صنعت "دارو" در کوچه پس کوچه های بورس



پارس تاجران- سال های دهه 40 , نقطه شروع صنعت داروسازی بود.سال هایی که دارو و داروخانه شکل دیگری داشت.مواد اولیه از خارج وارد می شد و یک مقدار هم از داروهای گیاهی داخل کشور استفاده می شد و سپس طبق فرمولاسیون طبیب تهیه و فروخته می شد.در حال حاضر این صنعت هم در سطح محصولی و هم در سطح راه اندازی کارخانه توسعه زیادی یافته است.دو دلیل اصلی رشد صنعت دارو در طول این مدت یکی ورود کمپانی های بزرگ خارجی و اعطای نمایندگی در داخل بود و دیگری به ثمر رسیدن تلاش ها در دانشکده داروسازی و تربیت نیروی انسانی متخصص به حد کافی.
آمیخته شدن این دو اتفاق سبب شد که صنعت داروی ایران رشد کند و بعد از انقلاب که خارجی ها رفتند مدیران داخلی بتوانند به راحتی این صنعت را اداره کنند.
در حال حاضر 96 درصد تولید دارو داخلی است و تنها 4 درصد آن از طریق واردات انجام می شود. اما در این میان میزان ارز بری بخش تولید داروی داخل کشور برای مقدار 96 درصد مبلغ 250 میلیون دلار است در حالی که میزان هزینه ارزبری برای 4 درصد واردات حدود 450 میلیون دلار می باشد. علت هزینه بالای مقدار کم واردات هم این است که هر چقدر ما جلو می رویم سطح بهداشت ارتقاء می یابد,بیماری های عادی کم می شود و بیماری های تخصصی افزایش می یابد که داروهایش هم گران است و هم اینکه داروهای وارداتی با تکنولوزی بالا(Hi-Tech) بوده و تولیدکنندگان داخلی کمتر به تکنولوزی مدرن دسترسی دارند. اما یکی از دلایل اصلی این است که شرکت های بزرگ اروپایی و آمریکایی و کشورهای خارجی دیگر تمایل ندارند در بازار کوچک داروی ایران که حدود 70 درصد دولتی است و قوانینی دارد که در هیچ کجای دنیا پیدا نمی شود,سرمایه گذاری کند.سرمایه گذار برای سرمایه گذاری نیاز به انگیزه اقتصادی دارد و این در حالی است که دولت با سلطه بر این صنعت هر گونه انگیزه اقتصادی برای سرمایه گذاران این صنعت را سلب کرده است در حال حاضر تنها 20 درصد این صنعت در دست بخش خصوصی است.
اگر حجم کل تجارت دارو در جهان در سال 2005 را که معادل 602 میلیارد دلار بوده است, تقسیم بر شش میلیارد و چهارصد میلیون نفر انسان ساکن کره زمین کنیم,سرانه مصرف دارو در جهان به 94 دلار خواهد رسید.اما سرانه مصرف دارو در ایران تنها 21 دلار است که به نسبت متوسط سرانه مصرف جهان,رقم بسیار اندکی است.درترکیه ,کشور همسایه ما که از لحاظ جمعیتی تقریبا برابر هستیم,مصرف سرانه دارو تقریبا به 90 دلار و ارزش بازار داروی آن به 6 میلیارد دلار می رسد. با اینکه حجم کل داروی مصرفی ایران در حدود 5/1 میلیارد دلار می باشد و 96 درصد احتیاجات دارویی داخلی را تولیدات داخلی تامین می کند اما آن 4درصد باقی مانده حدود 45 درصد هزینه و ارزش بازار داروی کشور را به خود اختصاص داده است.
علت پائین بودن ارزش بازار داروی ایران نیز مشخص است. در کشور ما مصرف کنننده عمدتا دولت است و حدود 70 درصد داروی کشور از کانال دولت مصرف می شود.دارو کالای استراتزیک کشور ما محسوب می شود و دولت نظارت دقیق و گسترده ای بر آن دارد و همین دولتی بودن,جلوی توسعه و انجام سرمایه گذاری را می گیرد
بطور واضح تر , بزرگترین تولیدکننده داروی ما بزرگترین مصرف کننده آن هم است. چون در ترکیب سهامداران شرکت های دولتی طیف وسیعی از شرکت های بزگ دولتی همانند بنیاد 15 خرداد,سازمان تامین اجتماعی و شرکت های سرمایه گذاری یا صندوق بازنشستگی و سازمان خدمات درمانی و بسیاری شرکت های شبه دولتی دیگر وجود دارند.هر چند میانگین سهم سهامداران حقیقی این صنعت 28 درصد است و می تواند سهم مطلوبی نسبت به بعضی صنایع دیگر باشد.اگر شما هم بزرگترین تولید کننده و هم بزرگترین مصرف کننده باشید دوست دارید چه اتفاقی بیفتد؟مطمئنا اگر قیمت دارو افزایش یابد یک مقدارش به تامین اجتماعی و سایر سازمان های دولتی وشبه ودلتی سهامدار می رسد و بقیه هم به سایر سهامداران. اما قسمت اعظم این افزایش هزینه ها به دوش آن سهامداران عمده خواهد افتاد و بنابراین شاید اصلا دوست نداشته باشد که قیمت افزایش یابد.
کشور ما در دو دهه گذشته همواره دچار چالش های اقتصادی و سیاسی بین المللی بوده است.لذا حتما باید در زمینه بهداشت و درمان و فرآورده هی مربوط به سلامت جامعه به یک خوداتکایی نسبی برسیم.زیرا دارو یک ضرورت مهم برای تامین بهداشت و سلامت جامعه و پیش نیاز دفاع و امنیت ملی به حساب می آید.ما در خیلی از صنایع موجود دارای مزیت نسبی و رقابتی در دنیا نیستیم اما ضرورت سیاسی,اجتماعی و اقتصادی کشور و محیط بین الملل ایجاب می کند که در این صنعت حضور قوی داشته باشیم و به یک خوداتکایی نسبی برسیم بنابراین سرمایه گذاری در صنعت دارو ,منطقی و عقلایی است.مطکئنا این صنعت برای کشور ما دارای مزیت اقتصادی می باشد.
با توجه به شرایط حساس منطقه خاورمیانه, بازار هدف صادراتی بسیاری وسیعی در پیش روی صنعت داروی کشور وجود دارد.در سال 2005 حدود 300 میلیون دلار واردات داشتیم در حالی که در همین سال تنها 57 میلیون دلار صادرات دارو داشتیم.که عمدتا به بازار افغانستان که در کل در اختیار صنایع دارویی ایران است و همچنین شمال عراق که آن هم به کلی در اختیار صنعت داروی کشور مان می باشد.اما صادرات دارو به کشورهای آسیای میانه و همچنین روسیه و آفریقا در حال وسیع تر شدن است.صنعت دارویی کشور , صنعتی محکم بشمار می رود و دارای پتانسیل های صادراتی قوی و امیدوارکننده ای است.اما این صنعت در برابر متغییر ارزبری بسیار شکننده است و با کوچکترین تغییراتی می تواند دچار نوسانات قابل توجه ای شود.
صنعت دارو با توجه به موقعیت و نوع فعالیت آن, نیازمند سرمایه گذاری بالا و صرف هزینه های فراوان است تا رسیدن به نقطه بازدهی و تولید محصول دارد..بر همین اساس میزان سرمایه شرکت های دارویی در کشور نسبتا زیاد بوده و جزو شرکت های بزرگ بورس محسوب می شوند.تقریبا تمامی شرکت های دارویی در سال های گذشته فعالیت و معامله در بورس , افزایش سرمایه داشته اند.در مجموع ماهیت کار تولید دارو و نیاز به تجهیز و نوسازی خطوط تولید,افزایش سرمایه و انجام طرح های توسعه را اجتناب ناپذیر نموده است.
در حال حاضر 62 شرکت تولید کننده و شرکت های متعدد توزیع کننده در این صنعت فعالیت می کنند.این صنعت در بازار بورس کشور , با حدود 30 شرکت زیرمجموعه , صنعت مهمی بشمار می رود که بیشتر از %4.5(چهار و نیم درصد) درصد ارزش بازار بورس کشور را در اختیار دارد.عواملی همانند تعداد پزشکان,رشد بازار مصرف,وجود دانشکده های متعدد و با سابقه,دسترسی به انرزی ارزان, باازر هدف صادرات وسیع ,صنعت دارو را می تواند شیرین تر کند.
باید توجه داشته باشیم که صنعت دارو بر پایه منابع طبیعی صرف تکیه نزده است و صنعتی دانش محور است که متعاقبا باید اقتصادی پویا و مدیریتی متحرک داشته باشد.صنعت داروسازی در جهان, یکی از سودآورترین صنایع است و پیش بینی شده است که تا قبل از سال 2010 به صنعت 800 میلیارد دلاری تبدیل شود. هر چند نظام قیمت گذاری در ایران منطقی نیست و زیان هایی زیادی را بر این صنعت وارد نموده است.از طرفی دارو یک کالای یارانه ای محسوب می شود که دولت همانند سایر یارانه ها , آن را بصورت هدفمند توزیع نمی کند و این یارانه ها را مستقیم به دست کسانی که نیاز دارند پرداخت نمی کند.پرداخت غلط یارانه ها , ضمن اینکه موجب هدر دادن منابع ملی , سلامت و بهداشت جامعه در معرض تهدید قرار می گیرد و همچنین باعث مصرف بیش از اندازه می شود.در صنعت دارو باید چهار پارامتر را درنظر گرفت: سیاستهای وزارت بهداشت(دولت) – مصرف کننده – تولید کننده – سهامداران.
صنعت داروی ایران انگیزه های زیادی برای رشد و توسعه فزاینده تر دارد.رسیدن به سرانه 94 دلاری, گسترش بازارهای هدف صادراتی بخصوص کشورهای همجوار که فاقد زیرساختارهای لازم هستند و به این کالای اساسی نیاز مبرم دارند.جلب سرمایه گذاری های خارجی جهت وارد نمودن کاربردی تکنولوزی های مدرن.
باید در نظر بگیریم که اهمیت این صنعت زمانی افزایش می یابد که می دانیم با جان اسنان ها در ارتباط است و هر چه سطح بهداشت ارتقاء می یابد مصرف داروهای تخصصی نیز افزایش می یابد یعنی همان بخشی که نیاز به تکنولوزی های برتر دارد و تنها در کشورهای پیشرفته تهیه می شود و ثبت امتیاز شده کارخانه های خارجی است که فرمولاسیون را به شرکت های داخلی نمی دهند.