ابوالحسن بیهقی ، قرآن پژوه
ظهيرالدين‌ ابوالحسن‌­علي­بن‌ زيد بيهقي معروف‌ به‌ «ابن‌فُندُق» و «فريد خراسان‌»، از برجسته‌ترين‌ علماي‌ شيعه‌ و از بزرگترين‌ حكما و اُدبا و دانشمندان‌ پركار قرن‌­ششم‌ هجري‌ است که در زمینه­های مختلف، ازجمله: علوم قرآنی، ادبيات‌، نحو‌، لغت‌، شعر، فقه، کلام، طب‌، حكمت‌، رياضي‌، نجوم‌ وتاریخ‌ استاد بود. وي‌ در روز شنبه‌ 27 شعبان‌ 493 قمری در «ششتمد» ديده‌ به‌ جهان‌ گشود. آبا و اجدادش‌ همه‌ از علما و فضلاي‌ سبزوار بوده‌اند.
ابوالحسن‌ بيهقي‌ دوران‌ كودكي‌اش‌ را نزد پدر فاضلش در ششتمد سپري‌ کرد. سپس‌ به‌ همراه‌ او به‌ نيشابور رفت‌. در سال‌ 500‌ در نيشابور به‌ تحصيل‌ علوم‌ پرداخت‌ و در همان‌ كودكي‌، به‌ فراگيري‌ علوم‌ ادبي‌ و نحو عربي‌ و علوم‌ اسلامي‌ روي‌ آورد. در سال‌ 507 در نيشابور در حضور پدر با حكيم‌ عمربن‌ ابراهيم‌ خيام‌ نيشابوري‌، ملاقاتي‌ داشت‌.
در سال‌ 514 به‌ مدرسه‌ ابوجعفراحمد مُقري‌ بيهقي‌، امام‌ مسجدجامع‌ نيشابور وارد و به‌ تحصيل‌ مشغول‌ شد‌. در محرم‌ 516 در درس‌ استاد ابوالفضل‌ احمدبن‌ محمد ميداني‌ نيشابوري‌ شركت‌ جست‌. مدتي‌ نيز در همین شهر به فراگیری علم‌ حديث‌ و نهج­البلاغهروی آورد.
در ذي‌حجه ‌518 به‌ ماوراءالنهر رفت‌ و در مرو از قاضي‌ ابوسعيد يحيي‌­بن‌ عبدالملك‌ قاضی، فقه‌ آموخت‌. در بهار521 به‌ نيشابور بازگشت‌. در سال‌ 526 به‌ منصب‌ قضاء بيهق‌ برگزيده‌ شد. سفرهایي‌ به‌ ري‌ و سرخس‌ داشت. سرانجام به‌ نيشابور بازگشت‌ و برايش‌ مجلس‌ درسي‌ در مسجدجامع‌ قديم‌ نيشابور برپا كردند. در اول‌ رجب‌ 549 به‌ قصـد ديدار مـادر پيرش‌ به‌ سبزوار‌ رفت. در همان‌ سال‌ ‌مادرش‌- كه‌ حافظ‌ قرآن‌ و عالم‌ به‌ تفسير بود- و فرزندش احمد درگذشتند.
از همان‌ اوايل‌ جواني‌ در راه‌ كسب‌ دانش‌ رنج‌هاي‌ زيادي‌ كشيد و سفرهاي‌ متعددي‌ داشت‌. مردي‌ نكته‌سنج‌ و دقيق‌النظر و جامع‌ الاطراف‌ و مورّخي‌ امين‌ و محدّثي‌ موثّق‌ بود.
وسعت‌ اطلاعات‌ علمي‌اش‌ چنان‌ بود كه‌ حدود 74 كتاب‌ و رساله‌ نفيس‌ و ذي‌قيمت‌ به‌ زبان‌ عربي‌ و فارسي‌ نوشت‌ كه‌ هركدام‌، دلالت‌ بر تبحّر وي‌ در علوم‌ مختلف زمانش‌ دارد.
مشهورترین اثر وی، تاریخ بیهق نام دارد که درباره تاریخ و جغرافیا و علما و بزرگان سبزوار تا نیمه اول قرن ششم هجری است. برخی دیگر آثارش عبارتند از: معارج در ‌شرح نهج‌البلاغه‌، تتمّه‌ صوان‌الحكمه‌، لباب‌الانساب و...
این قرآن­پژوه ششتمدی در زمینه علوم قرآنی و تفسیر نیز صاحب­نظر بود. چنانکه در سال‌ 555 دانشمنداني‌ از حدود تركستان‌- كه‌ به‌ قصد حج‌ به‌ مكه‌ مي‌رفتند- به‌ نزدش‌ آمدند. وی در این زمینه در صفحه 41 تاریخ بیهق‌ مي‌نويسد: «بر من‌ تفاسير خواندند و اجازت‌ احاديث‌ ستدند». اين‌ حكايت‌، گواه تبحّر و دانش‌ ابن‌فندق در علم‌ تفسير و حديث است‌.
آثار قرآنی این پژوهشگر نامی جهان اسلام عبارت­اند از : 1- احكام‌القرائات،‌2- قرائن‌ آيات ‌القرآن‌، 3- اسئلة‌القرآن‌ مع‌الاجوبه، 4- اعجاز القرآن‌ و 5- حصص‌الاصفيا­ في ‌قصص‌الانبياء در دو جلد به‌ فارسي که متأسفانه هیچکدام آنها در دسترس نیست.
سرانجام‌ اين‌ دانشمند بزرگ‌‌ شیعه، در سال‌ 565 در سن‌ هفتاد و دو سالگي‌ در ششتمد چشم‌ از جهان‌ فرو بست‌ و به‌ عالم‌ باقي‌ شتافت‌. آرامگاه‌ وي‌ در سال 1354 در مكاني‌ مرتفع‌، در باغي‌ زيبا در غرب ششتمد بنا شده‌ است‌.