هنر درماني چيست؟

[سمیه نجفی]

ممکن است تعجب کنيد که بدانيد هنر مي‌تواند به عنوان يک ابزار مؤثر در درمان بيماري‌هاي ذهني به کار رود. هنر چه نقشي مي‌تواند در روان‌درماني داشته باشد؟ هنر به عنوان يک رسانه بيانگر مي‌تواند به بيماران در برقراري ارتباط، غلبه بر استرس و کشف جنبه‌هاي مختلف شخصيت‌شان کمک کند. در روان‌شناسي، استفاده از روش‌هاي هنري براي درمان اختلالات رواني و بهبود سلامت رواني، «هنر درماني» نام دارد.

هنر درماني، تکنيک‌هاي روان درماني را با فرايندهاي خلاقانه در هم مي‌آميزد تا سلامت رواني و بهزيستي را بهبود بخشد. انجمن هنر درماني آمريکا، هنر درماني را چنين تعريف مي‌کند: «يک حرفه مربوط به سلامت رواني که از فرايندهاي خلاقانه هنري استفاده مي‌کند تا سلامت و بهزيستي جسمي، رواني و هيجاني افراد را در همه رده‌های سني، بهبود و ارتقاء بخشد. هنردرماني بر پايه اين اعتقاد قرار دارد که فرايند خلاقانه در خود بيانگري هنري، به مردم در حل تعارضات و مشکلات، تقويت مهارت‌هاي ارتباطي، تنظيم رفتار، کاهش استرس، افزايش حرمت نفس و خودآگاهي، و به دست آوردن بينش بهتر و بيشتر کمک مي‌کند.»
سرمنشاء هنردرماني


با وجودي که هزاران سال است که مردم از هنر به عنوان راهي براي بيان، ارتباط و بهبود يافتن استفاده مي‌کنند امّا هنردرماني به صورت رسمي از ميانه‌هاي قرن بيستم شکل گرفته است. پزشکان دريافتند که افرادي که از بيماري‌هاي رواني رنج مي‌برند غالباً خودشان را در نقاشي‌ها و ساير کارهاي هنري بيان کرده‌اند و اين باعث شد که به فکر استفاده از هنر به عنوان يک راهبرد بهبودبخشي بيفتند. از آن زمان، هنر بخش مهمي از حوزه روان‌درماني شده است و در برخي از روش‌هاي سنجش و درمان به کار مي‌رود.


چه موقع از هنردرماني استفاده مي‌شود؟


از هنردرماني مي‌توان براي درمان محدوده وسيعي از اختلالات ذهني و درماندگي‌هاي رواني استفاده کرد. در بسياري موارد، ممکن است همراه با ساير روش‌هاي روان‌درماني مانند گروه درماني يا درمان‌شناختي- رفتاري به کار گرفته شود.

برخي شرايط و وضعيت‌هايي که ممکن است هنردرماني به کار گرفته شود به قرار زيرند:

• کودکان با ناتواني‌هاي يادگيري
• بالغان با استرس شديد
• کودکاني که از مشکلات رفتاري يا اجتماعي در مدرسه يا خانه رنج مي‌برند
• افراد با مشکلات سلامت رواني
• افرادي که از آسيب‌هاي مغزي رنج مي‌برند
• کودکان يا بالغاني که در معرض رويدادهاي آسيب‌زا قرار گرفته‌اند

هنردرماني چگونه عمل مي‌کند؟ هنر درمانگر مي‌تواند از روش‌هاي متنوع و متعدد هنري از جمله نقاشي، طراحي، مجسمه‌سازي و کولاژ (تصوير تکّه‌کاري) در مورد بيماران، از کودک تا سالمند، استفاده کند. کساني که دچار آسيب‌هاي هيجاني، خشونت جسمي، بهره‌کشي خانگي، اضطراب، افسردگي و ساير مشکلات رواني شده باشند مي‌توانند از خودبيانگري خلاقانه سود ببرند. خدمات هنردرماني مي‌تواند در مدرسه، سازمان‌هاي اجتماعي، بيمارستان و مراکز روان درماني خصوصي در دسترس بيماران باشند.

ممکن است کنجکاو باشيد بدانيد که جلسات هنردرماني چه تفاوتي با کلاس‌هاي معمولي هنرآموزي دارد. در کتاب مرجع هنردرماني نوشته کتي مالديوچي چنين آمده است: «در اغلب جلسات هنردرماني، تمرکز بر روي تجربيات دروني (احساسات، ادراکات و تصوّرات) خود شخص است. با وجودي که هنردرماني ممکن است شامل يادگيري مهارت‌ها يا تکنيک‌هاي هنري گردد امّا تأکيد به طور کلّي نخست بر ايجاد و بيان تصاويري است که از درون فرد برمي‌آيد، نه بر آن چيزهايي که او در دنياي خارج مي‌بيند.» و با وجودي که در بعضي از کلاس‌هاي سنتي هنري نيز ممکن است از شما خواسته شود که از روي تصوّرات و تخيلاتتان طراحي يا نقاشي کنيد امّا در هنردرماني، دنياي دروني تصاوير، احساسات، افکار و ايده‌هاي شما همواره در درجه اوّل اهميت قرار دارد.