زمین شناسی

[میلاد جان جانی گودرزی]

تکامل پوسته زمین ایران و حرکات کوهزایی:
اطلاعات درباره موقعیت و وضعیت اولیه زمین ایران بسیار ناچیز است. در 7/1 میلیارد سال قبل، بر اثر حادثه هودسونین و ایجاد یک ریفتعظیم بین قاره ای، تنها قاره آن زمان، یعنی پانگه آ(Pangea)، به دو ابرقاره با مساحت تقریبا مساوی تقسیم شد، یکی در شمال به نام لورازیا و دیگر در جنوب به نام گندوانا ، که بین آنها دریایی به نام پروتو تیتس وجود داشت.



شواهد زمین شناسی و داده های پالئومانتیسم نشان می دهند که ایران لااقل تا دونین فوقانی، جزئی از قاره گندوانا به حساب می آمد و در شمال شرقی قاره گندوانا، بین عربستان ، سومالی ، هندوستان و چین قرار داشت و طی کربونیفر، از محل اولیه خود دور و احتمالا در تریاس میانی، به قاره شمالی پیوست.

ایران و شبه قاره عربستان :
ایران بین دو پوسته قاره ای پایدار قدیمی یکی، پلاتفرم پرکامبرین عربستان در جنوب غربی و دیگری صفحه هرسی نین توران در شمال شرقی فشرده شده است. چنین به نظر می رسد که در طی پرکامبرین پسین، ایران (یا بخش هایی از ایران مرکزی) و عربستان، پوسته قاره ای واحدی در حاشیه شمال شرقی قاره گندوانا تشکیل می داده اند.
پوسته قاره ای ایران، احتمالا در فاز تکتونیکی حجاز یا پان افریقا (600 تا 1000 میلیون سال پیش) که عربستان را نیز تحت تاثیر قرار داده است، دچار چین خوردگی و شکستگی بعدی شد. این همان فاز کوهزایی است که در پرکامبرین پسین رخ داد و به نام کوهزایی کاتانگایی موسوم است.

تکامل پوسته زمین ایران :
شواهد زیادی نشان می دهد که همزمان و پس از فاز کوهزایی کاتانگایی، پوسته قاره ای ایران دچار چین خوردگی و شکستگی های عمیقی شد و به تدریج به صورت بخش های برآمده و فرورفته «هورست و گرابن) درآمد. این امر باعث پیدایش حوضه های رسوبی جدا از هم شد و در حوضه های رسوبی مجاور، نهشته های متفاوتی طی پالئوزوئیک به وجود آمد.
این وضعیت کم و بیش تا اواخر پالئوزوئیک و حتی تا تریاس میانی برقرار بوده است. با کوهزایی های هرسی نین که در کربونیفر رخ داده است، دریای بین قاره اورازیا و گندوانا (پالئوتیتس) بسته شد. نبود چینه شناسی کربونیفر میانی و فوقانی و فرورفتن زاگرس مرتفع به زیر آب، طی پرمین را تاییدی بر عملکرد این فاز کوهزایی در ایران می دانند.



با کوهزایی های آلپی که سبب ایجاد سلسله جبال آلپ و هیمالیا شد، ایران به کلی تحت تاثیر قرار گرفت و مورفولوژی کنونی آن پایه ریزی شد. سلسله جبال آلپی، از فشردگی بزرگ ناودیس تیتس که بین دو بلوک قاره ای شمالی و جنوبی قرار داشت، طی کوهزایی های آلپی، به وجود آمده است. ایران نیز طی این کوهزایی دچار تغییراتی شد.