.gif)
پیشینه ای بر تحقیقات و مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی
پیشینه ای بر تحقیقات و مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی
به دنبال وقوع تحولات شهری و رشد سریع و ناهمگون شهرنشینی در ایران، پدیده حاشیه نشینی ابتدا در تهران و سپس در سایر کلانشهرهای کشور شکل گرفت. در سال 1350 ، بنابر درخواست سازمان برنامه و بودجه، طرح وسیعی برای مطالعه و بررسی وضعیت حاشیه نشینی در کشور، توسط مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران آغاز گردید. این طرح با مطالعه وضعیت حاشیه نشینان تهران شروع و سپس سایر شهرهای بزرگ کشور چون، بندرعباس، همدان، کرمانشاه و اهواز را نیز شامل شد.
مجید احسن و مصطفی نیرومند (1351)، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی – بخش جامعه شناسی دانشگاه تهران (1351)، محمد حسین کازرونی (1352)، حسین شکویی (1354)، فرخ حسامیان (1359)، کریم حسین زاده دلیر (1361)، علی اصغر مقدم (1365)، پرویز پیران (1367)، سید سعید زاهد زاهدانی (1369)، محمدعلی احمدیان (1371)، کمال اطهاری و بهزاد خالقیان (1372)، مینور رفیعی (1372)، محمود هدایت (1373)، نصر الله پورافکاری (1373)، حمیده امکچی (1373)، ناصر مشهدی زاده دهاقانی (1375)، سهیلا بستکی (1375)، موسی کمانرودی (1376)، فیروز آقایی (1378)، مهرداد جواهری پور (1379)، آصف بیات (1379)، علی اصغر زمانی (1379)، سعید خوب آیند (1379)، گیتی اعتماد (1380)، اسفندیار خراط زبردست (1380)، محمد شیخی (1380)، علی حاج یوسفی (1380)، سهراب مشهودی (1381)، و حسین حاتمی نژاد (1382)، افرادی بودهاند که تقریباً آثار اولیه در زمینه حاشیه نشینی در شهرهای مختلف کشور تهیه نمودهاند.
در بیشتر این آثار به توصیف مناطق حاشیه بسنده شده و در مواردی نیز مسایل مناطق مذکور بیان گردیده است. تعداد زیادی از پژوهشگران فوق، علل شکل گیری حاشیه نشینی را در مهاجرت افراد فقیر از حوزه های پیرامون و افزایش جمعیت شهرها دانستهاند.
در زمینه آسیب های اجتماعی، اولین و غم انگیزترین داستان انسانها از بیان کلام الله مجید در آیه شریفه 29 از سوره مبارکه المائده آمده است. مضمون آیه چنین است: «بعد از این گفتگو، هوای نفس (قابیل) را به کشتن هابیل ترغیب کرد تا و را کشت و بدین سبب از زیان کاران است».
هنوز هم بسیاری از جرم شناسان و روان کاوان در مورد انگیزه قابیل برای هابیل اظهار نظر می نمایند و اکثراً بر این باورند که «عقیده قابیل» یا «عقیده کائن» تنها داستان دو پسر حضرت آدم (ع) نیست بلکه داستان همه انسانهاست . (کی نیا، 1374، ص 17).
نویسندگان یونان و روم قدیم، در نوشته های خود از غیر اخلاقی بودن و فساد شهرها سخن گفتند و صداقت روستانشینان را ستایش کرده اند. میزان ارتکاب جنایت، مصرف مواد مخدر، مصرف مشروبات الکلی و الکلیسم و همچنین بی نظمی های در رفتار، اصولاً در شهر بیشتر از روستا است. در کشورهای امریکایی و اروپایی درصد ارتکاب جنایات به طور رسمی در حوزه های روستایی در مقایسه شهرها بسیار پایین تر است. تحقیقات جنایی وسیعی که در ژاپن صورت گرفته ، نشان داده است که در صد ، جنایات در حوزه های شهری بیش از حوزه های روستایی بوده و میزان جنایات در شهرهای بزرگ نسبت به شهرهای کوچک درحال افزایش است. در جوامع توسعه نیافته جنایات اغلب در شهرها بویژه شهرهای بزرگ اتفاق می افتد (فرجاد، 1370، ص 195).
ابن خلدون معتقد است جوامع شهری بیش از جوامع روستایی در معرض فساد و تباهی هستند، زیرا در مناطق شهری مردم در بیگانگی با یکدیگر زندگی می کنند در حالی که روستاییان کاملاً یکدیگر را می شناساند. دورکیم نیز عقیده دارد بین افزایش جرائم و افزایش جمعیت رابطه مستقیمی وجود دارد (سلطانی، 1374، ص 120).
اولین نظریه پردازی که در قرن نوزدهم میلادی به بررسی خصوصیات «مرد جنایتکار» پرداخت، لومبروزو بود. او کتاب خود را تحت همین عنوان به بررسی صفات مشخصه کالبد شناختی و فیزیولوژیکی مربوط به اعمال بدنی مردان جنایتکار پرداخته و مدعی می شود که خصلت اساسی جنایتکاران بیحسی بدنی و اخلاقی آنان نسبت به افراد طبیعی است (آزاد، 1372، ص 20).
دانشمندان مسلمانی چون رازی، بوعلی سینا ابن رشد اندلسی در این زمینه نظراتی را دادهاند. مکتب پوزیتویسم آگوست کنت (Auguste Cont) زمینه ساز بررسی های مربوط به مسائل و آسیب های اجتماعی بود (قائمی، 1366، صص 56 – 55 ).
مطالعات صورت گرفته توسط اندیشمندانی چون پنیل (1826 – 1745)، گاتالوس (1818 – 1758)، ژان اسکیرل (1840 – 1809)، رافائل کارو (1934 – 185)، دوپره (1912)، فروید (اوایل قرن بیستم)، در این زمینه وجود دارد. (همان منبع، صص 56 – 55).
مناطق حاشیهای بیش از سایر مناطق شهر مخفیگاه انواع فعالیتهی غیرقانونی است و اغلب با جرایم بیشتری نیز نسبت به مناطق درون شهری رو به رو هستند. (Hiraskar, G.K.1989.P.59) تحقیقات انجام شده متون فارسی در این زمینه عبارتند از:
فرجاد (1370)، اظهار می دارد علت اصلی کجرویها و آسیب های اجتماعی در جوامع شهری، نبود آموزش صحیح و کافی برای قشر اکثریت فقرای شهری، می باشد (فرجاد، 1370، ص 280).
افروغ (1377)، معتقد است رابطه معیارهای اقتصادی – اجتماعی (درآمد، شغل، سواد، پایگاه اجتماعی) با انحرافات اجتماعی بصورت معکوس و منفی عمل می کند. وی با بررسی این معیارها و رفتارهای منحرفانه در سه منطقه پر درآمد، متوسط و کم درآمد شهر تهران ، به اثبات نظر خود پرداخته است. (افروغ، 1377، ص 395).
بر اساس مطالعات کمیته بحران جمعیت (P.C.C)، شاخص قتل وجنایت در شهرها دارای سطح زندگی پایین، درست دو برابر شهرهای با سطح زندگی عالی است. (کمیته بحران جمعیت، 1380، ص 96).
نصیری (1382)، آسیب های اجتماعی را با بررسی اعتیاد و رابطه آن بر مشاغل شهری ، مورد مطالعه قرار داده است، وی معتقد است، مناطق و محلات شهری از نظر پراکنش جغرافیایی آسیب های اجتماعی، چهرهای یک دست و هماهنگ از خود نشان نمی دهند چنانچه با افزایش مشاغل علمی تخصصی در سطح محلات شهری بابل، از میزان اعتیاد کاسته و با افزایش مشاغل ابتدایی بر میزان آن افزوده می شود (نصیری، 1382، ص 91).
علومی یزدی، (1382)، به مقایسه نگرشهای نوجوانان بزهکار با نوجوانان سازگار در استان یزد پرداخته که به نتیجه می رسد هر اندازه عوامل محیطی نامساعد و احساس ناکامی شدیدتر باشد احتمال انحراف و کجروی افزایش می یابد. در نتیجه رفتار این افراد تابعی از شرایط خانوادگی و محیط اجتماعی زندگی آنان می باشد (علوم یزدی، 1382، ص 155).
صالحی میرزیجرانی (1384)، در مقالهای تحت عنوان «آسیب شناسی شهرنشینی در ایران امروز» معتقد است که عوامل و زمینه های آسیب بیشتر ریشه در فقر دارد که خود ناشی از نابرابری اکولوژیکی، اقتصادی و فرهنگی و توزیع ناعادلانه ثروت در بین اقشار مختلف است (صالحی میرزیجرانی، 1384، ص 165).
صدیقی (1378) که به بررسی مشکلات شهرکها و مجتمع های مسکونی جنوب تهران و تأثیر آن بر گرایش به رفتار ضداجتماعی پرداخته است، اذعان داشته که گرایش به رفتارهای ضد اجتماعی از مسایلی است که توسعه اجتماعی و اقتصادی و شکل گیری جامعهای با ثبات و دور از تنش ها و انحرافات اجتماعی را غیرممکن و هر گونه برنامه ریزی و پیشرفت اجتماعی و اقتصادی را با خطر رو به رو می سازد.
بنابراین مطالعه گرایش به رفتارهای ضداجتماعی و ریشه های آن با توجه به عواقبی که چنین گرایش هایی می تواند داشته باشد، از اهمیت زیادی برخوردار است البته بروز چنین گرایشی هایی تنها ناشی از حاشیه نشینی و فقر نبوده بلکه علل دیگر نیز می تواند داشته باشد ولی معمولاً انتظار می رود ساکنان مناطق محروم و فقیر در معرض فشارهایی قرار گیرند که باعث می گردد آنها آمادگی بیشتری برای احراز چنین رفتارهایی داشته باشند. (صدیقی، 1378).
پژوهش دیگیر توسط آقای احمدیان و رضوانی با عنوان «بررسی تجارب بازسازی مناطق زاغهنشین شهر تهران» انجام شده است. هدف این پژوهش شناخت و بررسی عملکرد شهرداری تهران و سایر نهادهای ذیربط در ارتباط با بازسازی مناطق زاغه نشین شهر تهران در جهت ارائه پیشنهادهایی جهت بهبود برنامههای در دست اجرای بازسازی این مناطق می باشد. و نتایج پژوهش به ترتیب عبارتند از:
1) واقع شدن بیشترین آلونک های تهران در منطقه 16 شهرداری؛
2) قرارگرفتن آلونکها در حریم مسیلها، دکلهای فشار قوی برق و زمینهای متروک و بایر؛
3) وجود دو نوع آلونک: منفرد و مجتمع در تهران؛
4) وجود آلونک های موقتی که محل اسکان کارگران ساختمانی است (احمدیان و رضوانی، 1372).
«علل مهاجرتهای داخلی در تهران و حاشیهنشینی در تهران» عنوان تحقیق دیگری است که آقایان هدایتی و منصوری در سال 1357 انجام دادهاند. این پژوهش به بررسی مسیر مهاجرتهای داخلی در ایران شهر تهران و حاشیه نشینی در دنیا و تهران و سه منطقه حاشیهای تهران می پردازد. هدف از این تحقیق، مشخص کردن بعضی از ویژگیهای حاشیه نشینان است. پژوهش به روش کتابخانهای و با مطالعه منابع موجود و استفاده از آمار و ارقام و نقشههای موجود انجام شده است. و در پایان نتیجه می گیرند که ساکنین محلههای حاشیهنشین عمدتاً از طبقات فقیر شهری تشکیل شدهاند، درگیر مسائل مادی زندگی هستند و از بسیاری مواهب شهری و اقتصادی بیبهرهاند. در سطح واحدهای حاشیهنشین و همچنین درون هر واحد به علت مدت اقامت حاشیهنشین در شهر، نحوه معاش و وابستگی به سیستمی نامتجانس، تفاوتها و تعارضاتی دیده می شود. گروهی از افراد این محلهها جذب مکانیزم و وابستگی به سیستمی نامتجانس، تفاوتها و تعارضاتی دیده می شود. گروهی از افراد این محلهها جذب مکانیزم اقتصادی منطقه شهری شدهاند و گروهی نیز در حاشیه این گونه مکانیزمها قرار گرفتهاند (هدایتی و منصوری، 1357).
آقای علیرضا دهقان نیز پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت اجتماعی – اقتصادی آلونک نشینان» در سال 1368 انجام داده است. این پژوهش به بررسی وضعیت اجتماعی – اقتصادی آلونک نشینان منطقه 10 شهرداری تهران می پردازد. اهداف پژوهش عبارتند از: بررسی مبدأ و منشاء آلونک نشینان محله مورد بحث، علل آلونک نشینی، اشتغال و درآمد آلونک نشینان، بررسی علل فقدان انگیزه پیشرفت و وضعیت انحرافات و کجروی ، قدر و منزلت اجتماعی، نگرش نسبت به موضوع تخریب سازمانهای دولتی، نگرش نسبت به ارگانهای انتظامی و خدماتی، میزان رضایت از آلونک نشینی و وضعیت هجوم و توالی آن. روش بررسی پیمایش و جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه همراه با پرسشنامه از 105 خانوار ساکن در محله آلونکی خیابان زنجان جنوبی منطقه 10 شهرداری بوده است. بر اساس نتایج آلونک نشینیان منشأ روستایی دارند و از منزلت اجتماعی کمی برخوردارند. آنها از آلونکها نسبت به زندگی روستایی احساس رضایت بیشتری دارند، از انگیزه پیشرفت محدودی برخوردار هستند و تقدیرگرا هستند و بین آلونک نشینی با میزان درآمد، شغلف کجروی، سواد و انگیزه پیشرفت رابطه وجود دارد (دهقان، 1368).
«بررسی حاشیهنشین شهری» عنوان تحقیقی است که در سال 1351 توسط علی حاج یوسفی به انجام رسیده است. هدف این پژوهش دست یافتن به راه حلهایی در زمینه آلونک نشینی در در کل کشور است. روش تحقیق مطاله اسنادی و مصاحبههای پراکنده با حاشیهنشینان است. یافتهها نشان می دهد گروههای حاشیهنشینان بنا به شرایط برای ساختن مسکن از مصالح مختلفی مانند خشت و گل، چوب و حلبی استفاده کردهاند و بیشتر کودکان بیمار و به سوء تغذیه مبتلا هستند. فقر فزاینده و عدم امکانات آموزشی، سطح پایین سواد را به دنبال دارد. میانگِن درآمد خانوارهای حاشیهنشین حدود ده برابر پایین تر از میزان متوسط درآمد مورد نیاز برای تأمین «حداقل رفاه» است. دزدی، خرید و فروش مواد قمارف روسپی گری، جیب بری، قاچاقچی گری و حرفههای ساده ساختمانی، صنعتی و کارگری فعالیتهای ساکنین هستند. بیقانونی عمومی نیز در این جوامع دیده می شود . (حاج یوسفی، 1351).
آقای غلامرضا لطیفی نیز پژوهشی با عنوان «بررسی اجتماعی – اقتصادی حاشیهنشینی در شهر تهران در طی سالهای 1360 - 1372» انجام داده است. هدف این تحقیق عبارت است از: شناخت، فاکتور انطباق و سازش ساکنان با محیط مسکونیشان است. از فرضیههای این تحقیق رابطه شغل با حاشیهنشینی و رابطه مهاجرت و حاشیهنشینی می باشد. وی نتیجه گیری می کند که حاشیهنشینی معلول شهرنشینی شتابان و رشد اقتصاد شهری در شهرهای بزرگ کشورهای جهان سوم است. تمرکز تصمیم گیری های اقتصادی در یکی دو شهر بزرگ کشور و عدم یک برنامه ریزی اجرایی در سطح ملی و متعاقب آن در سطوح منطقهای و شهری و بخشی، باعث سردرگمی و افزایش مشکلات شهرنشینی بخصوص در شهرهای بزرگ گردیده است و این در حالی است که این فرایند ادامه دارد. پدیده حاشیهنشینی در شهرهای بزرگ به ویژه در تهران از همه نقاط شهری دیگر کشور با اهمیت تر است و دلیل عمده آن تمرکز تصمیم گیری های اقتصادی است. گسترش جمعیت شهریف افزایش جمعیت، پیامدهای بیشماری نظیر، فقر، مسائل بهداشتیف مسکن نابهنجار، حاشیهنشینی، زاغه نشینی و ... را به دنبال دارد و این روند بعد از دهه پنجاه به دلیل افزایش درآمدهای نفتی ادامه داشته است. (لطیفی، 1377).
تحقیق دیگری با عنوان «بررسی آلونک نشینان ساکن در شهرک شوش» در سال 1370 توسط نرگس احمدیان صورت گرفته است. موضوع این پژوهش بررسی وضعیت آلونک نشینان شهرک شوش است که در خیابان دولت آباد، پشت مدرسه راهنمایی شهید عراقی مسکن گزیدهاند. اهداف پژوهش شناخت وضعیت اجتماعی – اقتصادی افراد ساکن و شناخت تمایلات افراد ساکن، نسبت به مبدأ و مقصد مهاجرت هستند. روش بررسی پیمایشی و جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه به صورت مصاحبه حضوری با نمونهای مشتمل بر اعضای 85 خانوار بوده است. طبق این پژوهش، اکثر این افراد ساکن در آلونکها در سن جوان قرار دارند. 73 درصد افراد جامعه باسواد هستند اکثر افراد نمونه قبل از مهاجرت کارگر بودهاند و در حال حاضر نیز به کارگری مشغولند، البته درآمد روزانهشان در شهر بیشتر است. بیشتر افراد منطقه متأهل هستند و تقریباً 5 – 7 فرزند دارند. بیشتر افراد منطقه از آب لوله کشی و برق به صورت غیرمجاز استفاده می کنند و 1 تا 2 اتاقک در اختیار دارند. افراد ساکن در منطقه اکثراً به علل اختلافات قومی، نداشتن مسکن مستقل مجبور به مهاجرت شدهاند و در حال حاضر مشکل نهایی و اساسی خود را عدم بهداشت منطقه و کمبود مالی می دانند و همگی در صورت توزیع امکانات رفاهی، آموزشی، بهداشتی و پزشکی و ... در روستاها و شهرستان ها حاضر به بازگشت هستند. (احمدیان، 1370).
«رابطه مسائل اجتماعی و سبک معماری شهر تهران» عنوا پژوهشی است که توسط محمد صفایی پور انجام شده است. این تحقیق به بررسی مسائل اجتماعی شهر تهران با توجه به رابطه آنها با سبک معماری و عوامل وجودی محلات فقیرنشین (مثلاً کوی نهم آبان) با استفاده از روش کتابخانهای، پیمایشی و جمع آوری اطلاعات از کتب و اسناد و مدارک و مصاحبه با افراد صلاحیت دار، پرداخته است. یافته ها نشان می دهد که تمرکز شدید سیاسی و اداری تهران، رشد سریع و غیرطبیعی این شهر را در طی چهار سال اخیر موجب گردیده است و در حال حاضر از نظر فرم منازل و تأسیسات شهری و ساختمانهای دولتی آشفتگی و هرج و مرج شدیدی در این شهر به چشم می خورد. در تهران پارکهایی وجود دارد که با مناطق مسکونی فاصله زیادی دارد. تحمیل زندگی آپارتمانی به مردم از اشتباهات دیگری است که در این شهر وجود دارد. کوی ها و محلات جدید که برای حل مشکل مسکن به وجود آمدهاند، مورد استقبال چندانی قرار نگرفتهاند. مهاجرت در این شهر روندی صعودی داشته که نتایج مثبت و منفی را به دنبال دارد. اجرای طرح کوی نهم آبان که برای حاشیهنشینان ساخته شده، به دلیل عدم برنامه ریزی و انتخاب مکان مناسب، تغییرات شغلی و درآمدی و ترک محل ساکنین آن، کمبود تأسیسات بهداشتی، پزشکی، خدماتی و آموزشی و یکنواختی واحدهای مسکونی، با عدم موفقیت روبرو گشت (صفایی پور، 1352).
آقای سلیمان رضایی نیز در سال 1374 پژوهشی به نام «تحولات شهر و شهرنشینی در کرمانشاه با تأکید بر حاشیهنشینی، » به انجام رسانیده است. در این پژوهش تحولات شهر و شهرنشینی کرمانشاه در سه دهه اخیر در راستای شناخت پدیده حاشیهنشینی مورد مطاله قرار گرفته است. حاشیهنشینی به عنوان یک معضل اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهر کرمانشاه مربوط به سالهای 1350 و پس از آن است. به علت شرایط اقلیمی و دیگر عوامل طبیعی، زاغه نشینی و یا کپرنشینی در کرمانشاه بندرت دیده می شود. این معضل در کرمانشاه به صورت شهرک نشینی غیرمجاز و سکونت در واحدهای مسکونی ناهنجار نمود پیدا کرده است. در شهرک دولت آباد بیش از 37 درصد واحدهای مسکونی بسیار کوچک بوده و هیچگونه مجوز ساختمانی ندارد. و از نظر شهرداری غیرقانونی هستند. وی نتیجه می گیرد که:
1) تمرکز شدید امکانات خدماتی، زیربنایی و صنعتی در شهر کرمانشاه؛
2) گسترش فقر و بیکاری در محیط های روستایی؛
3) وقوع جنگ تحمیلی؛
4) مهاجرت گسترده به شهر کرمانشاه بویژه از سال 1350 به بعد، هر یک نقاط عطفی در ایجاد و گسترش پدیده حاشیهنشینی در شهر کرمانشاه محسوب می شوند. (رضایی، 1374).
پژوهشی نیز با عنوان « حاشیهنشینی در شهرها و آثار و پیامدهای آن» توسط آقایان کمال اطهاری و بهزاد خالقیان صورت گرفته است، که نتایج این پژوهش نشان می دهد برنامه ریزی شهری در کشور دارای نواقص و کاستی هایی است که عدم توجه به آن، رشد و تکوین ساخت و سازهای بدون برنامه را در خارج محدوده شهرها در پی داشته است و تا زمانی که طرح های شهری اعم از طرح جامع، طرح های هادی، آماده سازی و یا شهر جدید نتواند کلیه اقشار اجتماعی جامعه شهری را پوشش دهد، این اقضار بطور طبیعی و در فرایندی کم و بیش خود به خودی، برنامه ریزی سکونتی مطابق با توان خود را در پشت دیوارهای قانونی شهرها پی ریزی خواهندنمود و این آغاز حاشیهنشینی است. (اطهاری و خالقیان، 1374).
پایان نامهای تحت عنوان «بررسی مشکلات شهرکها و مجتمع های مسکونی جنوب تهران و تأثیر آن بر گرایش به رفتار ضد اجتماعی» در سال 1377 توسط حمید صدیقی به راهنمایی محمدصادق مهدوی انجام شده است. هدف اصلی این تحقیق بررسی تأثیر حاشیهنشینی و مشکلات آن در پیدایش و شیوع گرایش به رفتار ضداجتماعی در میان ساکنان این مناطق می باشد. در این مطالعه، ارائه تعریفی از حاشیهنشینی در شهر تهران و خصوصیات و ویژگی های آن و همچنین مشکلاتی که این شکل از زندگی برای ساکنان چنین مناطقی به همراه آورده است اولین موضوع مورد بررسی این تحقیق را تشکیل می دهد. بررسی پیامدهای اجتماعی و روانی، خصوصاً گرایش به رفتار ضداجتماعی در مناطق حاشیهنشین و میزان تأثیری که مشکلات این نوع از زندگی در بروز چنین گرایشی دارد، هدف دیگری است که در این تحقیق دنبال می شود. وی در این تحقق معتقد است که افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی و فقدان زیرساختهای مناسب اقتصادی در کشورهای جهان سوم، منطق فقیر نشینی را در داخل و اطراف شهرها به وجود آورده است که جمعیت قابل توجهی در آنها ساکن هستند و در طول زمان نیز بر تعداد آنها افزوده می شود. مشکلات و محرومیتهایی که در این مناطق وجود دارد عده کثیری را تحت تأثیر قرار داده و با توجه به تعداد این افراد، پیامدهای آن از وسعت زیادی برخوردار بوده و نظم اجتماعی را در کل جامعه متأثر می سازد. گسترش این پیامدها یکی از دلایل ضرورت پیش بینی، ریشه یابی و کنترل آنها می باشد. محدودیتها و کمبودهایی که این مناطق با آنها روبرو هستند بخشی از جامعه انسانی را تحت تأثیر قرار داده و انسانهایی را متأثر می سازد که عدم توجه به سرنوشت آنها نه تنها مشکلاتی را برای کل جامعه به همراه دارد، بلکه یک موضوع غیراخلاقی نیز هست. در واقع، اخلاق اسلامی و انسانی مطالعه پیامدها و توجه به سرنوشت انسانها را ضروری می سازد تا از این طریق بتوان مسائل و پیامدها را برطرف کرده و به سمت جامعهای سالم و به دور از تنشها و بی نظمی ها حرکت کرد. در ضمن گرایش به رفتارهای ضداجتماعی از مسائلی است که توسعه اجتماعی واقتصادی و شکل گیری جامعهای با ثبات و دور از تنش ها و انحرافات اجتماعی را غیر ممکن می سازد و هر گونه برنامه ریزی و پیشرفت اجتماعی و اقتصادی را با خطر روبرو می سازد. بنابراین مطالعه گرایش به رفتارهای ضداجتماعی و ریشه های آن با توجه به عواقبی که چنین گرایشاتی می تواند به همراه داشته باشد از اهمیت زیادی برخوردار است. البته بروز چنین گرایش هایی تنها ناشی از حاشیهنشینی و فقر نبوده بلکه علل دیگری نیز می تواند داشته باشد ولی معمولاً انتظار می رود ساکنان مناطق محروم و فقیر در معرض فشارهایی قرار گیرند که باعث می گردد آنها آمادگی بیشتری برای احراز چنین رفتارهایی داشته باشند. و در پایان نتیجه می گیرد که بین حاشیهنشینی و گرایش به رفتارهای ضداجتماعی رابطه وجود دارد (صدیقی، 1377).
«بررسی علل رشد حاشیهنشینی و زاغه نشینی در شهرستان مشهد» نیز عنوان پایان نامهای است که توسط سعید سروری در سال 1376 انجام شده است. در این پژوهش به این نکته اشاره شده است که زاغه نشینی و حاشیهنشینی یکی از معضلات اقتصادی و اجتماعی می باشد. که مانند قارچ بصورت خودرو سبز شده و از هر نقطهای سر در می آورد. این تحقیق نشان می دهد که رشد جمعیت، مهاجرت، عدم وجود فرصتهای مناسب اشتغال و عدم بهره گیری مناسب از ظرفیت و استعدادها از عوامل مؤثر بر حاشیهنشینی می باشد (سروری، 1376).
آقای علی اصغر اکبریان اقدم در سال 1365 پایان نامهای با عنوان « حاشیهنشینی در تبریز، بررسی تطبیقی مهاجران روستانشین و کوچ نشین در حاشیه تبریز» به انجام رساندیه است. این بررسی ضمن ارائه اطلاعات کلی در مورد جامعه حاشیهنشینان تبریز جهت شناساندن این جامعه از نظر جمعیت، علل مهاجرت، وضع سکونت، امکانات زندگی، وضع حاشیهنشینان را از نظر آموزشی، اجتماعی و اقتصادی مورد توجه قرار داده و در هر کدام از این زمینه ها درباره مسائل مربوطه آن، به جمع آوری اطلاعات پرداخته و اطلاعات جمع آوری شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است (اکبریان اقدم، 1365).
«بررسی عوامل اقتصادی – اجتماعی – جمعیتی مؤثر بر رضایتمندی مهاجرین در نقاط حاشیهنشین فلاورجان» عنوان پایان نامهای است که توسط محمدرضا مهجوریان در سال 1381 انجام شده است. وی در این پژوهش به این نکته اشاره می کند که موضوع مهاجرت به علت تأثیری که بر روی رشد جمعیت و به دنبال آن دستیابی به توسعه مورد نظر کشورها دارد، بر کسی پوشیده نیست. مهاجرتها همانطور که برای رفع معضلات ناشی از عدم دستیابی به خواستها و نیازهای اساسی افراد در جامعه پدید آمدهاند، بر شکل گیری موضوعات دیگر نیز نقش دارند. از جمله این موضوعات و مباحث ، پدیده رضایتمندی از مهاجرت می باشد که مبحثی را میان روانشناسی وجامعه شناسی به خود اختصاص داده است. هدف از انجام این رساله فهم میزان تأثیر هر یک از متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی بر روی میزان افراد در شهر فلاورجان می باشد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که بین متغیر وابسته میزان رضایتمندی از مهاجرت و متغییرهای مستقل نگرش نسبت به سختی کار، نوع رفتار بومیان با مهاجران و فاصله رابطه معکوس و معناداری وجود دارد. بین متغیر وابسته میزان رضایتمندی از مهاجرت و متغیر مستقل، معاشرت با اقوام، برخورداری از امکانات بهداشتی، رابطه مستقیم و معناداری وجوددارد. بین متغیر وابسته میزان رضایتمندی از مهاجرت و مبحث متغیرهای مستقل، میزان درآمد، داشتن اقوام، سن مهاجران، میزان تحصیلات، تعداد افراد خانواده، مدت اقامت، داشتن مسکن، وضعیت شغلی، رابطه معناداری وجود ندارد. (مهجوریان، 1381).
آقای سیامک سلیمانی نیز پایان نامهای با عنوان «تبعات سیاسی – امنیتی حاشیهنشینی در شهرهای بزرگ مورد اراک» انجام داده است. این پایان نامه در پی بررسی و تعیین تبعات سیاسی – امنیتی حاشیهنشینی در شهرهای بزرگ است و جهت تحقیق شهر اراک به عنوان یکی از شهرهای بزرگ انتخاب شده است. فرضیه پژوهشگران آن است که پدیده حاشیهنشینی در ابتدا تبعات اجتماعی دارد و در صورت عدم برخورد صحیح، یکی از عوامل ناآرامیهای سیاسی خواهدشد. در تحقیق با استفاده از نگرش سیستمی، علاوه بر مطالعات اسنادی و کتابخانهای در مناطق حاشیهنشین شهر اراکف تحقیق میدانی نیز انجام گرفته است. مطالب متن در سه فصل تنظیم گردیده که در فصل اول تعریف حاشیهنشینی ، انواع آن، گرایش های سیاسی حاشیهنشینان و همچنین نظریههای مربوط به آن مطرح و ضمن توضیح مفاهیم جنبش و شورش، نظریه های شورش شامل نظریه فشار اسملسر، نظریه محرومیت نسبی، نظریه تحریک تودهوار به طور اجمال آمده است. در فصل دوم با طرح تاریخچه شهرنشینی و پدیده مهاجرت، نشان داده شده است مهاجرت که خود نتیجه عوامل مختلفی می باشد نقش اصلی را در شکل گیری مناطق حاشیهنشین اراک بررسی گردیده و در پایان نیز گزارش تحقیق میدانی مربوط به یکی از مناطق حاشیهنشین شهر اراک توضیح داده شده است. نتیجه پژوهش بر آن است که، حاشیهنشینی همچنان وجود خواهد داشت و از طرفی عوامل مورد نظر در نظریه اسملسر و نظریه محرومیت نسبی در این مناطق دیده می شود که در صورت عدم برخورد صحیح علاوه بر تبعات اجتماعی، هر آن احتمال ایجاد ناآرامی در این مناطق وجوددارد و در بخش راهکار پیشنهادات در دو طیف بلندمدت و کوتاه مدت تقسیم بندی شده است که آمایش سرزمین و برنامه ریزی منطقهای به عنوان راهکار بلندمدت و مواردی در جهت ادغام سیاسی – اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی حاشیهنشینی در سیستم شهر به عنوان پیشنهادات کوتاه مدت ارائه گردیده (سلیمانی، 1375).
محمدکریم منصوریان و سیدعلیرضا آیت اللهی نیز چندین درباره حاشیهنشینی در استان فارس ارائه دادهاند. آنها در این پژوهش، علل و انگیزه مهاجرت در شیراز را بررسی کردهاند. این آقایان درباره تاریخچه حاشیهنشینی با ارائه آمار و ارقامی اظهار داشتند که این پدیده از سال 1320 آغاز گردیده است. آنها با ارائه آمار و ارقام مربوط به جمعیت و میزان مهاجرت به شهر شیراز در سالهای 1321 تا 1350 ، نتیجه می گیرند که نسبت حاشیهنشینی تا سال 1350 افزایش زیادی داشته است. (منصوریان و آیت اللهی، 1357).
دوست عزیز، به سایت علمی نخبگان جوان خوش آمدید
مشاهده این پیام به این معنی است که شما در سایت عضو نیستید، لطفا در صورت تمایل جهت عضویت در سایت علمی نخبگان جوان اینجا کلیک کنید.
توجه داشته باشید، در صورتی که عضو سایت نباشید نمی توانید از تمامی امکانات و خدمات سایت استفاده کنید.
پاسخ با نقل قول
پاسخ : پیشینه ای بر تحقیقات و مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی
علاقه مندی ها (Bookmarks)