ادبیات آمریکای لاتین

[MR_Jentelman]

ادبيات آمريکاي لاتين با حکايات و شرح وقايع کاشفان و فاتحان قاره آمريکا و آثار برخي نويسندگان دوره استعمار در آن منطقه آغاز مي‌شود.
سپس اين آثار در اوايل قرن نوزدهم به بلوغ و کيفيت هنري خاصي مي‌رسد، اين دوران مصادف با عصر رومانتيسم در اروپاست و بر پايه نمونه‌هاي اروپايي اين مکتب، شاهد شکل‌گيري اولين آثار قابل توجه در آمريکاي لاتين هستيم.

فضاي اصيل رومانتيسم، شامل آزادي انديشه، آرمان‌انگاري طبيعت، علاقه به گذشته، جنبه‌هاي افسانه¬اي، ماوراءالطبيعه و پديده‌ها و امور غيربومي و غريب در نمونه‌هاي آمريکاي لاتين‌ نيز به خوبي منعکس شده است. دراين آثار به ميهن‌پرستي‌، تاريخ‌گرايي و رومانتيسم اجتماعي برمي‌خوريم.

قرن نوزدهم همزمان با موج آزادي‌خواهي و شور و شوق براي دستيابي به استقلال سياسي در ميان ملت‌هاي جديد است و داستان‌ها و روايت‌هاي اين دوران، درگيري‌هاي اجتماعي ناشي از مبارزات مداوم براي دستيابي به ايده‌آل‌هاي انقلابي و ضد‌استعماري و آزادي‌خواهي را بازگو مي‌کنند.
به عنوان نمونه مي‌توان به اثر «‌حکايت‌هاي پرو‌» نوشته «‌ريکاردو پالما» (1) ( 1918-1833 ) نويسنده پرويي اشاره کرد که متعلق به دوران رومانتيسم متأخر است. حکايت‌هاي پرويي در حقيقت بازسازي گذشته و فضاي افسانه‌اي منطقه آند است که در آن فضا، اسطوره و طبيعت با تاريخ در هم آميخته مي‌شوند. اين کتاب براي اولين بار در 1872 به چاپ مي‌رسد و انتشار «حکايت‌هاي» جديد تا زمان مرگ اين نويسنده همچنان ادامه مي‌يابد.
قرن نوزدهم همزمان با موج آزادي‌خواهي و شور و شوق براي دستيابي به استقلال سياسي در ميان ملت‌هاي جديد است و داستان‌ها و روايت‌هاي اين دوران، درگيري‌هاي اجتماعي ناشي از مبارزات مداوم براي دستيابي به ايده‌آل‌هاي انقلابي و ضد‌استعماري و آزادي‌خواهي را بازگو مي‌کنند.

در نگاهي به داستان‌نويسي کشورهاي آمريکاي لاتين تاثير جريان‌هاي اروپايي در سير تحول داستان اين منطقه ديده مي‌شود. نويسندگان امريکاي لاتين اما اين جريان‌ها را با چشم‌انداز و فضاي قاره هماهنگ و مطابق کرده‌اند. داستان‌هاي سنت‌گرا (costumbrista)‌، افسانه‌هاي رومانتيک، رئاليسم اجتماعي و داستان‌هاي تاريخي از اين دسته‌اند. سيکوتنکاتل(2) اثر «بيسنته ريبا پالاسيو» (3)، نويسنده و سياستمدار مکزيکي (1896-1832 ) نمونه‌اي بارز از داستان تاريخي است. اين اثر روايت حوادث در گذشته‌اي دور است که در آن فضاها، پديده‌ها رنگ و بويي شاعرانه يافته‌اند.

در همين دوران دو جريان ادبي برخاسته از فرانسه کم‌کم گسترش مي‌يابند: رئاليسم و ناتوراليسم.
يکي از چهره‌هاي ناتوراليسم در اين دوران‌، نويسنده شيليايي بالدومروليو(4) (1923-1867 ) و معروف‌ترين اثر او (Sub Sole) «‌ربودن خورشيد‌» (1907‌) است که موضوعش از مسايل قومي– اجتماعي فاصله مي‌گيرد و به فضاي روانشناختي و خيالي نزديک مي‌شود. «ربودن خورشيد‌» تمثيلي با تمايلات مدرنيستي است اما همچنان از درگيري‌هاي اجتماعي تاثير پذيرفته است.

با تحکيم پايه‌هاي اقتصادي و سياسي کشورهاي آمريکاي لاتين، مدرنيسم ظهور کرده و رفته رفته به مظاهر گوناگون زندگي نفوذ مي‌کند. شاعر مدرنيست وجه مشخصه‌هاي خود را دارد (‌ويژگي‌هاي بين ژيگولو و تارک دنيا‌)، يک نوع لفاظي ويژه و نثري روزنامه‌نگارانه که در پي زيبايي کلام است و از سوي ديگر به تجملات، امور عجيب و غير بومي و فضاهاي داخلي باروک مي‌پردازد. مدرنيسم حول دو محور اصلي است‌: دنياي «‌احساسات‌»، که از طريق پرداختن به همه نوع احساسات از قبيل‌: بصري، لمسي و غيره نمود مي‌يابد. در اين سبک، فضاهاي دلپذير وشگفت‌انگيزي خلق مي‌شوند که مملو از شاهزاده‌ها، باغ‌هاي جادويي و جشن‌هاي مجلل است. محور دوم دنياي «درون‌» است؛ تمام آن‌چه مربوط به خلوت انسان مي‌شود که گه‌گاه تا مرز امور شهواني پيش مي‌رود. از ويژگي‌هاي ديگر اين «‌دنياي درون‌»، اندوه، افسردگي و غم غربت است.

[MR_Jentelman]

داستان مدرنیست بسیار گوناگون است. داستان‌هایی که به سبک وقایع‌نگاری‌اند، قصه‌های اخلاقی و داستان‌های انحطاط‌گرا ( decadentista ) است. در حیات ادبی آمریکای لاتین این جنبش بین سال 1888 یعنی انتشار کتاب «آبی‌» اثر شاعر، روزنامه‌نگار و دیپلمات نیکاراگوئه‌ای روبن داریو(1) (‌1916-1867) و سال مرگ وی شکل می‌‌گیرد. در حقیقت روبن داریو کسی است که این جریان ادبی را در آمریکای لاتین آغاز می‌کند و خود او نیز آن را به نقطه اوج می‌رساند.

عنوان اسرارآمیز و ساختار اثر که متشکل از داستان و شعر است، کتاب « آبی‌» را مرجع اساسی مدرنیسم می‌کند: نو‌آوری در موضوعات، فضاهای مجلل و سرشار از ظرافت، نشانه‌های فرهنگی فرانسه، جنبه‌های خیال‌انگیز، جاه‌طلبی‌های شخصی، تجدید خلاقیت‌های هنری و ادبی در برابر جامعه بی‌‌تفاوت، بی‌ذوق و اثبا‌ت‌گرا، فنون و صنایع امپرسیونیست، مفهوم جدیدی از وزن و آهنگ و به کارگیری واژگان بکر و پر‌احساس، از ویژگی‌های این اثر است.

یکی دیگر از نویسندگان اصلی مدرنیست، نویسنده کوبایی، خوسه مارتی(2) ( 1895-1853 ) است. وی نماد استقلال کوبا و معروف‌ترین چهره مدرنیست در ادبیات کشورش است. سادگی و استفاده از استعاره‌های عمیق و قوی از ویژگی‌های سبک اوست. وی در تقدیم نامه ماه‌نامه‌ای به نام «‌عصر طلایی‌» که مجموعه داستان برای کودکان و نوجوانان بود‌، علت چاپ این روزنامه را این‌گونه توضیح می‌دهد:‌« ... تا کودکان قاره آمریکا در آینده مردانی اصیل شوند و عشق به سرزمینی که در آن زندگی می‌کنند را بیاموزند.»

در اوایل قرن بیستم شاعر و روزنامه‌نگار اوروگوئه‌ای خوسه انریکه رودو(3) (1917-1872 ) مقاله را برگزید. یکی از انواع ادبی که بیانگر عقاید نویسنده درباره موضوعی خاص است. او ابعاد هنری جدیدی را در این نوع ادبی به کار گرفت و این‌گونه مسیرهای روحانی و فلسفی مهمی را برای نویسندگان جوان‌تر هم عصر خویش ترسیم کرد. از او می‌توان به عنوان تاثیر‌گذارترین مقاله‌نویس مدرنیست در آمریکای لاتین نام برد. در اثر وی با عنوان «‌درون‌مایه‌های پروتئو» (1909‌) از طریق حکایات پند آموز، سعی می‌کند تا این موضوع را بیان نماید که واقعیت انسان در تغییر و خلاقیت است. پروتئو(4) یکی از خدایان باستانی یونانی است که نماد دگردیسی مداوم بوده و استعاره از روزگار است که برای ما همواره درحال تغییر است.

با آغاز قرن بیستم شاهد تحول و شکل‌گیری پست مدرنیسم و جریان آوانگارد(5) هستیم که تغییری عمیق را در اشکال داستان‌سرایی به همراه دارند. در سوی دیگر در آمریکای لاتین داستان‌های محلی(6) و بومی(7) ظهور می‌کند که روایاتی محلی با حال و هوای شاعرانه‌اند که زبان ادبی‌شان از گویش‌های محلی تاثیر پذیرفته است. « ‌زنگوله شیشه‌ای» (1915 ) اولین اثر شاعر، داستان‌سرا و رمان‌نویس آرژانتینی، ریکاردو گویرالدس(8) ( 1927-1886) بوده و دارای ویژگی‌های پست مدرنیست است. از سوی دیگر وی یکی از چهره‌های بارز « داستان‌سرایی محلی‌» است. در آثار وی نوعی جستجو برای یافتن زبان ادبی خاصی به چشم می‌خورد که قادر به بیان ارزش‌های اساسی کشورش باشد.

به غیر از بررسی سیر داستان در ادبیات آمریکای لاتین در بستر سبک‌های رومانتیسم، ناتورالیسم و مدرنیسم می‌توان سیر داستان آمریکای لاتین را از طریق سیستم تضادها نیز مورد تحلیل قرار داد‌: از یک سو جهان شمولی(9) که از زبانی ادیبانه استفاده می‌کند؛ مانند آثار مدرنیستی. و از سوی دیگر آمریکایی‌گرایی(10) که با زبانی محاوره‌ای‌تر مانند آثار ناتورالیستی، در تقابل با یکدیگرند. از اواخر قرن نوزدهم، تغییرات شگرفی ایجاد می‌شوند که طی آن فن داستان‌سرایی به سوی جستجوی هویت آمریکای لاتین سوق می‌یابد که برای نیل به این هدف شاعران و نویسندگان در جهات گوناگونی حرکت می‌کنند؛

گروهی به بررسی و بازیابی ریشه‌های فرهنگی و ادبی پیش از کشف قاره آمریکا می‌پردازند؛ گروهی دیگر فرهنگ اروپایی را به عنوان بخشی از سنت و فرهنگ آمریکای لاتین می‌پذیرند و با جسارت و گستاخی سعی در نو‌آوری در آن می‌کنند و دسته‌ای دیگر بر پذیرش ویژگی‌های ناشی از تلفیق فرهنگی و اختلاط نژادی تاکید می‌کنند.

حاصل تضاد یا به نوعی تعامل جهان‌شمولی-آمریکایی‌گرایی‌، خلق «‌رئالیسم جادویی» یا «‌واقعیت خیالی‌» است که در نیمه دوم قرن بیستم ظهور می‌کند. و سرانجام آن‌که دراین قرن، آمریکایی‌گرایی سطحی‌، حاشیه‌ای و ابتدایی به عنوان چیزی مثبت و خوشایند نمود می‌یابد‌. یعنی دقیقا برخلاف آن‌چه در قرن نوزدهم برداشت می‌شد‌؛ زمانی که آمریکایی‌گرایی به معنی توحش‌، انحطاط و خشونت بود.


منبع:ادبيات تبيان