مطالب جامع از محوطه ی باستانی پاسارگاد

[تاری]

************************************************** ************************************************** *

مطلب از تاریخ نوشتن کار سهلی نیست چرا که آنچه که اتفاق افتاده و به گذشته سپرده شده است هر چند در زمان غیر خود، به اثبات برسد؛ با نظریات مختلف صورت گرفته است و مطمئنا" نویسنده نظریات خود را حتی به اندک مقداری دخالت خواهد داد. (دخالتِ نظرِ نویسنده هم بنا به دلایلی از جمله؛ دریافتها و مطالعات خویش، شرایط معاصر خود در بیان حقیقت، تعصبات افراطی نسبت به مسائلی و .... غیره می تواند باشد.) با بیان این موضوع، اینجانب به عنوان پژوهشگر،مطالب زیر را صرفا" برای علاقمندان گردآوری نموده و می آورم و توان تائید آنرا در خود نمی بینم. بنابراین سعی بر آن نموده ام تا آنچه دریافت داشته ام را بیاورم اعم از نظریات متفاوتی که ثبت شده. خوانندگان گرامی نیز می توانند نظریات خویش را در ادامه ی مطالب اضافه نمایند.

************************************************** ************************************************** *****


محوطه تاریخی شهر پاسارگاد در استان فارس


علت انتخاب این منطقه برای ساخت پاسارگاد؛
پیش از این كه شهر پاسارگاد در دشت مرغاب ساخته شود، این دشت از سابقه تمدنی سه هزار ساله برخوردار بود و روستاهایی چون تل نخودی، تل خاری(خری)، تل سه آسیاب و دو تولان ( دو تُلون) كه در هزاره چهارم و سوم پیش از میلاد، در آنها كشاورزی می شد، دارای رونق و شكوه ویژه ای بود. برخی از مورخان ذكر كرده اند. بر اساس نوشته هاي تاريخ نگاران قديم ، کوروش بزرگ ، آستياگ (آستياژ ، آستياگس) پادشاه ماد را در اين دشت شکست داده و اين کارمبناي ايجاد بزرگترين و قدرتمند ترين پادشاهي ايران مي باشد. از اين رو کوروش بزرگ فرمان بناي پايتختي را در اين دشت داد، هر چند با ايجاد تخت جمشيد(توسط ساير پادشاهان هخامنشي) برجستگي پاسارگاد کمتر گرديد اما ارزشمند بودن آن هيچگاه کمرنگ نگرديد بطوريکه پس از بناي تخت جمشيد هنوز پادشاهاني بودند که براي تاجگذاري پاسارگاد را برمي گزيدند.
کوروش پاسارگاد را در 550 تا 559 قبل از ميلاد بنا کرد و البته در سال 336 قبل از ميلاد اين شهر به همراه گنجينه پر بهاي آن به دست اسکندر مقدوني افتاد.

شهر پاسارگاد در 70 كیلومتری شمال تخت جمشید ، در جاده آسفالته شیراز – آباده ، در فاصله سه كیلومتری جاده قرار دارد. دشتی كه پاسارگاد در آن واقع شده، " دشت مرغاب" نامیده می شود و با مساحتی حدود 20×15 كیلومتر ، 1200 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. رود پُلوار كه در ایران باستان مدوس ( Medus) نامیده می شد، این دشت را سیراب می كند.


وجه تسمیه پاسارگاد

در مورد واژه پاسارگاد نظریات گوناگونی ابراز شده است: نخستین كسی كه در این زمینه اظهار نظر كرده، هردوت است كه از « پاسارگادی » به عنوان مهم ترین طایفه و عشیره پارسیان نام برده و هخامنشیان را برخاسته از این طایفه می داند. «كنت كورس» این واژه را به صورت « پارسه گَـَد » آورده است.اصولاً وجه اشتقاق این واژه در پارسی باستان مورد تردید است و پاسارگاد را « محل استقرار پارسیان » ، « زیستگاه پارسیان » ، « تختگاه پارسه » و « دژپارسیان » معنی كرده اند.
«هالُك » براساس گـِل نبشه های تخت جمشید معتقد است كه صورت ایلامی واژه پاسارگاد، بَتَركَتَ (Batrakata) بوده است.


آثار باستانی پاسارگاد

مجموعه آثار پاسارگاد در محوطه ای به پهنای دو و درازی سه كیلومتر گسترده است. همین گستردگی موجب شده كه « هنری فرانكفورت » اظهار نماید پاسارگاد مكان استقرار یك فرمانروای كوچ نشین بود.
این آثار از شمال به جنوب به پنج گروه زیر تقسیم می شوند:
1. صفه ( ایوان مسقف ) عظیم تل تخت یا تخت مادر سلیمان و باروی( دیوار) خارجی آن.
2. محوطه مقدس در شمال غرب آن.
3. ساختمان زندان.
4. مجموعه كاخ ها شامل محوطه چهار باغ با آب گذرها، حوضچه های سنگی و كاخ های پذیرایی یا بارعام، كاخ اختصاصی كوروش یا كاخ مسكونی، كوشك های الف و ب ، درگاه و پل.
5. آرامگاه كوروش در فاصله 5/1 كیلومتری كاخ ها.
آثار باستانی پاسارگاد از لحاظ تاریخی به سه دوره ویژه تعلق دارند:

1.آثار پیش از تاریخ و پیش از دوره هخامنشی:ضمن كاوش های باستان شناسی در شمال آرامگاه كوروش، در صفه سنگی مشهور به تخت سلیمان، چند تكه سفال نقش دار و قسمتی از یك مجسمه سنگی از دوره ایلامی كشف شد.
2.آثار دوره هخامنشی :این آثار در برگیرنده ی كاخ پذیرایی كوروش ، كاخ اختصاصی كوروش ، كاخ شرقی با نقش برجسته انسان بال دار، صفه سنگی معروف به تخت مادر سلیمان ( تل تخت )، آب نماهای كاخ شاهی ، حوضچه های سنگی ، ویرانه برج سنگی ،
بنای موسوم به زندان ، دژ پاسارگاد ، آتشكده پاسارگاد و آرامگاه كوروش.
3.آثار بعد از اسلام:این آثار شامل مسجد اتابكان كه در رمضان سال 621 ه. ق توسط « اتابك زنگی » ساخته شد ، كتبیه و محراب كنده شده در اتاق آرامگاه كوروش كه در همان زمان اتابك زنگی حجاری شد ، بنای اسلامی به نام مدرسه یا كاروانسرا درصد متری شمال آرامگاه كوروش كه آن را هم اتابك زنگی ساخته و اینك به صورت ویرانه درآمده است.
در سال 1328 شمسی یك قطعه سنگ از كتیبه ای كه روی آن جمله « السطان المطاع ابوالفارس » به خط ثلث زیبا حكاكی شده ، از زیر خاك بیرون آمد. با توجه به این كه ابوالفارس لقب « شاه شجاع مظفری » (759 تا 776 ه. ق) بود و چند سكه از وی نیز پیدا شد، نظر بر این است كه این پادشاه هم، ساختمان یا ساختمان هایی در پاسارگاد احداث كرده بود.