رادیوتراپی و انواع آن

[Helena.M]

رادیوتراپی (پرتودرمانی) چیست؟



رادیوتراپی (پرتودرمانی)، نوعی درمان برای سرطان است که طی آن از پرتوی پرانرژی و یونیزان با دوز بالا برای از بین بردن سلول های سرطانی و جلوگیری از گسترش آن ها استفاده می شود. در دوزهای پایین، از پرتو برای تصویر برداری از داخل بدن (مانند عکس از فک و دندان ها یا استخوان های شکسته) استفاده می شود. پرتوی که برای درمان استفاده می شود به همان صورت است، فقط دوز و انرژی بالاتری دارد.



رادیوتراپی چگونه انجام می شود؟

رادیوتراپی می تواند به صورت خارجی (وقتی دستگاهی خارج از بدن، پرتو را به سلول های سرطانی می تاباند) یا داخلی (وقتی منبع پرتو داخل بدن یا در مجاورت سلول های سرطانی قرار می گیرد) باشد. گاهی بعضی از بیماران هر دو نوع پرتودرمانی را دریافت می کنند.



چه کسانی تحت پرتودرمانی قرار می گیرند؟

بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان به رادیوتراپی نیاز پیدا خواهند کرد. در واقع، بیش از نصفی (حدود60%) از افراد مبتلا به سرطان تحت درمان رادیوتراپی قرار می گیرند. گاهی رادیوتراپی تنها روش درمانی است که بیماران به آن نیاز دارند.



پرتودرمانی چه اثری روی سلول های سرطانی می گذارد؟

وقتی پرتو در دوزهای بالا داده می شود، رشد سلول های سرطانی را متوقف می کند یا آن ها را از بین می برد. رادیوتراپی به منظور یکی از اهداف زیر انجام می شود:



· درمان سرطان: پرتودرمانی می تواند به منظور معالجه، توقف یا کاهش رشد سلول های سرطانی استفاده شود.


· کاهش علائم : وقتی معالجه بیماری امکان پذیر نیست، می توان از رادیوتراپی برای کوچک کردن تومور و کاهش فشار آن استفاده کرد. رادیوتراپی در این موارد از رادیوتراپی برای برطرف کردن مشکلاتی مانند درد یا جلوگیری از کوری یا از بین رفتن فعالیت روده ها و مثانه استفاده می شود.



چه مدت طول می کشد تا رادیوتراپی اثر کند؟

پرتو به محض تابش سلول های سرطانی را از بین نمی برد. سلول ها بعد از گذشتن چند روز تا چند هفته از درمان شروع به مردن می کنند. بعداز آن سیر مردن سلول های سرطانی چند هفته تا چند ماه بعد از اتمام رادیوتراپی هم چنان ادامه دارد.



رادیوتراپی چه اثری بر سلول های سالم دارد؟


پرتو نه تنها سلول های سرطانی را از بین می برد یا رشد آنها را کند می کند بلکه بر سلول های سالم هم تأثیر می گذارد. تقریباً سلول های سالم بعد از اتمام درمان بازسازی می شوند. ولی گاهی افراد دچار عوارضی می شود که حاد است یا با گذر زمان بهبود نمی یابد. پزشکان سعی می کنند سلول های سالم را در حین درمان با روش های زیر حفظ کنند :


· استفاده از کمترین دوز ممکن : دوز رادیوتراپی به گونه ای تنظیم می شود که آن قدر بالا باشد که سلول های سرطانی را از بین ببرد و آن قدر کم باشد تا آسیب به سلول های سالم به حداقل برسد.


· تقسیم بندی درمان در طول زمان : بیمار برای چند هفته روزی یکبار یا دو بار در روز با دوز کمتر رادیوتراپی می شود. تقسیم بندی دوز رادیوتراپی به سلول های سالم اجازه می دهد در حالی که سلول های سرطانی از بین می روند، خود را بازسازی کنند.


· تاباندن پرتو بر یک ناحیۀ خاص در بدن : تکنیک های جدید مانند IMRT و رادیوتراپی کانفورمال سه بُعدی به پزشک اجازه می دهد تا بتواند دوز بیشتری را به تومور بتاباند در حالی که تابش پرتو به بافت های سالم اطراف کاهش می یابد.


· استفاده از داروها: بعضی از داروها به حفاظت از بعضی از نقاط بدن مانند غدد بزاقی کمک می کنند.


آیا رادیوتراپی درد دارد؟

خیر، رادیوتراپی هنگام تابش دردی ندارد. ولی عوارض جانبی که ممکن است در نتیجۀ رادیوتراپی ایجاد شود می تواندباعث درد یا ناراحتی شود.


آیا رادیوتراپی با سایر انواع درمان سرطان استفاده می شود؟

بله، معمولاً رادیوتراپی با سایر درمان های سرطان هم استفاده می شود. مانند :

· رادیوتراپی و جراحی : رادیوتراپی می تواند قبل، حین یا بعد از جراحی استفاده شود. پزشک ممکن است از رادیوتراپی قبل از جراحی برای کوچک کردن سایز تومور، یا از رادیوتراپی بعد از جراحی برای از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده استفاده کند. گاهی رادیوتراپی در حین جراحی به صورت مستقیم وقتی ناحیۀ مورد نظر باز است به آنجا داده می شود. به این روش رادیوتراپیِ حین جراحی (Intraoperative Radiation) گفته می شود.


· رادیوتراپی و شیمی درمانی : رادیوتراپی می تواند قبل، حین و بعد از شیمی درمانی داده شود. قبل یا حین شیمی درمانی، رادیوتراپی می تواند تومور را کوچک کند و تأثیر شیمی درمانی را بیشتر کند. گاهی شیمی درمانی برای کمک به اثر گذاری بیشتر رادیوتراپی تجویز می شود. رادیوتراپی بعد از شیمی درمانی به منظور از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده انجام می شود.



چه کسانی در تیم رادیوتراپی هستند؟

افراد زیادی در رادیوتراپی بیمار و مراقبت های حین آن دخالت دارند. به این گروه تیم رادیوتراپی گفته می شود. آنها با یکدیگر همکاری می کنند تا بهترین و مناسب ترین درمان و مراقبت ها را برای بیمار فراهم بیاورند. این تیم شامل :


· Radiation Oncologist: این پزشک در استفاده از رادیوتراپی برای درمان سرطان تخصص دارد. او میزان دوز رادیوتراپی، و طراحی درمان را مشخص می کند، وضعیت بیمار را هنگام درمان پیگیری می کند و به کنترل عوارض جانبی یا جلوگیری از بروز آنها کمک می کند. او با سایر افراد تیم درمانی همکاری نزدیکی دارد. بعد از اتمام رادیوتراپی، اُنکولوژیست وضعیت بیمار را پیگیری می کند. در این پیگیری ها و ملاقات ها پزشک تأثیر رادیوتراپی و عوارض رادیوتراپی را ارزیابی می کند.


· Nurse Practitioner: این پرستار، با آموزش های بسیار پیشرفته ای است. او شرح حال بیمار را می گیرد، بیمار را معاینه فیزیکی می کند، دستور به انجام آزمایش می دهد، عوارض جانبی را کننترل می کند و از نزدیک پاسخ بیمار به درمان را بررسی می کند. بعد از درمان رادیوتراپی این پرستار ممکن است وضعیت بیمار را پیگیری کند و تأثیر درمان و عوارض را بررسی می کند.


· Radiation nurse : این پرستار مراقبت های لازم پرستاری را درحین رادیوتراپی برای بیمار فراهم می کند او با سایر افراد تیم درمانی همکاری می کند. او با بیمار در مورد رادیوتراپی صحبت و به او در کنترل و برخورد با عوارض جانبی کمک می کند.


· رادیوتراپیست : این شخص در همۀ جلسات رادیوتراپی با بیمار است. او وضعیت بدن بیمار را تنظیم می کند و دستگاه را برای درمان به راه می اندازد و از این که بیمار دوز تجویز شده را کاملاً دریافت می کند اطمینان حاصل می کند.


· سایر افراد : تیم درمانی می تواند شامل یک متخصص تغذیه، فیزیوتراپیست، مددکار اجتماعی و سایر افراد باشد.