دردانه‌یی در دل کویر ایران

[diamonds55]

دردانه‌یی در دل کویر ایران







میراث یزد با همه داشته‌ها و دارایی‌هایش قرار است روی میز بررسی یونسکو قرار بگیرد تا به عنوان معرفی تازه‌یی از تمدن ایران ارسال شود. رقیبان بافت تاریخی شهر یزد، بازار تاریخی تبریز و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی است که در نهایت یکی از این سه مجموعه برای یونسکو ارسال خواهد شد.
یزد شهر عجیبی است. از آن نوع عجایبی که می‌توان برای بقیه استان‌ها و شهر‌های ایران هم به کار برد. از جمله شهر‌هایی که می‌توان هم در وصف باقلواهایش نوشت و هم بادگیر‌هایش و هم لاجوردی بودن لعاب کاشی‌های مساجدش که هر کدام به تنهایی حکم یک اثر هنری را دارند. از لهجه و خلق و خوی مردم یزد و آداب و رسوم به جا مانده از زرتشتیان که بسیار گفته شده اما با همه این تعاریف تکراری با همه گزارش‌ها و نوشته‌ها درباره یزد، می‌توان گفت که یزد بی نهایت دیدنی است.
منطقه یزد یکی از سرزمین‌های باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت سه هزار سال است.
برخی از مورخان، بنای اولیه شهر یزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می‌دهند که وی زندانی ساخته و نام آن را چنین نهاده است و به اعتقاد عده‌یی دیگر از تاریخ نویسان در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول (۴۲۱-۳۳۹ م) در این محل شهری به نام «یزد گرد» بنا شده است.
نام یزد از همین عنوان گرفته شده است و به معنای مقدس، فرخنده و درخور آفرین است. این ناحیه همواره در دوره هخامنشیان از راه‌های معتبر موسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است.
راهداری در یزد قدیم چندان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند.
اینکه در افسانه‌های تاریخی بنای اولیه مناطقی از یزد مثلاً میبد را به سلیمان نبی، و یزد را به ضحاک و اسکندر و ابرکوه را به ابراهیم پیامبر نسبت داده اند، خود از نشانه‌های دیرینگی تاریخ و فرهنگ این سرزمین کهن است.
اما مجموعه اسناد پراکنده موجود در یزد نیز به سهم خود میراث شایان توجهی از فرهنگ و تمدن کهن و ریشه دار را در این سرزمین معرفی می‌کند برای مثال دست افزارهای سنگی یافت شده در تره‌های شیرکوه سنگ نگاره‌های کوه ارنان و سفالینه‌های منقوش کشف شده در نارین قلعه میبد و نیز غارهای متعدد استان و مساکن باستانی و آثار معماری و شهرسازی باستانی و یادگارهای آیین‌های کهن ایرانی نظیر آیین مهرپرستی و نیایش آناهیتا، که در گوشه و کنار این استان پراکنده است.
یزد در دوره هخامنشی به ایساتیس مشهور بوده و مرحوم عبدالحسین آیتی محل آن را در دامنه بلندی‌های مهریز ذکر کرده است، که هرفته و سریزد کنونی بازمانده آن است. در جغرافیای بطلمیوس ایساتیس در دوره هخامنشی از جایگاه استراتژیک و ارتباطی ویژه یی برخوردار بوده و دارای اهمیت نظامی، راهداری و بازرگانی بوده است و تا زمان حمله اسکندر مقدونی نیز وجود داشته است.
روایتی است که اسکندر نام ایساتیس را به کثه تغییر داد و بعدها شهر جدید بر ویرانه‌های آن بنا شد می‌گویند هنگامی ‌که شماری از بزرگان ایران در ری علیه اسکندر برخاستند، وی آنها را دستگیر کرد و همراه خود به فارس برد. چون به ویرانه‌های ایساتیس رسید، زندانیان را در چاهی زندانی کرد و آن محل را کثه نامید که در زبان یونانی به معنی زندان یا شهر کوچک است.
اما اسکندر هنگامی‌ که از ری به پارت می‌رفت، ایالت‌های پارس و ماد را گشوده بود.
بنابراین خاک یزد را که از جرگه پارس و ماد بیرون نبود، از لحاظ سیاسی باید در ردیف سرزمین‌های گشوده شده اسکندر مقدونی دانست.
یزد ریشه در یسن، یشت یا یزش، به معنای ستایش و نیایش در زبان فارسی میانه دارد. یزد از یزدان به مفهوم پاک و مقدس و به معنی ذات خداوند نیز می‌تواند گرفته شده باشد؛ پس نام کنونی این استان یادگاری است از دوره ساسانی، و می‌توان آن را شهر آفریننده خوبی‌ها و پاکی‌ها و شهر خدا دانست.
مردم یزد به زبان فارسی رایج با پاره یی ویژگی‌های گویشی سخن می‌گویند و بسیاری از واژه‌ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده اند. در استان یزد برخی ویژگی‌های گویشی میان شهرستان‌های مختلف محسوس است.
معتقدان به آیین زرتشتی در میان خود هنوز به زبان نیاکان شان سخن می‌گویند و به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می‌دهند. مهم ترین صنایع دستی در استان یزد عبارتند از؛ قالی، قالیچه، گلیم، مخمل، زری، چادر شب، دستمال، مرس ریزه جیم، قناویز، اجرامی، شمد، ترمه، پرده، زیلو، روفرشی، کرباس، بقچه، لنگ، کیسه حمام، خورجین، پتو، سفال، سرامیک، حصیر، کاشی و گیوه.
در میان صنایع دستی قالی بافی، ترمه بافی، زیلوبافی، ساخت سفال، سرامیک و کاشی از اهمیت ویژه یی برخوردار است. شیرینی پزی در یزد سابقه طولانی دارد. در یزد شیرینی‌های سنتی مانند باقلوا، قطاب، لوز نارگیل، پشمک، نان برنجی و حاجی بادام و... تهیه می‌شود.
طبق گزارش سایت رسمی‌سازمان میراث فرهنگی و گردشگری یزد این استان دارای روستاهای تاریخی قابل توجهی است که یکی از آنها «بفروئیه» در دو کیلومتری شهرستان میبد است.
«بنادکوک سادات» در ۸۰ کیلومتری شهرستان تفت یکی دیگر از این روستاهای تاریخی است. بافت قدیم، غار اسکندر، تپه قلعه، امامزاده شاهزاده علی بن عبدالله از نقاط دیدنی این روستا است.
روستای بیده در شهرستان میبد نیز دارای شهرت است که در این روستا می‌توان بافت قدیم، مسجد زیرک، خانه برونی، امامزاده سیدابوالقاسم، چاه صاحب الزمان و آسیاب قدیمی‌را مشاهده کرد.
روستاهای «فهرج»، «هفتهر ندوشن» و «هرفته» از دیگر روستا‌های تاریخی استان یزد است.