دکتر پریرخ دادستان، مادر علم روانشناسی ایران

[zoh_reh]

دکتر پریرخ دادستان

دکتر پریرخ دادستان، مادر علم روانشناسی ایران
«هدفم، آموزش اندیشیدن به جای اندیشه هاست»

دکتر پریرخ دادستان در فروردين ١٣١٢ (که در بسیاری از سایت ها به اشتباه ۱۳۱۰ عنوان شده است) در تهران چشم به جهان گشود و خيلي زود علاقه‌مندي و کنجکاوي به آموختن را از خود بروز داد. تحصيلات ابتدايي‌اش را در دبستان خورشيد تهران گذارند.

انگيزه و علاقه به درس چنان در دکتر دادستان شدت داشت که حتي تابستانها به دانش‌آموزان ضعيف يا تجديدي درس مي‌آموخت و اولياي مدرسه از اينکه مي‌ديدند چنين شاگرداني سرانجام با نمره بالايي قبول مي‌شوند متعجب مي‌شدند؛‌ تصور مي‌کردند که استاد ورزيده‌اي آنان را تعليم داده است، اما اين استاد تنها دادستان کوچک بود.

سرانجام وي دو ديپلم علمي و ادبي را به ترتيب از دبيرستانهاي «ناموس» و «شاهدخت» دريافت کرد. در سال ١٣٢٩ براي دومين بار در کشور آزمون اعزام به خارج برگزار شد ـ نخستين بار آن در زمان «رضاشاه» بود ـ و او به عنوان تنها زن در آن پذيرفته و يک سال بعد عازم ژنو پايتخت سوئيس شد؛ اين در حالي بود که فقط ١٦ سال داشت. در اين زمان اوج فعاليتهاي پروفسور ژان پياژه بود و دادستان پايان‌نامه دکتري‌اش را تحت نظر وي گذراند. دکتر دادستان در دانشگاه ژنو علاوه بر تحصيل در رشته روان‌شناسي تحولي، به دليل علاقه شخصي‌اش کار باليني را هم دنبال کرد و در همين زمينه مدارکي چون ديپلم تخصصي باليني کودک و ديپلم روان‌شناسي تجربي را به‌دست آورد. اما به‌رغم اصرار شديد پياژه مبني بر اينکه ما شما را براي آن جامعه تربيت نکرديم و نبايد به ايران برگرديد، در سال ١٣٣٩ به کشور بازگشت.

هم‌زمان با ورود دکتر دادستان به ايران، نخستين مرکز هدايت حرفه‌اي و هدايت تحصيلي بنيان گذاشته شد که مسئوليت آن را وي بر عهده‌ گرفت.

وي دو سال مسئوليت دفتر روان‌شناسي دانشگاه پلي‌تکنيک را با نظارت دانشگاه فرانسه و براي هدايت دانشجويان عهده‌دار مي‌شود.

دادستان با تعهد بالايي که در خود نسبت به سرنوشت مردم ميهنش و علم روان‌شناسي مي‌بيند، سالهاست که به تدريس، تحقيق و پژوهش در حوزه بي‌پايان روان‌شناسي مشغول است و امروز خواه ناخواه اگر اندک اعتباري براي روان‌شناسي در ايران قائل‌اند به لطف حضور ايشان و برخي از همکارانش است. در حقيقت نبايد منکر شد روان‌شناسي بي‌اندازه مديون او و خدمات ارزشمندش است، هر چند به‌شدت از وضعيت اين علم ابراز نگراني و ناخرسندي مي‌کند، همچنان با اميدواري مي‌کوشد کاستيهاي روان‌شناسي را بهبود بخشد.

او هیچ گاه در پی جاه و مقام نبوده است. خودش می گوید: "نه ترغیب ها و تشویق ها انگیزه راهم بودند و نه بی مهری ها مرا از تداوم راهم باز داشتند. همواره از عشقی که در دلم فروزان است نیرو گرفته ام، عشق به معلمی و فرزندان این آب و خاک. رسالت ما معلمان تضمین تداوم راهی است که هدفی جز خدمت به انسان ها در چارچوب توانایی هایمان ندارد. به خوبی می دانم که هر کس برحسب قوانین طبیعت راه خود را در جهان به پایان خواهد رساند، اما حرکت انسانی باید تداوم یابد. رسالتی که من برای خود قائلم رسالتی علمی و انسانی است. ملقمه ای از عشق مادرانه و هنر معلمی و باور به آموزش اندیشیدن به جای اندیشه ها، کوششی است که در سراسر زندگی داشته ام."

دکتر دادستان برای خود رسالت معلمی را قائل بوده و سمت و سوی ذهنی اش پرورش دانشجویانی است که در خدمت مردم باشند. قلمرو کاري دکتر دادستان به دو بخش تقسيم مي‌شود: بخش اول، روان‌شناسي تحولي است که چون ژان پياژه، رئيس دانشگاه ژنو و از مشهورترين روان‌شناسان جهان، خيلي تحولي‌نگر بود، در وجود دکتر دادستان نيز عنصري ذاتي پديد آمد تا هيچ چيز را غيرتحولي نبيند. همچنين مباني شناخت‌شناسي پياژه، فلسفه پياژه و کاربردهاي نظام پياژه در آموزش و پرورش در همين قلمرو از کار دادستان مي‌گنجد و قلمرو ديگرش، به کار روي روان‌شناسي مرضي و باليني برمي‌گردد که هم اکنون نيز عمده آموزشهاي وي روي همين دو مبحث است و جز آن تدريس دروسي را که به آنها علاقه‌اي نداشته باشد، نمي‌پذيرد. در همين رابطه او سه جلد کتاب تأليف کرده است که يکي از آنها برنده جايزه کتاب سال شد و دو جلد ديگر جوايزي از وزارت فرهنگ و ارشاد و دانشگاه آزاد اسلامي به دست آورد. البته نمي‌توان به سادگي تمام جوايز دکتر دادستان را به دليل تعهد فراوان فهرست کرد، زيرا به زعم خويش، هيچ‌کس تا اين زمان به اندازه او به سبب تأليف کتابها و خدمات علمي‌اش جايزه کسب نکرده است. براي نمونه، سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم‌انساني او را به عنوان يکي از بهترين مؤلفان سازمان و به‌عنوان يکي از فعال‌ترين مديران گروه، مورد تقدير و ستايش قرار داد. همچنين تقريباً تمامي طرحهاي تحقيقاتي‌اش موفق به دريافت جايزه شده‌اند.

دکتر احمدی رییس "سمت" در مورد ویژگی های شخصیتی دکتر دادستان می گوید: "در چند سالی که ایشان مسؤلیت رشته روان شناسی را در تربیت مدرس به عهده داشته اند به حق خدمات بسیاری به جامعه علمی ارائه داده اند. دکتر دادستان مصداق بارزی از تجسم فرهنگ معلمی در حوزه و دانشگاه است. سال ها از تهران به قم رفته و برای طلاب، روان شناسی تدریس کرده است. در آن جا همه از علم و ادب، برخورد، تواضع و هنر تعلیم ایشان داستان ها می گفتند و بسیار سپاسگذار بودند."

دکتر رضا پورحسین نیز در مورد او می گوید:
"شجاعت آن دختر کوچک دیروز از او بانویی سخت کوش و اندیشه ورز ساخت که امروز نامش در تراز اول کاروان علم روان شناسی می درخشد. من بارها این جمله را از زبان او شنیده ام که ما برای ارزش ها زنده ایم و زندگی می کنیم. محضر پربار علمی او همیشه با چاشنی ارزش ها و درس زندگی حلاوت پیدا می کرد."

آیت ا... غروری مدیر گروه روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با ذکر این نکته که از سال شصت با استاد دادستان آشنایی دارد، می گوید:
"ما در مؤسسه امام خمینی (ره) و در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در خدمت ایشان بوده ایم. در این چند سال تجارب ارزشمندی از آشنایی با این استاد فرهیخته به دست آوردیم که مهم ترین آن دانش عمیق وی در علم روان شناسی است. همه بر این امر اذعان دارند که دکتر دادستان نقطه عطفی است و افراد را به گونه ای متفاوت با دانش روان شناسی آشنا می کند. از دیگر خصوصیات ایشان دلسوزی و عشق بر علم آموزی است.

مقاومت در برابر مشکلات زندگی، تکیه بر باورهای دینی، تلاش و کوشش بسیار، خستگی ناپذیری و برقراری روابط عاطفی با دانشجویان از ویژگی های بارز دکتر دادستان است.

اهمیت ندادن به مسائل مادی از دیگر خصوصیات ایشان است. انصافاً دکتر در این چند ساله هیچ گاه در مورد مسائل مادی صحبت نکردند و حتی گاهی به خاطر مناعت طبع، حقوق شان ضایع شد."

پریرخ دادستان تا سال ۱۳۸۹، یعنی تا سن ۷۷ سالگی در مقام استادی دانشگاه تدریس می کرد تا اینکه در روز ۲۲ آبان ۱۳۸۹ به دلیل بیماری سرطان چشم از جهان فرو بست.