نوروزخوانی در مازندران

[م.محسن]

با پذیرش اسلام از سوي ‌ایرانیان‌، نوروز‌خوانان مضامین آن را با اعتقادات و باورهای نو یافته مردم کشورمان همسو و هماهنگ کردند.
نوروزخوانان‌، خنیاگران گمنام و دوره‌گردی بودند که از حدود پانزده روز مانده به نوروز‌، براد هر خانه‌ای بهار را نوید می‌داده‌اند‌. ‌این خنیاگران‌، تنها یا در قالب گروه‌های دو‌، سه و چهار نفره حرکت می‌کردند اما مرسوم‌ترین آن دو نفره بود‌. از جمله خصوصیات مهم نوروزخوان بداهه‌خوانی و داشتن حافظه قوی بوده است‌. کار آنان با فرا رسیدن بهار و آغاز سال نو تقریباً به پایان می‌رسید.
نوروزخوانی‌ها از الحان و نغمات گوناگون برخوردارند‌، از همین رو ساختار موسیقی نوروزخوانی‌های مختلف البرز نسبت به هم متفاوتند‌. باید توجه داشت برخی از گونه‌های نوروزخوانی‌های متأخر که در چهارگاه‌، بیات ترک‌، شور و دشتی خوانده شده‌اند‌، به شدت تحت تأثیر موسیقی دستگاهي ‌ایران قرار دارد‌. ‌این تأثیر که فرایند گسترش موسیقی ردیفی ‌ایران از طریق تعزیه و برخی دیگر از انواع موسیقی مذهبی می‌باشد‌، موجب پیدایش ‌این دسته از نوروز‌خوانی‌ها شده است‌.
با ‌این همه‌، گونه‌هایی از ‌این الحان در چهارگاه‌، به دلیل بافت ویژه ملودی و تزیینات و تحریرها‌، ناشی از حسن و زیبایی‌شناسی بومی است‌. نمونه‌های موجود نوروزخوانی در دو گاه‌، سه‌گاه و شور نیز از نظر ساخت نغمه پیوندهای عمیقی با موسیقی نواحی البرز دارد‌. شکوه و زیبایی شعر‌، ساختار ساده و بی‌پیرایه نغمات و قدرت مثال زدنی نوروزخوانان البرز در اجرای این نغمات موجب گردید‌، تا گونه‌های مختلف نوروزخواني ‌این مناطق‌، نوروزخوانان را تحت تأثیر یکدیگر و لحن‌های مختلف قرار دهد و از ‌این راه ترکیب زیبایی به وجود آید که مورد استقبال مردم همه مناطق یاد شده قرار گیرد‌.
علاوه بر نوروزخوانی با مایگی‌ها و پرده‌هایی که قبلاً از آن‌ها یاد شده‌، ملاحظه تعداد قابل توجهی نوروزخوانی در شوشتری‌، همایون‌، دشتی‌، اصفهان و ترک حکایت از تأثیری است که نوروزخوانان جنوب البرز در منطقه شمالی به جای گذاردند‌.
منابع شفاهی گواه ‌این موضوع هستند که در طول تاریخ نوروزخوانان طالقانی‌، دامغانی و شاهرودی با عبور از ارتفاعات البرز به سوی شمال سرازیر شده و به اجرای ‌این آیین پرداختند‌. از همین رهگذر آن‌ها علاوه بر فراگیری و انتقال الحان نوروزخوانی‌های شمال به جنوب البرز‌، بسیاری از الحان و نغمات موسیقی مربوط به جنوب البرز را نیز در مناطق شمالی گسترش دادند‌. ‌این نوع نغمات در نمونه‌هایی از نوروزخوانی‌ها تبلور یافت که ساختار آن‌ها اساساً با ساختار و مایگی موسیقی شمال البرز متفاوت است‌. می‌توان تصور کرد که رواج ‌این گونه الحان ناشی از نفوذ نوروزخوانی‌ها و یا نغمات مناطق مرکزي ‌ایران همچون فارس‌، اصفهان و خراسان به جنوب البرز بوده و نوروز‌خوانان کومشی آن‌‌ها را از مجریان ‌این‌ آیین در مناطق فوق دریافت نموده و رفته‌رفته در صفحات شمالی البرز و به ویژه استرآباد‌، مازندران و گیلان گسترش دادند‌.

ادامه دارد ...