اهداف حسابداری اسلامی
محاسبه زکات
بعضی از محققین محاسبه زکات را بهعنوان هدف اصلی در حسابداری اسلامی بیان کردهاند
(Gambling and Karim, 1991; Baydoun and Willet, 1994). اگر زکات بهعنوان هدف اصلی قرار گیرد هر شخص از فریبکاری یا ظاهرآرایی ناخواسته پرهیز میکند زیرا همیشه خدا را ناظر بر اعمال خود میبیند.
درنتیجه اطلاعات حسابداری بهطور غیرمستقیم هم پاسخگوی نیازهای استفادهکنندگان است و هم پاسخگوی مسئولیت اجتماعی (Adnan and Gaffikin , 1997).
طرفداران این رویکرد معتقدند حداکثرسازی زکات باید جایگزین حداکثرسازی سود شود. چنین روشی افراد را در تعقیب حداکثرسازی سود بهنفع توجه به مسائل اجتماعی و انسانی تعدیل میکند.
نارسایی این دیدگاه این است که تمرکز بر زکات، موجب محدود شدن حوزه گزارشگری مالی میشود و لازم است اهداف گستردهتری درنظر گرفته شود. همانگونه که قبلاً عنوان شد، محدودیت موارد مشمول زکات در مذهب شیعه عملاً ناقض قرار دادن محاسبه زکات بهعنوان یک هدف اصلی در گزارشگری مالی است.
نکته دیگری که درمورد زکات وجود دارد این است که مفاهیم نظری در حسابداری برای گزارشگری مالی با مقاصد عمومی است. اگر هدف را به زکات محدود کنیم مثل این است که در حسابداری کنونی هدف را محاسبه مالیات بدانیم. چنین رویکردی در حسابداری مالی مردود است.
تضاد دیگری که این رویکرد گرفتار آن است بحث جایگزینی حداکثرسازی زکات بهجای حداکثرسازی سود است. معمولاً زکات در کشورهای اسلامی ذیربط تابعی از افزایش داراییها (شامل درآمد و سود) است و نرخ آن درحدود 5/2 درصد خالص داراییهاست. در استاندارد حسابداری شماره 9 سازمان حسابداری و حسابرسی مؤسسات مالی اسلامی نحوه محاسبه زکات تشریح شده است (جدول 1).
لذا زکات زمانی حداکثر میشود که سود حداکثر شود. ضمن اینکه اگر حداکثرسازی سود
در چارچوب شرع باشد چه ایرادی دارد؟ حداکثرسازی سود خود انگیزهای برای افزایش کارایی است و در جوامع مسلمان باید افزایش کارایی برای استفاده بهتر از منابع اقتصادی محدود تشویق شود تا جامعه اسلامی از دام فقر رها شود.
پاسخگویی اسلامی
هدف پاسخگویی اسلامی متکی به مفهوم خلافت است. انسان خلیفهالله است و امانت بزرگی به او سپرده شده است که هیچ مخلوقی یارای پذیرش آن را نداشته است. براساس این مفاهیم انسان نهایتاً در برابر پروردگار باید پاسخگو باشد، لذا هم باید به حق الله و هم به حقالناس توجه داشته باشد. نحوه پاسخگویی انسان در برابر خدا در قرآن و سنت مشخص شده است. پاسخگویی ثانویه از قرارداد بین سرمایهگذار و مدیر ایجاد میشود.
یک شرکت برای ایفای مسئولیت پاسخگویی اولیه و ثانویه، باید فعالیتهای مربوط به موضوعات اسلامی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی را شناسایی، اندازهگیری و گزارش کند. در این نوع پاسخگویی اهداف ثانویه دیگری مانند رعایت شریعت، محاسبه و توزیع زکات، توزیع عادلانه ثروت را نیز تعریف شده است و شرکتها تشویق میشوند در حل مشکلات امت اسلامی مشارکت کنند (Yaya and Hameed, 2004).
این نگاه به اهداف حسابداری اسلامی حوزهای گستردهتر از زکات را دربر میگیرد و نکته اساسی که در آن نمایان میشود توجه بیشتر به مسائل اجتماعی و حسابداری اجتماعی است.
اما باید توجه داشت در بعضی از کشورهای غیرمسلمان نیز چنین مسائلی البته نه از دید خلیفهالله بودن انسان ولی از نگاههای دیگر مطرح میشود.
اگر در کشورهای مسلمان، صاحبان سرمایه عملاً پایبند به شرع باشند و خواستار افشای موارد مغایر شرع باشند، چنین خواستی بدون نیاز به اضافه کردن واژه ” اسلامی“ میسر است.
تعیین مبنای زکات
براساس استاندارد حسابداری مالی شماره 9 : زکات
روش خالص داراییها مشمول زکات
ریال
وجه نقد و معادل وجه نقد
392، 554، 204
حسابهای دریافتنی (خالص)
216، 234، 428
تأمین مالی مضاربه
000، 000، 20
تأمین مالی مشارکت
000ر000ر30
استثنـا
000ر000ر20
موجودی کالا
130، 814، 15
اوراق بهادار قابل خرید و فروش
229، 542، 180
املاک تجاری
659، 330، 16
سایر سرمایهگذاریهای تجاری
000ر000ر45
جمع
626، 475، 960
کسر میشود :
بدهیها
حسابهای جاری
727، 130، 21
حسابهای پرداختنی
094، 561، 49
سایر بدهیها
054، 185، 53
حقوق متعلق به دولت و اوقاف
000، 000، 4
حقوق اقلیت
000، 000، 20
حقوق دارندگان حسابهای سرمایهگذاری محدود نشده
716، 504، 684
جمع بدهیها وحقوق صاحبان
(591، 381، 832)
مبنای زکات(خالص داراییها مشمول زکات )
035، 094، 128
محاسبات ذکات:
زکات دوره مالی 624، 301، 3 = 5775/2% 035، 094، 128 624، 301، 3
هیئت استانداردهای حسابداری آمریکا (FASB) بهعنوان پیشرو تدوین مفاهیم نظری اقرار کرده است که این مفاهیم برای محیط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آمریکا تدوین شده است. بنابراین شرایط محیطی بر حسابداری مؤثر است. در یک کشور مسلمان اگر محیط اقتصادی مبتنیبر رعایت ارزشهای اسلامی باشد قاعدتاً چنین محیطی برگزارشگری مالی مؤثر خواهد بود. اما نیازی نیست که برای انعکاس این نیاز واژه ” اسلامی“ را به حسابداری بیفزاییم. زیرا کار حسابداری مالی ارائه اطلاعات است و این اطلاعات براساس نیازهای استفادهکنندگان تعریف میشود. البته اگر منظور از حسابداری اسلامی این باشد شاید اختلافها بیشتر برسرنام باشد. آنگونه که شاعر بزرگ مولوی میفرمایند :
اختلاف خلق از نام اوفتاد
چون به معنی رفت آرام اوفتاد
علاقه مندی ها (Bookmarks)