و نمود كويري دارد و هر پديدهاي، طبيعي يا انساني، آيينه كوير است.
چگونه به مرنجاب برويم؟
جاده آران و بيدگل به مرنجاب و دستكن يكي از راههاي ارتباطي است كه اصفهان را به شهرهاي كاشان، يزد، مشهد و تهران متصل ميساخته است. در زمان صفويه مسير اصفهان(پايتخت) و مشهد اهميت خاصي داشته است.
مسير مرنجاب، اصفهان را از طريق كاشان به جاده سنگفرش اصفهان-مشهد متصل ميكرده است.
اين مسير از گرمسار به طرف پايين منحرف شده و تا سياهكوه ادامه مييابد و به جاده دستكن متصل ميشود. دستكن در ادامه مسير مرنجاب، محل انشعاب جادهاي بوده كه كاشان را به گرمسار و ورامين مرتبط ميساخته و شاخهاي به طرف اردستان و شاخهاي به جانب يزد ادامه مييافته است.
مجموعه اين مسيرها به عنوان جادههاي فرعي براي اتصال به جاده ابريشم در بخشي كه دامغان را به ري متصل ميكرد، عمل ميكرده است.
دوستداران آسمان که از آلودگي نوري شهرها و گستردگي آن گريزان هستند به اين کاروانسرا ميآيند تا در بام اين بنا و در زير آسماني صاف و تاريک شبي را به رصد بپردازند.
مجموعه تمامي زيباييهاي اين جاده، قلعه مرنجاب و قنات آب شيرين حوالي قلعه باعث شده است كه همه ساله بر تعداد مشتاقان ديدار اين منطقه افزوده شود. همچنين به علت نزديک بودن اين کاروانسرا به شهرستان آران و بيد گل بازديد کنندگان بسياري در سال از آن ديدن ميكنند.
کاروانسراهاي مرنجاب،قصر بهرام، ده نمک، سرخه و چندين کاروانسراي ديگر در اين مسير است. کاروانسراي مرنجاب و قصر بهرام در راه سياه کوه و جاده کويرنمک قرار دارد. نام کاروانسرا بر اساس نام منطقه که به کوير مرنجاب شهرت دارد گذاشته شده است. مرنجاب از شرق به دشت کوير و از جنوب شرقي به دو کوه يخاب و کوه لطيف منتهي ميشود. کاروانسراي مرنجاب ميزبان دوستداران تاريخ و طبيعت است که به آن جا ميآيند تا در سکوتي وصف ناشدني به گردش در کوير مرنجاب بپردازند و چند ساعتي را به دور از زندگي شهري سپري و به تاريخ سفر کنند. اما به جز آنها گروه ديگري نيز هستند که به اين کاروانسرا سفر مي کنند. دوستداران آسمان که از آلودگي نوري شهرها و گستردگي آن گريزان هستند به اين کاروانسرا ميآيند تا در بام اين بنا و در زير آسماني صاف و تاريک شبي را به رصد بپردازند. سکوت کوير و شب تاريک،فرصت بسيار مناسبي براي برگزاري يک شب رصدي است.
اين بنا در طول چند سال گذشته توسط اداره کل ميراث فرهنگي استان اصفهان به طور کامل مرمت و بازسازي شده و داراي امکانات کامل آب و برق است که البته آب آن کمي شور است. براي رفتن به کاروانسراي مرنجاب بايد از تهران به قم و سپس به کاشان برويد و از آن جا به سمت شمال شرق به سوي شماليترين شهر کويري استان اصفهان، آران و بيدگل حرکت کنيد.
در شهر بيدگل امام زادهاي بزرگ به نام امام زاده هلال وجود دارد که در در قسمت شرقي شهر واقع شده است. اين بنا مهم ترين بناي تاريخي و مذهبي و به قولي نشان شهر است که مردمان شهرهاي نزديک را براي زيارت به آن جا مي کشاند. از امام زاده هلال تا کاروانسراي مرنجاب جاده خاکي(شوسه) وجود دارد که به طور دقيقي مشخص نيست و در طول راه چند دو راهي دارد. بنابراين مسافراني که به قصد اين کاروانسرا سفر مي کنند از راهنمايان محلي کمک مي جويند. از آران و بيدگل تا کاروانسراي مرنجاب در حدود دو ساعت راه است. در اين مسير هيچ روستايي وجود ندارد و تنها چند مزرعه کوچک آن هم در ابتداي راه در منطقه چهار طاقي هست.در طول مسير تنها يک چاه آب قرار دارد که در نزديکي جاده خاکي کاروانسرا است. از جاذبه هاي اين مسير شترهايي هستند که در دوردست- ها به آرامي در حال حرکت هستند و گهگاه به نزديکي جاده ميآيند.
معماري بنا
نقشه کاروانسراي مرنجاب مربع شکل است. کاروانسرا از چندين اتاق و شاه نشين تشکيل شده که به دور حياطي در ابعاد 30×20 متر قرار دارند. کاروانسرا با گچ و آجر ساخته شده و داراي اتاقها و اصطبلهاي متعدد و 6 برج است.
در فصل تابستان، مارهاي غير سمي و گهگاه سمي در اين تپههاي شني ديده ميشوند که ممکن است براي گردشگران مشکل آفرين شود.
در ضلع جنوبي کاروانسرا استخر آبي در ابعاد تقريبي 10×4 متر قرار دارد. آب اين استخر از چشمهاي که در زير خود آن وجود دارد پر ميشود که آب مصرفي کاروانسرا نيز از همين چشمه است. وجود چنين چشمه پر آب و زلالي به همراه چندين درخت بلند قامت در ميان کويري خشک، نعمتي بس بزرگ و شگفت انگيز است که موجب حيرت و تعجب مسافراني است که به اين کاروانسرا ميآيند. کاروانسراي مرنجاب يکي از مهمترين رصدگاههاي ايران است که عاشقان آسمان را از نقاط مختلف كشور به سوي خود جلب ميکند.
گروههاي نجومي در بام کاروانسرا مستقر ميشوند و تلسکوپها و دوربينهاي دوچشميشان را به سوي آسمان نشانه ميروند تا بتوانند زيبائيهاي آسمان را در سکوتي زيبا رصد كنند. دماي هواي منطقه در نيمه دوم سال به صفر درجه و به ندرت به يکي،دو درجه زير صفر هم ميرسد. در فاصله تقريبا 12 کيلومتري از شرق کاروانسرا، تپههاي روان شني وجود دارد که از جاذبههاي بسيار زيباي کوير مرنجاب است. اين تپههاي شني در محدودهاي تقريبا وسيع و با شيبهاي تند مکان بسيار مناسبي براي آن دسته از عکاساني است که به سوژههاي بديع و جذاب در طبيعت علاقمندند. البته در فصل تابستان، مارهاي غير سمي و گهگاه سمي در اين تپههاي شني ديده ميشوند که ممکن است براي آنها مشکل آفرين شود. از تپههاي شني به سمت شمال شرقي، جاده خاکياي وجود دارد که از شرق درياچه بزرگ نمک ميگذرد و به کاروانسراي قصربهرام در شمال درياچه ميرسد.
عرض جاده بسيار باريك است و گاهي اوقات بر اثر وزش بادهاي کويري قسمتهايي از جاده به طور کامل ناپديد ميشود. از اين مسير تنها خودروهايي همچون جيپ مي توانند عبور كنند. در طول مسير هيچ نشاني از تمدن وجود ندارد و تنها چيزي که به چشم ميخورد خاک و شن است.
در شمال کاروانسراي مرنجاب رشته کوه کوچک سياه کوه قرار دارد. ارتفاع قله سياه کوه 1865 متر است. زمينهاي اطراف سياه کوه باتلاقي است و تنها از چند نقطه خاص و با کمک راهنماي محلي خبره ميتوان به اين قله صعود کرد. آب و هواي کوير مرنجاب در فصل تابستان گرم است و به خصوص در طول روز دماي هوا بسيار بالا ميرود.اين امر باعث ميشود که حيوانات موذي همچون عقرب، رتيل و گهگاه مار به کاروانسرا بيايند و براي ساکنان کاروانسرا مشکلاتي ايجاد كنند. البته به خاطر مرمت و بازسازي که در چند سال قبل انجام شده است کل کاروانسرا و به خصوص پشت بام آن به طور کامل سم پاشي شده است و هر چندمدت يک بار اين کار تجديد ميشود.
پيشنهاد مسئولان کاروانسرا اين است که گروههايي که شب را در اين بنا به سر ميبرند در بام کاروانسرا استراحت نکنند. کاروانسراي مرنجاب، تپههاي شني، دشت بي انتهاي کوير، سياه کوه و طلوع و غروب زيباي خورشيد در افق باز کوير به همراه آسمان پرستارهاش به علاوه دهها جاذبه طبيعي ديگر سوژههاي بسيار زيبايي براي عکاسان طبيعت است که عازم اين منطقه از ايران زمين هستند.
علاقه مندی ها (Bookmarks)