آشنایی با تکنیک های تشخیصی-درمانی ناباروری

[غزل بارون]

سونوگرافی ساده:
سونوگرافی تفسیر امواج منعكس شده از بافت های مختلف بدن است. این روش تشخیصی بیش از 35 سال است كه به كار برده می شود و تاكنون هیچگونه خطری ناشی از آن به اثبات نرسیده است. سونوگرافی ساده معمولا" ده دقیقه زمان نیاز دارد و باید توجه داشت سونوگرافی هیچ گاه به میزان صد در صد تولد نوزاد سالم را تضمین نمی كند.

سونوگرافی كالر داپلر:
جهت بررسی میزان خونرسانی به ارگان های مختلف در بدن از این روش سونوگرافی استفاده می شود. امواج ناشی از جریان خون هم به صورت تصاویر موجی و هم به صورت تصاویر بازسازی شده سیاه و سفید و رنگی سونوگرافی مشاهده می شود و درصورت وجود كاهش و یا افزایش جریان خون رسانی در اعضاء این موضوع قابل بررسی است و ارزش قابل توجهی در تشخیص برخی از ناهنجاری های مادرزادی و بیماری های اكتسابی دارد.

www.ahmadzerang.mihanblog.com

سونوگرافی سه بعدی و چهاربعدی:‌
در سونوگرافی سه بعدی امواج صوتی با زوایای مختلف به بدن جنین تابانده می شود و انعكاس این امواج با كمك نرم افزارهای پیشرفته كامپیوتری تغییر می شود. در سونوگرافی چهار بعدی علاوه بر ایجاد تصاویر سه بعدی از جنین حركات جنین را نیز به صورت زنده نشان می دهد. سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی جایگزین سونوگرافی ساده نیستند و باید به عنوان مكمل سونوگرافی ساده در صورت تشخیص پزشك مبنی بر احتمال وجود ناهنجاری استفاده شود. سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی در صورتی كه جنین در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشد حدود 25 دقیقه طول می كشد و در موارد چند قلویی مدت زمان بیشتری نیاز دارد.

لاپاراسكوپی:
نوعی عمل جراحی است كه تحت بیهوشی عمومی از طریق یك یا چند برش كوچك در ناحیه زیر ناف انجام می شود. در این عمل وسیله تلسكوپ مانند ظریفی را از طریق برش ایجاد شده داخل حفره شكم هدایت می شود كه به وسیله آن اعضاء حفره لگنی و حفره شكمی قابل رؤیت و بررسی می شوند. این عمل به خصوص برای بررسی و تشخیص چسبندگی ها،‌ كیست های تخمدانی، فیبروم های رحمی، باز و بسته بودن لوله های رحمی و بررسی وجود احتمالی آندومتریوز به كار می رود.
لاپاراسكوپی علاوه بر كاربردهای تشخیصی، كاربردهای درمانی نیز دارد. آزاد كردن چسبندگی ها، برداشتن كیست های تخمدانی، برداشتن فیبروم های رحمی و از بین بردن آندومتریوز، با لاپاراسكوپی كه با روش های مكانیكی و لیزری قابل انجام است صورت
می گیرد.

هیستروسكوپی:
هیستروسكوپی یك روش آندوسكوپی تشخیصی داخل رحمی است. این عمل تحت شرایط بیهوشی عمومی و با وسیله تلسكوپ مانندی كه از طریق دهانه رحم وارد حفره می شود صورت می گیرد. از طریق هیستروسكوپی بررسی مستقیم رحم از نظر وجود انواع چسبندگی های داخل رحمی، پولیپ یا فیبروم و دیواره های رحمی امكان پذیر است. هیستروسكوپی نیز كاربرد درمانی دارد. با هیستروسكوپی از بین بردن چسبندگی ها برداشتن پولیپ و انجام بیوپسی های متعدد میسر می شود.

هیستروسونوگرافی:
بررسی بازبودن یا انسداد لوله های رحمی است. در این روش با قراردادن لوله باریكی در دهانه لوله رحم و تزریق سرم نرمال سالین و همزمان انجام سونوگرافی می توان از عبور مایع از لوله های رحمی و رها شدن آنها در حفره لگن كه دلیل بازبودن لوله ها است اطلاع حاصل كرد.

سیستوسكوپی:
سیستوسكوپی روشی برای بررسی مجاری ادراری خارجی، پروستات و مثانه است. در مواردی كه آزواسپرمی ناشی از انسداد مجاری انتقال اسپرم به خارج از بدن باشد می توان از این تكنیك ضمن بررسی مجاری انتقال اسپرم و پروستات عوامل انسدادی نظیر كیست و چسبندگی و یا سنگ را برطرف كرد تا جریان خروج اسپرم به خارج از بدن برقرار شود.

وازووازوستومی:‌
در مواردی كه به هر علت در مسیر لوله مردان انسداد ایجاد شود، مانند ‌آسیب به لوله های اسپرم بر بعد از عمل فتق و یا در اثر ضربات وارده به بیضه و یا انجام عمل وازكتومی، لازم است برای رفع انسداد مجددا لوله های اسپرم بر را پیوند دهند كه به این عمل وازووازوستومی می گویند.
این جراحی به زمان طولانی نیاز دارد و با میكروسكوپ و با كمك رشته های نخ بسیار ظریفی انجام می شود و طبق آمار 90 درصد احتمال باز شدن و رفع انسداد بعد از عمل وجوددارد. این عمل با بیهوشی عمومی انجام می شود.

وازواپیدیدیموستومی:
به ترمیم و پیوند بین لوله های اسپرم بر و لوله های اپیدیدیم بیضه، وازواپیدیدیموستومی (VEA) می گویند.
این عمل نیز یك عمل میكروسكوپی است كه طی زمان طولانی و با كمك نخ های بسیار ظریف انجام می شود و طبق آمار احتمال بازشدن مسیر 50 درصد است. این عمل با بیهوشی عمومی انجام می شود.

عمل تشخیصی PESA:
در مواردی كه مرد دچار آزواسپرمی انسدادی باشد. یعنی عمل اسپرم سازی در بیضه انجام می شود ولی نقص یا گرفتگی در مسیر خروجی اسپرم وجود دارد، محتویات لوله های مجاور بیضه كه اپیدیدیم نام دارد با سوزن كشیده می شود. به این عمل PESA گفته می شود. این عمل با بی حسی موضعی و بدون بیهوشی عمومی انجام می گیرد و نمونه بلافاصله جهت بررسی وجود اسپرم به آزمایشگاه ارسال می شود و جواب آن نیز بلافاصله مشخص می شود.

عمل تشخیصی TESE:
در مواردی كه آزواسپرمی انسدادی نباشد ممكن است اسپرم سازی به صورت بسیار محدود داخل بافت بیضه انجام شود ولی به علت محدود بودن میزان آن در مایع اسپرم مشاهده نشود. لذا برای بررسی بافت بیضه و وجود اسپرم در آن قطعه بسیار كوچكی از بیضه برداشته می شود به این عمل TESE گفته می شود. این عمل با بی حسی موضعی قابل انجام است و نمونه پس از تكه برداری به آزمایشگاه جنین شناسی و سیتوپاتولوژی ارسال می شود كه جواب آن بعد از حدود یك ماه مشخص می شود.

واریكوسلكتومی:
واریكوسل یا اتساع وریدهای بیضه، شایع ترین علت شناخته شده ناباروری در مردان است. این بیماری مادرزادی است و با سونوگرافی و معاینه پزشك قابل تشخیص است. در عمل جراحی واریكوسلكتومی وریدهای متسع شده بیضه قطع می شود و خون از وریدهایی كه مشكل نداشته اند تخلیه می شود و از عوارض واریكوسل جلوگیری می شود. واریكوسل، درد بیضه و ناباروری ایجاد می كند كه با عمل واریكوسلكتومی ممكن است درد به طول كامل از بین نرود. لازم به ذكر است گاهی اوقات كه آزمایش اسپرموگرام طبیعی است ولی نتیجه عمل IUI, IVF یا ICSI منفی شده است و بیمار واریكوسل دارد با عمل واریكوسلكتومی نتیجه ART تغییر می كند. عمل واریكوسلكتومی ساده است و حدود یك ساعت طول می كشد و بیمار بعدازظهر روز عمل مرخص می شود اما تا سه هفته نباید كار سنگین انجام دهد. این عمل جراحی با بیهوشی عمومی انجام می شود.

سیتوژنتیك (كاریوتایپ):
در ارزیابی زوج نابارور، پس از گرفتن تاریخچه و شرح حال بیمار،‌ گاهی برای انجام كاریوتایپ ارجاع می شوند.
درزنانی كه سابقه سقط مكرر، شكست مكرر در روش های درمان ناباروری، سابقه تولد نوزاد با نقص مادرزادی دارند و یا خود مشكوك به نقایص ژنتیكی هستند بررسی های ژنتیكی و كاریوتایپ ضروری است.
در مردان نیز، در نقایص شدید اسپرم مانند آزواسپرمی غیرانسدادی یا الیگواسپرمی های شدید كاریوتایپ در تشخیص كمك
می كند.

روش تشخیصی AZF:
یكی از شایع ترین علل آزواسپرمی های غیرانسدادی و یا الیگواسپرمی های شدید حذف بخش های كوچكی از كروموزوم Y است كه باعث آسیب ژن های دخیل در تولید اسپرم می شود. بررسی این گونه آسیب های كروموزومی در روش های معمول سیتوژنتیك قابل تشخیص نیستند و باید برای بررسی آن از روش های مولكولی استفاده كرد. این روش تشخیصی AZF نام دارد كه مخفف فاكتور آزواسپرمی است.

اسپرموگرام:
آزمایش اسپرموگرام به منظور تجزیه و آنالیز مایع اسپرم انجام می گیرد. مایع اسپرم تركیبی از اسپرم های شناور در ترشحات بیضه و سایر غدد جنسی است كه هنگام انزال از بدن خارج می شود. طی انجام اسپرموگرام وجود اسپرم در مایع اسپرم مشخص می شود و در صورت وجود، ‌تعداد اسپرم ها، میزان تحرك آنها، میزان تركیبات شیمیایی و عناصر سلولی اندازه گیری می شود كه در تشخیص علت ناباروری می تواند مؤثر باشد.
برای آزمایش اسپرموگرام فردی كه نمونه می دهد باید حداقل 3 روز و حداكثر 7 روز از آخرین مقاربت وی گذشته باشد و دچار بیماری های ویروسی و عفونی و تب نباشد و بیمار از 3 هفته قبل از آزمایش به جز داروهای ضروری از داروی خاص دیگری استفاده نكند