ترك گناه و محرمات

[طلیعه طلا]

از مهمترین مراحل در تهذیب نفس و سیر و سلوك، ترك محرمّات است. یعنی همان گونه كه در تربیت و سالم سازی بدن از انجام بعضی امور و خوردن پاره ای از خوردنیها باید پرهیز كرد، در تربیت و تهذیب نفس نیز از انجام برخی كارها و استفاده از بعضی غذاها باید اجتناب ورزید. قطب راوندی از امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل می كند كه فرمود:
شگفتا كه مردم از ترس بیماری در خوردن غذا احتیاط و امساك می كنند ولی از بیم آتش دوزخ از گناه خودداری نمی كنند. [1]

البته این خویشتن داری و پرهیز برخلاف تمایلات نفس انسان است و در آغاز قدری دشوار به نظر می رسد لكن با ریاضت و مجاهدت، سرانجام، كارها آسان و راهها هموار خواهد شد، چنانكه امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ فرمود:
«غالِبوا أنْفُسكم علی ترك المَعاصی یَسْهل علیْكم مَفادتُها إلی الطّاعات.»[2]
در ترك گناه با نفس خویش دست و پنجه نرم كنید تا كشاندن آن به سوی طاعات و عبادات بر شما آسان شود.

این جنگ و گریز در خودسازی و تهذیب نفس نقش اساسی را ایفا می كند كه در فرهنگ اسلامی از آن به «تقوا» تعبیر می شود و اساس تمام ارزش‎های اسلامی و انسانی است و هیچ عمل و كوششی بدون آن ارزش ندارد و در پیشگاه خداوند متعال پذیرفته نیست، چنانكه می فرماید:
«... إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»[3]
... خداوند تنها از كسانی كه دارای تقوا باشند می پذیرد.


بی تردید، هر عملی كه نزد خدا مقبول نشود در اعتلای روح و صلاح و صفای آن هیچ گونه تأثیری نخواهد داشت، زیرا تنها كلام طیّب و عمل صالح به سوی او بالا می رود و تنها انسانهای پاك و صالح به خدا نزدیك می شوند، كه فرمود:
«... إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ...»[4]
... به سوی او (: خداوند تعالی) سخنان پاكیزه صعود می كند و او عمل صالح را بالا می برد... .

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید:
لا ینفَعُ اجْتهادٌ لا وَرَعَ فیهِ.[5]
هیچ كوششی بدون ورع و پرهیزكاری سودمند نیست.

امام باقر ـ علیه السّلام ـ می فرماید:
«إن أشدَ الْعباده الْوَرعُ.»[6]
سخت ترین عبادت‎ها پرهیزكاری است.

و امام صادق ـ علیه السّلام ـ در نامه ای خطاب به یكی از شیعیان می نویسد:
«إنْ أرَدتَ إنْ یُختَمَ بِخیْرٍ عَملُكَ حتّی تُقْبَض و أنْت فی أفْضل الْأعمالِ فَعَظّمْ لله حقَّهُ أنْ تَبْذُل نَْمائَهُ فی معاصیِه و أنْ تَغْترَّ بِحلمه عنك ...»[7]
چنانچه بخواهی كارت به خوبی پایان یابد و از این دنیا در حالی رخت بربندی كه به بهترین عمل مشغول باشی، حق خدای را بزرگ بدار. مبادا نعمتهای او را در نافرمانی صرف كنی و به حلم و بردباری او مغرور شوی... .

مفضّل بن عمرو می گوید: در خدمت امام صادق ـ علیه السّلام ـ سخن از اعمال به میان آمد، عرض كردم من در مقام عمل بسیار ضعیف و سستم. حضرت فرمود: آرام باش و از خدا آمرزش بخواه. یعنی این اندازه ناامید مباش. سپس فرمود:
«... إنَّ قَلیل الْعملِ مَعَ التّقوی خیرٌ منْ كَثیر الْعمل بلا تقْوی... .»[8]
... بی گمان عمل اندكی كه همراه با تقوا باشد بهتر است از عمل فراوانی كه خالی از تقوا باشد... .

مفضّل می گوید عرض كردم: چگونه ممكن است كسی دارای این همه عمل خوب باشد ولی تقوا نداشته باشد؟ فرمود: آری می شود، همانند افرادی كه اطعام می كنند و با همسایگان مهربانند و درِ خانه آنها به روی مردم باز است، اما در اولین برخورد با گناه عنان از دست می دهند و به نافرمانی و عصیان می پردازند. ولی كسانی هم هستند كه توفیق انجام این گونه خدمات و نیكوكاری را ندارند، اما در برخورد با گناه خویشتن دارند و خود را از آلودگی حفظ می كنند.[9]


نگهداشتن شكم و دامن از حرام

خداوند متعال می فرماید:
«فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ»[10]
آدمی باید به قوت و غذای خود (به چشم خرد و احتیاط) بنگرد.

امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ به عثمان بن حنیف نوشت:
«... فما اشْتَبه علیْكَ عِلْمه فَالْفِظهُ... .»[11]
... آنچه را كه حلال بودنش برای تو روشن نبود از دهان بیرون بینداز... .

ادامه دارد ...