تعریف شهر و طرح های آن

[Mr.Engineer]

Ŝahr ، طی دهه‌های اخیر، از سوی اندیشمندان جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، جمعیت‌شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده‌است و جامعه شناسان از جمله انگلس و مارکس، شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می‌دانند که تقسیم کار اجتماعی، در آنجا صورت گرفته‌است. جغرافی دانان، شهر را منظره ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می‌دانند که زندگی شهری را امکانپذیر می‌سازد.
تعریف شهر
مورخان، شهر را با توجه به قدمت آن، تعریف می‌کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می‌شود که معیشت غالب ساکنان آن، بر پایه کشاورزی نباشد. جمعیت شناسان نیز، تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می‌دانند. اندیشمندان طراحی شهری شهر را مجموعه پیچیدهٔ سازمان یافته‌ای می‌دانند که متشکل از سه مولفه اصلی کالبد، تصورات، و فعالیت می‌باشد، که پیوسته در حال تغییر و تحول است. شهرشناسان شهر را محلی می‌دانند که بشر دست از زمین کشیده و فکر کردن را آغاز می‌کند.
نظریات شهرشناسی
نظریه های شهرشناسی جهانی مانند تداوم دوره های تاریخی ، شیوه تولید آسیایی ، استبداد شرقی
نظریه های شهرشناسی ایران مانند راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران ، از نظریه شهر به آبادی ، رابطه شهروندی و نا شهروندی و مقیاس شهری ومقیاس تک بنا
انواع طرحهای شهری
طرح هادی شهری ( Guide plan )
2- طرح جامع شهری ( Master plan )
3- طرح تفصیلی شهری ( Detailed plan )


1- طرح هادی شهری ( Guide plan )
طرح هادی شهری بیشتر برای شهرهای کوچک و شهرهایی که تا حدود 25000 نفر جمعیت دارند، تهیه میشود.
طرح هادی در حقیقت تعیین کننده اصول کلی توسعه شهرهاست. در این طرح بیشتر هدایت توسعه شهرها مورد توجه قرار دارد.از طرح هادی میتوان به عنوان برنامهٔ راهنمای توسعه شهر نام برد .
این طرح، برنامهٔ قبل از اجرای طرح جامع است. طرح هادی برای شهرهایی تهیه میگردد که یا فاقد بودجه طرح جامع میباشند و یا امکان اجرای طرح جامع در آنها، فراهم نشده است.
طرح هادی در کشور ما، دارای سابقه طولانی تری نسبت به طرح جامع است؛ سازمان مسئول طرحهای هادی شهری نیز وزارت کشور میباشد.


2- طرح جامع شهری ( Master plan )
طرح جامع شهر عبارت است از طرح بلند مدتی که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری، کشاورزی، تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی‌های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهای خط ( ترمینال ) و فرودگاه‌ها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت‌های مربوط به آن تعیین می‌شود و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی تهیه و تنظیم می گردد.
در واقع طرح‌های جامع در دو مرحله تهیه می شوند. مرحله اول شامل انجام بررسی ها، شناخت وضع موجود شهر مانند مطالعات جغرافیایی، اقلیمی، تاریخی و بررسی ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهر و در بخش آخر این مطالعات جمع بندی و تجزیه و تحلیل می باشد. در مرحله دوم، طرح کالبدی شهر و گزارش‌های مربوطه ارایه می شود.
طرح جامع شهری، به منظور تدوین برنامه و تعیین جهات توسعهٔ شهر و تامین نیازمندیهای آن بر مبنای پیش بینی‌ها و اهداف توسعه شهری، تهیه میشود. طرح جامع بیشتر در مورد شهرهای بزرگ و یا شهرهایی که بیش از 25000 نفر جمعیت دارند، به مرحلهٔ انجام در می آید. طرح جامع، عبارتست از برنامه ای که به صورت راهنما عمل کند.
در حقیقت، طرح جامع را میتوان سیستمی دانست که خط مشی اصولی و کلی سیاست‌های شهری را تعیین می کند.
از طرف دیگر، طرح جامع را می توان منطقی جهت انتخاب الگوی صحیح استفاده از اراضی شهری دانست.
روش مطالعه و انجام یک طرح جامع شهری، عبارت است از مطالعه وضع موجود، تجزیه تحلیل و نتیجه گیری از وضع موجود، تعیین اهداف و اولویتها، انجام پیش بینی‌های لازم، ارائه طرحها و برنامه‌های توسعه شهری و اجرای آنها.
طرح جامع شهری، بیشتر به منظور ترویج ضوابط شهرسازی، کنترل توسعه شهرها، گرایش به نظام برنامه ریزی و هماهنگ سازی بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی، با توجه به کیفیت محیط زیست و بر اساس شناخت حوزه‌های نفوذ طبیعی، اجتماعی و اقتصادی شهرها تهیه میشود.
با توجه به تعاریف مذکور ویژگی‌های اساسی طرح جامع شهری را چنین می توان برشمرد: الف ) طرح جامع، طرحی است کالبدی فضایی که با بهره گیری از تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شهری، به بهبود سازمان فضایی شهر و رفاه اجتماعی مردم می پردازد. ب) طرح جامع از نظر زمان میان مدت و به لحاظ مقیاس برخورداری کلی است و سیاست‌های کلی توسعه شهر را تا مدت ده سال تعیین مینماید.
پ ( در طرح جامع نه تنها خود طرح بلکه منطقه آن نیز مورد توجه قرلر می گیرد.
ت) طرح جامع وسیله ای است برای سهل کردن تصمیم گیری و سیاست گذاری؛ که نقش هدایتی آن از جنبه‌های با ارزش طرح است.
پس از انقلاب نام طرح‌های جامع به طرح‌های توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهرها تغییر یافت. به دلایلی نیز مراحل کار از دو مرحله به چهار مرحله افزایش یافت.
مقیاس نقشه‌های شهری، در طرح‌های جامع شهری اغلب 10000/1 ، 5000/1 ، 2500/1 است.


3- طرح تفصیلی شهری ( Detailed plan )
طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع، نحوه استفاده از زمین‌های شهری را در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت، تراکم در واحدهای شهری، اولویت‌های مربوط به مناطق بهسازی، توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود.
طرح تفصیلی متعاقب طرح جامع شهری و به منظور انجام برنامه‌های اجرایی تصویب شدهٔ این طرح صورت می پذیرد.
طرح تفصیلی در حقیقت، تنظیم برنامه‌های مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء در مناطق و محلات شهری و طراحی آنهاست.
طرح تفصیلی شامل چهار مرحله به قرار زیر است:
1- مرحله بازشناسی
2- مرحله تثبیت برنامه‌ها و طرح‌های اجرایی
3- مرحله تشخیص و تعیین اولویت ها
4- مرحله انجام و اجرای محتوای طرح و کاربرد اراضی
اندازه نقشه‌ها در طرح‌های تفصیلی معمولاً 500/1 ، 1000/1 ، 2000/1 است.
سازمان مسئول طرح‌های جامع و تفصیلی وزارت مسکن و شهرسازی است.
ضمناً یادآور می‌شود سابقهٔ تهیهٔ طرح‌های جامع و تفصیلی در ایران به حدود سالهای 47-1346 باز میگردد





منابع

• فرهنگ ایران باستان .
• یشتا
• دانشنامه رشد
• سایت مرجع مدیریت شهری
• آیین‌نامه تقسیمات کشوری از سایت استانداری کردستان

برای دستیابی به مقالات و پیوندهای به روز مطالب رشته مدیریت شهری به سایت مرجع مدیریت شهری مراجعه نمایید

• کتاب مقدمه ای برمبانی برنامه ریزی شهری(تالیف مهندس اسماعیل شیعه)

• مجله الکترونیکی پرشین ژئو

http://www.urbanmanagement.ir