آداب بندگی; برگرفته از مقدمه کتاب «آداب المریدین»

[312]

کتاب «آداب المریدین» یک دوره‏ ی فشرده از اعمال عبادی شبانه‏ روز از لحظه ‏ی بیداری برای نافله ی شب تا هنگام استراحت شبانه است، به گونه‏ ای که با مراجعه به آن بتوان امور عبادی خود را تحت برنامه‏ ی منظمی متناسب با توان و استعداد خود انتخاب کرد و انجام داد.
این کتاب که با محوریت کتاب «مفتاح الفلاح» شیخ بهایی رحمه الله و توصیه‏ های علمای ربّانی متأخّر تدوین شده و اعمال عبادی مربوط به شبانه‏ روز را به محضر عزیزان عرضه می‏دارد. از خداوند نشاط در عبادت و حلاوت انس با او را مسألت داریم.


....
آداب بندگی

برگرفته از مقدمه کتاب «آداب المریدین»



بندگی حق، هدف از آفرینش و جوهره‏ ی هستی انسان و معنا دهنده‏ ی انسانیت او است:

«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»^[1]

و جنّ و انس را نیافریدم جز برای آن‏که مرا بپرستند.
و مفهوم «عبودیت» یعنی آراسته شدن به کمالات، اسما و صفات الهی و در یک کلمه تولّی به ولایت کلّی الهی؛ که توحید و ولایت دو روی یک سکّه‏ اند و بنده‏ ای که با تمام وجود به کمالات توحیدی آراسته گردد و هیچ فعل، صفت، اسم و ذاتی جز برای حق نبیند، تحت ولایت الهی وارد شده و خداوند سرپرستی او را در تمامی زمینه‏ ها عهده‏ دار خواهد شد و خداوند «ولیّ» او، و او «ولیّ الله» خواهد گردید.
امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤال عنوان بصری پیرامون این معنا چنین فرمود:
«قُلتُ: یا أَبا عَبْدِاللهِ؛ ما حَقِیقَةُ الْعُبُودِیَّةِ؟ قالَ: ثَلاَثَةُ أَشْیاءٍ: أَنْ لا یَرَی الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیما خَوَّلَهُ اللهُ مِلْکاً، لأنَّ الْعَبِیدَ لا یَکُونُ لَهُمْ مِلْکٌ، یَرَوْنَ الْمالَ مالَ اللهِ، یَضَعُونَهُ حَیْثُ أَمَرَهُمُ اللهُ بِهِ؛ وَ لاَ یُدَبِّرُ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ تَدْبِیراً؛ وَ جُمْلَةُ اشْتِغالِهِ فِیما أَمَرَهُ تَعالی بِهِ وَ نَهاهُ عَنْهُ...»^[2]

گفتم: ای اباعبدالله، حقیقت عبودیت و بندگی چیست؟ فرمود: سه چیز است: اوّل آن‏که بنده خویش را مالک آن‏چه خدا به وی عطا کرده نداند؛ زیرا بندگان مال و مِلکی برای خود قائل نیستند و همه را از آنِ حق می‏دانند و در راهی که دستورشان داده مصرف می‏کنند. دوم: آن‏که بنده برای خود تدبیر نکند. و سوم آن‏که تمام اشتغالش به کاری باشد که خداوند او را به آن امر و یا از آن نهی نموده است...
و «عبادت»، بهترین نمودِ بندگی و معنادهنده به سایر تعامل‏ های انسان می‏باشد، به گونه‏ ای که اگر عبادت در زندگی بشر نباشد، انسان به مخلوقی خاکی در ردیف سایر ناسوتیان بدل می‏ شود که مدتی در زمین خاکی می‏ چرد تا ظرف عمرش به‏ سرآید و جرثومه‏ ی گندیده‏ اش برای نجات دیگران از تعفّن و آلودگی، به زیر خاک کشیده شود.
بنابراین، اگرچه واژه‏ ی «عبادت» در فرهنگ قرآن و حدیث از دامنه‏ ی وسیعی برخوردار است و گستره‏ ی آن تمامی تعامل‏ های انسان را دربرمی‏ گیرد، لیکن در مفهوم خاصّ خود که نمودهای ارتباط انسان با خدا در قالب دعا، ذکر، قرآن و نماز است، بسیار مورد تأکید قرار گرفته، به حدّی که در حدیث منقول از امام صادق علیه السلام به نقل از رسول اکرم ـ صلّى الله علیه وآله وسلّم ـ آمده است:
«أَفْضَلُ النّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبادَةَ، فَعانَقَها بِنَفْسِهِ، وَ باشَرَها بِجَسَدِهِ، وَ تَفَرَّغَ لَها، فَهُوَ لایُبالِی عَلی ما أَصْبَحَ مِنَ الدُّنْیا، عَلی عُسْرٍ أَمْ عَلی یُسْرٍ.»^[3]

بهترین مردم کسی است که به عبادت عشق ورزد و با تمام وجود با آن مأنوس شود و اوقات خود را به عبادت بگذراند و برای او فرقی نکند که دنیا بر او سخت یا آسان گذرد.
از این رو، عبادت و مناجات اولیای الهی نه‏ تنها در حاشیه‏ ی زندگی و اوقات فراغت آن‏ها نیست، که در متن زندگی و جزیی از برنامه‏ ی کار شبانه‏ روزی آنان محسوب می‏ شود؛ و اصولاً تا روح مؤمن از دوام انس با حق بهره‏ ی کامل نبرد، نمی‏تواند در فعالیت روزانه به درستی عمل به بندگی نماید.
خداوند در اولین روزهای بعثت رسول اکرم ـ صلّى الله علیه وآله وسلّم ـ در سال‏ های پرمشغله و سراسر درگیری آن حضرت، فرمانِ «قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلیلاً»^[4]؛ (شب مگر اندکی از آن‏را به‏ پا خیز) را صادر می‏ نماید و محتوای مناجات شبانه را نیز، در آیات بعد، تلاوت کلام الهی، نماز، دعا و ذکر پروردگار معین می‏کند:

«وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً»^[5]

و قرآن را شمرده، شمرده بخوان.+↓