خواص دارویی سقز

[غزل بارون]

صمغ درخت من كه سقز نام دارد، مقوى معده بوده ، و به هضم غذا كمك مى كند و با آن سقزهاى تجارتى را مى سازند. پیشاب آور و محرك اشتها است و با محلول الكلى آن در صنعت نوعى ورنى فسادناپذیر ساخته مى شود. ضماد آن كه با پیه ذوب مى شود جهت رفع كجى و تركیدن ناخن و درمان شقاق مزمن (ترك نشیمنگاه ) مى باشد. مخصوصا اگر كمى شنجرف به آن اضافه شود. صمغ درخت من مخلوط با روغن زیتون جهت بر طرف كردن و رمها و ترك پوست و خارش آن سودمند مى باشد. مقدار خوراك سقز پنج گرم مى باشد. اهالى بلوچستان و استانهاى جنوبى كه از میوه من استفاده مى كنند، در برابر امراض بزرگ مثل سرطان در امان مى باشند. و اگر دسترسى به میوه ى من ندارید، از ترشى من كه به چاتلانغوش معروف است استفاده كنید
زبان خوراکیها
غیاث الدین جزایری
من ((شیر خشت )) هستم !
برادرانم بید خشت - ترنجبین - ون انگبین - شكر گز - و شكر تیغال و بیست انگبین دیگر مى باشند. ما جزو انگبین هاى دوایى هستیم و با انگبین هاى غذایى گز انگبین و گز علفى برادر ناتنى مى باشیم و فرق ما بیشتر در خاصیت مسهلى ما است زیرا به مقدار زیاد خاصیت اسهالى داریم ولى اسهال ما بدون اذیت و اضطراب است و پس از آنكه معده را پاك كردیم ، تولید یبوست نمى نماییم و بهترین مسهل براى اطفال و پیران سالخورده مى باشیم ، در گذشته ما قلم مهمى از صادرات ایران را تشكیل مى دادیم ولى اكنون كمى از مصرف ما كم شده و كشورهاى دیگر بازار ما را گرفته اند!
((منج )) من از دسته سوم یعنى ((میكرومنج ))ها است ، در اثر خراش ‍ وارده بر روى پوست برخى گیاهان میكرومنج من وارد عمل شده و مرا مى سازد - در خراسان و هرات مرا از گیاهى به نام ((كاروان كش )) مى گیرند و نوع عالى من است . به این گیاه ((كشیرو)) نیز مى گویند، ولى در شهرهاى دیگر ایران ، نوع دیگر من از گیاه ((كپ شیر)) به عمل مى آید. این گیاه در كرج - ارنگه - آذربایجان - ارومیه - صائین قلعه - زنجان - رودبار و بلوچستان مى روید، ولى در همه جا شیر خشت نمى دهد و علت آن عدم وجود ((میكرومنج )) در آن نواحى است ، محصول من در سال هاى خشك بیشتر از سال هاى بارانى است . حال اجازه بفرمایید سایر برادران خود را معرفى كنم و بعد خواص مشترك خود را براى شما شرح دهیم .
بید خشت
انگبین من از گیاهى از خانواده ى بید بدست مى آید. این بید در مازندران به نام نك در رامسر و تنكابن فوكا و در گیلان ویدار نام دارد.
این بید در جوستان طالقان ، نزدیك تبریز و در جنوب ایران كوه هاى اطراف شیراز مى روید، پزشكان قدیم ایران انگبین مرا خنك ترین و بهترین نوع انگبین مى دانستند.
ترنجبین
اسم من در اصل ترانگبین بوده ولى اعراب آنرا ترنجبین كردند. در اروپا به نام مان ایران معروف مى باشم ، مرا از خارشتر مى گیرند. همان بته اى كه در شب چهارشنبه سورى به شهرها مى آورند و آتش مى زنند و شما از روى آن مى پرید. در اكثر نقاط ایران مى رویم ولى در همه جا ترنجبین نمى دهم چون منجك من در همه جا نیست . من علاوه بر خواص طبى و درمانى براى شیرین كردن داروها به مراتب بهتر از قند مى باشم .
شكر تیغال
گیاه من تیغى است از خانواده خارخاسك ، به نام تیغال و تیهال ، و منجك آن از دسته ى قاب بالان است ، به نام خز و كك . طرز ساختمان من با سایر انگبین ها فرق دارد، زیرا خز و كك مرا براى تغذیه خود نمى سازد، بلكه براى حفظ نوزاد خود نیكنوش گیاهان را گرفته ، و آنرا به صورت انگبین در آورده ، و مانند پیه دور تخمها و نوزاد خود مى بندد و پس از چندى كه نوزاد بالغ شد، پیله را سوراخ كرده از آن خارج مى شود. تركیبات این پیله عبارتند از سلولز - نشاسته و قندى به نام تره هالز - در آن یك ماده ى ضد حساسیت نیز وجود دارد. و به همین جهت است كه بعضى از بیمارانى كه مبتلا به تنگ نفس مى باشند، از جوشانده ى من بهره مند مى گردند. من مانند سایر انگبین ها ملین بوده و دستگاه گوارش را منظم مى نمایم . به گیاه من اعراب ((رعى الایل )) و ((شوك الجمال )) - ((شوك الجمل )) - ((شكر تیار)) هم میگویند. جهت سرفه و سوزش مرى توصیه شده ام - صدا را زیاد مى كنم و خشكى گلو را برطرف كرده ، نرم مى نمایم . زیاده روى در خوردن من تولید قى مى نماید و مقدار خوراك من تا هجده گرم مى باشد. صاحب كتاب اختیارات مرا اشتباها ((سكرالعشر)) دانسته است و من غیر از آن مى باشم !
خواص مشترك انگبینها
حال كه مختصرى از خواص چند تن از ما خانواده را دانستید، اجازه بفرمایید خواص مشترك خودمان را كه مخصوص تمام انگبین هاى غذایى و دوایى مى باشند شرح دهم .
از نظر كلى ما انگبین ها همان شراب رنگارنگ هستیم كه در سوره ى نحل به آن اشاره شده است . زیرا چهل تا پنجاه درصد از تركیب ما یك ماده ى شیرین است كه در شیمى به آن مانیت مى گویند. این ماده گرچه به ظاهر نوعى قند است ، ولى از نظر علمى نوعى الكل شناخته شده است . الكلى كه در اصل مایع نیست و مستى نمى آورد، مایعى است مفید كه چون وارد دهان شود، آنرا خنك مى كند و عطش را برطرف مى سازد.
نیكنوشى است كه شفا را در بردارد و هر دارویى با آن همراه شود اثرش ‍ چندین برابر مى شود.
ما مثل سایر الكل ها خاصیت ضدعفونى كننده داریم و میكربها را از بین مى بریم و با این حال هیچگونه ضرر و حساسیت نداریم . ما به مقدار كم ملین و به مقدار زیاد مسهل هستیم ، و اسهال ما با سایر مسهل ها فرق دارد. پس از آنكه معده را پاك كردیم ، ایجاد یبوست نمى نماییم . ضمنا صفرا و اخلاط سوخته را دفع مى نماییم . مقوى كبد، معده و روده ها هستیم . حرارت و التهابات درونى راتسكین مى دهیم و غم و غصه را برطرف مى سازیم . سینه و گلو را نرم كرده ، سرفه را تسكین مى دهیم . اگر مبتلا به نزله و سرفه نیستید، بهتر است ما را همراه با گلاب یا هل میل نمایید. چه در این صورت مفیدتر مى باشیم . مبتلایان به حصبه و سایر امراض عفونى روده اى كه احتیاج به تبرید دارند، و هندوانه به علت داشتن نفخ براى روده ى آن ها خوب نیست ، مى توانند آب هندوانه را گرفته و همراه با ما نوش نمایند، و ما همگى مخلوط با آب جوشانده ى جو (ماءالشعیر) مسهل خوبى براى مبتلایان به تب هاى حاد هستیم ، اطفال و سالخوردگان مسهلى مناسب تر از ما ندارند. ضماد ما ضدعفونى كننده پوست بوده ، رنگ چهره را باز مى نماید. اگر شیر نجوشیده را با ما مخلوط و شیرین كنید و آنرا به صورت بمالید جهت طراوات گونه بسیار مؤ ثر مى باشند. اگر دم كرده ى زیره را با ما شیرین كرده و بنوشید قرقر شكم را از بین مى بریم . اگر شیر تازه دوشیده را با ما شیرین كرده میل نمایید، شهوت را تقویت مى كنیم ، و بدن را گرم مى نماییم . در تب هاى حاد، آبله مرغان و انواع حصبه و اسهال خونى و بواسیر و پیدا شدن خون در ادرار، از خوردن ترنجبین خوددارى كرده ، و به جاى آن شیر خشت یا بید خشت میل نمایید زیرا در بین ما تنها ترنجبین است ، كه تولید صفرا مى كند. ما همه داراى ویتامین هاى مختلف ، مخصوصا ویتامین ((د)) هستیم و املاح زیاد مخصوصا كلسیم داریم و به همین جهت است كه براى معالجه و پیشگیرى نرمى استخوان اثرى نیكو و مؤ ثر داریم . این شیرین كردن داروها حتما از ما استفاده كنید، زیرا به علت داشتن اشعه رادیواكتیو، اثر داروها را چند برابر مى نماییم . شیرینى ما نه تنها براى دندان مضر نیست ، بلكه از كرم خوردن و پوسیدگى آن جلوگیرى مى نماید. در فصل زمستان صبحانه یك لیوان شیر كه با ترنجبین شیرین شده باشد اضافه كنید، از عوارض آن روى كبد جلوگیرى كرده اید