حق الزحمه حسابرسي و رتبه بندي حسابرسان

[پديده]

خدمات حسابرسی، حق‌الزحمه حسابرسی
رتبه‌بندی حسابرسان

علی امانی- غلامحسین دوانی
اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران

بخش اول

1- خدمات حسابرسی
در بیشتر کتابهای درسی و تئوریک کشور و همچنین قانون استفاده از خدمات حسابداران رسمی عمدۀ خدمات حسابرسی را شامل حسابرسی و بازرسی انواع شرکتها ذکر کرده‌‌اند. اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ایران بعنوان مهمترین سند و چشم انداز این حرفه نیز خدمات تخصصی و حرفه‌ای را شامل موارد ذیل دانسته است:

خدمات حسابرسی شامل انواع حسابرسی

بازرسی قانونی
مشاوره مدیریت مالی
طراحی و پیاده‌سازی سیستم مالی
خدمات مالی و حسابداری و مالیاتی
نظارت بر تصفیه

خدماتی که توسط دادگاهها و مراجع قضایی در چارچوب موارد فوق الذکر ارجاع و توسط حسابدار رسمی پذیرفته می‌شود.

تبصره: تشخیص سایر موارد در چارچوب مقررات این اساسنامه و قوانین بر عهده شورای عالی جامعه است.

علیرغم آنکه برخی موارد فوق بصورت کلی بیان شده و می‌توان خدمات مالی را بصورت گسترده تشریح کرد اما متأسفانه برداشت بسیاری از حسابداران و حسابرسان و حتی استادان این رشته از گستردگی و پهنه خدمات حسابرسی بسیار متفاوت با خدماتی است که موسسات حسابرسی بین‌المللی ارائه می‌دهند. با نگاهی به وب‌گاههای موسسات حسابرسی بزرگ جهان در بخش خدمات قابل ارائه می‌توان گسترۀ خدمات قابل ارائه توسط موسسات حسابرسی را به شرح ذیل ملاحظه نمود:

1. حسابرسی و اعتباربخشی شامل:

1/1- صورتهای مالی و حسابرسی داخلی

2/1- عملیات مالی و انتقالات حسابها
3/1- حسابداری مالی و خدمات گزارشگری
4/1- ارزیابی ابزارهای مالی
5/1- خدمات دولتی و مقررات گذاری و طراحی ریسک استراتژی
6/1- حسابرسی داخلی
7/1- خدمات حسابرسی داخلی تکنولوژی اطلاعات
8/1- خدمات ارزیابی کنترلهای داخلی
9/1- خدمات مربوط به ادغام و ترکیب شرکتها
10/1- خدمات پایداری شرکتها
11/1- خدمات مدیریت ریسک
12/1- خدمات مربوط به IFRS
13/1- خصوصی‌سازی واحدها
14/1- خدمات مربوط به سهام شرکت، نگهداری پرتفولیوی و مشاوره مدیریت پرتفولیو

2- خدمات مشاوره شامل
:

1/2- مشاوره سهام
2/2- مشاوره مدیریت در طراحی سازمان
3/2- مشاوره در امور نیروی انسانی شامل استخدام و برنامه‌های بازنشستگی و اعطای سهام
4/2- مشاوره در طرحهای انگیزشی کارکنان
5/2- مشاوره و اجرای دوره‌های آموزشی
6/2- مشاوره در امور ضد پولشوئی
7/2- ارزیابی داراییها و واحدهای اقتصادی

3- خدمات مالیاتی شامل:

1/3- مالیات اشخاص حقیقی
2/3- مالیات اشخاص حقوقی
3/3- تنظیم اظهارنامه مالیاتی
4/3- دفاع مالیاتی
5/3- استرداد مازاد مالیاتی اشخاص
6/3- خدمات مربوط به ریسک‌های مالیاتی
7/3- خدمات مربوط به انتقالات مالیاتی از یک کشور به کشور دیگر (مالیات بین‌المللی)

1. <LI class=style47>خدمات مربوط به داراییهای ملکی
2. خدمات حقوقی و قانونی

1/5- دفاع از مودیان مالیاتی در مراجع ذی‌ربط

2/5- دفاع از منافع مالی مشتریان در دادگاهها
3/5- بازرسی تقلب
در واقع تنوع خدمات فوق باعث شده که مجامع حرفه‌ای حسابداری و حسابرسی هم فارغ التحصیلانی در جهت خدمات فوق تربیت نمایند. نمایۀ ذیل تعداد فارغ‌التحصیلان انجمن‌های تخصصی حرفه‌ای حسابداری و حسابرسی جهان را نمایش می‌دهد:

نمایۀ اعضای برخی انجمن های حرفه‌ای جهان

ردیف

نام انجمن

تعداد اعضا

تعداد دانشجویان

1

انجمن حسابداران خبره امریکا (AICPA)

367.569

8.830

2

انجمن حسابداران خبره چین (CICAA)

165.000

60.000

3

انجمن حسابداران خبره هندوستان (ICAI)

157.241

560.880

4

انجمن حسابداران خبره انگلستان (ACCA)

134.748

347.281

5

انجمن حسابداران خبره انگلستان، ولز (ICAEW)

132.411

161.165

6

انجمن حسابداران خبره استرالیا (CPA)

80.255

48.730

7

انجمن حسابداران خبره ترکیه (Turmob)

79.578

12.734

8

انجمن حسابداران مدیریت خبره (CIMA)

76.368

91.524

9

انجمن حسابداران مدیریت امریکا (IMA)

58.907

16.032

10

انجمن حسابداران قسم خورده استرالیا (CICA)

51.338

12.852

11

انجمن حسابداران رسمی کانادا (CGA)

47.062

25.075

12

انجمن حسابداران قیمت تمام شده هندوستان

42.000

150.000

13

انجمن حسابداران مدیریت قسم خورده کانادا (CMA)

40.307

8.380

منبع: بولتن حسابدار بین‌المللی IABمورخ دسامبر 2009 صفحات 6 و 7
حسابرسی محصول فرآیند سرمایه‌داری است و رشد و توسعۀ خود رادر پیشرفت و توسعۀ نظام سرمایه‌داری می‌داند. هر چقدر نظام سرمایه‌داری پیچیده‌تر و به قولی جهان‌شمول گردیده حیطۀ خدمات حسابرسی گسترده‌تر شده به طوری که با بررسی اجمالی خدمات ارائه شده توسط موسسات بزرگ حسابرسی، بیش از 50 مورد خدمت توسط حسابرسان جهانی ارائه می‌شود که در ایران به تبع اقتصاد عقب مانده، خدمات حسابرسی حداکثر در خدمات حسابرسی مالی، مالیاتی و عملیاتی خلاصه می‌شود. شاید چنانچه بخواهیم یک مقایسه و قضاوت منصفانه داشته باشیم خدمات حسابرسی و خدمات بانکداری از جهت گستره عملیات مشابه باشند. مثلاً بانکداری مدرن بیش از دویست نوع خدمت ارائه می‌دهد که بانکداری محلی ما در چهار الی پنج خدمت سردرگم است. لذا از این جهت ایرادی به حسابرسان نیست چون بر اثر الزامات اقتصادی ناچارخدمات سنتی ارائه می‌دهند. اما نکته‌ای که در این میان قابل تأمل است گفتار و تفکر کسانی است که ظاهراً فرنگ رفته یا فارغ التحصیل فرنگ بوده و یا به اینترنت دسترسی دارند اما غافل از آنچه پیرامون ما می‌گذرد از حوزۀ حسابرسی سنتی می‌گویند و می‌نویسند. با یک مثال ساده قضیه را به بحث می‌گذاریم. بسیاری موسسات حسابرسی مشاورۀ در انواع سرمایه‌گذاری‌ها را ارائه می‌دهند به طوری که امروزه چنانچه کسی متقاضی مهاجرت به شیوۀ سرمایه‌گذاری به کشورهای نظیر کانادا، استرالیا و امریکا باشد باید «اظهارات مالی» خود مبنی بر تملک داراییها و گردش مالی خود را به تأیید یکی از موسسات معتبر حسابرسی که توسط سفارتخانه‌های این کشورها اعلام می‌شود برساند و ضمیمه مدارک مهاجرت نماید تا تقاضای وی مورد بررسی قرار گیرد. این نوع خدمات که در حوزۀ «خدمات اعتبار بخشی حسابرسان» قرار دارد در ایران نه تنها مرسوم نبوده بلکه از دیدگاه بسیاری همکاران حسابرسی خارج از حوزۀ صلاحیت فنی حسابداران رسمی است. نمونۀ جالب‌تر این مثالها وقتی است که یک بنگاه اقتصادی ایرانی از بانکها یا موسسات مالی اعتباری خارجی تقاضای تسهیلات یا مشارکت می‌نماید. طرف خارجی به طرف ایرانی می‌گوید گزارش امکان‌سنجی اجرای طرح مشارکتی خود را به یک موسسه حسابرسی معتبر ارائه و اظهارنظر موسسه حسابرسی را ضمیمه تقاضای خود نماید تا تقاضا مورد بررسی قرار گیرد و یا نمونه ساده‌تر اینکه چنانچه یک بنگاه اقتصادی ایرانی متقاضی مشارکت با شریک خارجی باشد، شریک خارجی از طرف ایرانی می‌خواهد که اظهارنظر یک موسسه حسابرسی در مورد صورتهای مالی انگلیسی خود را ضمیمۀ تقاضا نماید و صورتهای مالی ترجمه شده توسط دارالترجمه‌ها را معمولاً نمی‌پذیرند چون بسیاری از مترجمین رسمی با اصطلاحات خاص حسابداری آشنائی چندانی ندارند و کلمات یا عباراتی را بکار می‌برند که قابلیت استفاده صورتهای مالی را مورد تردید قرار می‌دهد.
از طرف دیگر بیشتر موسسات بزرگ حسابرسان جهان برای ارزیابی داراییهای شرکت و یا دارائی اشخاص و همچنین سرمایه‌گذاری در بخش املاک و مستغلات دارای یک حوزۀ خاص هستند درحالی که در ایران این موضوع عمدتاً به کارشناسان رسمی دادگستری مربوط می‌شود.
همچنین بیشتر موسسات بزرگ حسابرسی جهان دارای واحدی به نام بخش «حسابرسی امور حقوقی و دادگاهی یا قضائی (Fronsic) » هستند که پیگیر دعاوی مالی و دادگاهی هستند و یا اینکه در بیشتر موسسات حسابرسی خدمات حسابرسی بستگی به انواع صنعت دارد و برای هر نوع صنعت به ویژه صنایع داروئی، صنایع نفت و گاز و املاک و مستغلات حسابرسان کارآزموده و متخصص دارند در حالی که ما حسابرسان ایرانی همچون ابوعلی سینا در همۀ صنایع مشغول کار و دارای تخصص جهان شمول هستیم و کمتر فرصت تخصصی شدن فعالیتها را داریم و یا بدنبال آن هستیم. در واقع تخصصی شدن فعالیتهای حسابرسی باعث جذب حسابرسان جدید و آمار بالای آنها در کشورهای مختلف است که نمایۀ ذیل همین موضوع را نشان می‌دهد:

ردیف

نام کشور

تعداد حسابدار رسمی

ردیف

کشور

تعداد حسابدار رسمی

1

سنگاپور

20.000

13

ایتالیا

110.469

2

مالزی

26.200

14

افریقای جنوبی

23.438

3

اندونزی

6.080

15

سوئد

5.770

4

استرالیا

60.694

16

لهستان

21.213

5

کانادا

70.945

17

سوئیس

5.344

6

مکزیک

19.675

18

آلمان

17.236

7

امریکا

361.247

19

کره جنوبی

12.620

8

انگلستان

112.307

20

ژاپن

19.784

9

اسپانیا

1.038

21

هندوستان

150.524

10

هلند

13.344

22

چین

165.000

11

فرانسه

19.263

23

عربستان

235

12

ترکیه

79.578

منبع: بولتن حسابدار بین‌المللی IAB مورخ دسامبر 2009
بدیهی است این‌گونه فعالیتها که نیازمند دستیابی به آمار و اطلاعات و تجزیه و تحلیل ریاضی دارد نیازمند حضور فارغ‌التحصیلان جوان در موسسات حسابرسی و همچنین عضویت در جامعه حسابداران رسمی است که در غیر اینصورت ما با جامعه‌ای که چندان کارآمد نیست مواجه خواهیم شد. مجله بین‌المللی حسابدار از انتشارات دنیای خبرگان حسابداری در سال 2009 اقدام جالبی بعمل آورده و در تعدادی از کشورهای مختلف پیشرفته جهان تحقیق مفصلی نسبت به تعداد حسابداران رسمی، تعداد حسابرسانی که دارای مدرک CPA امریکا، ACCA انگلستان و سایر مدارک بین‌المللی با توجه به ترکیب سنی آنان بعمل آورده که آمار مذکور حکایت از آن دارد که بیش از 60 درصد حسابداران خبره یا حسابرسان رسمی در گروه سنی 40- 27 قرار دارند و کمترین تعداد آنها در گروه سنی 60- 50 قرار دارد. اگر همین آمار را با آمار جامعۀ حسابداران رسمی ایران مقایسه کنیم به نتیجه‌ای کاملاً برعکس خواهیم رسید. (نگارندگان خود در گروه سنی مذکور قرار دارند بنابراین سایر همکاران بعدها گله نکنند). این موضوع نشاندهنده آن است که حوزۀ حسابرسی ایران متأسفانه جوان نیست. عمدۀ حسابداران رسمی یا «بازخرید، بازنشسته‌های» سازمان حسابرسی هستند و یا کسانی هستند که با عبور از مرز پنجاه سالگی هنوز معیشت خود را به تداوم فعالیت در این حرفه می‌دانند. تجربه جهانی موسسات حسابرسی نشاندهنده آن است که به جز موارد اسثنائی حوزۀ شراکت (Partnership) در موسسات بزرگ حسابرسی بین سنین 30 الی 45 سال بوده و افراد بالای 45 سال دیگر نمی‌توانند شریک موسسه گردند. این موضوع فارغ از آن است که سن بازنشستگی در موسسات حسابرسی شصت سالگی است زیرا اعتقاد حرفه بر آن است که بعد از 60 سالگی کارآئی از بین رفته و تجربه‌اندوزی ساکن و یا منتفی می‌‌شود (بدلیل آنکه تجربه عملی افزوده نمی‌شود). اما آیا این بدان معنی است که افراد بالای 50 سال از این موسسات اخراج و یا به بازی گرفته نمی‌شوند؟ پاسخ صراحتاً منفی است! این گونه افراد که دارای تجربه و دانش می‌باشند به بخشهای آموزشی و روابط خارجی (بین‌المللی) منتقل و یا به سایر نهادهای حرفه‌‌ای نظارتی انتقال می‌یابند تا از تجربیات آنها استفاده درست بعمل آید. بهمین علت است که عمدۀ روسا و مدیران ارشد نهادهای نظارتی و مالی کشورهای مختلف نظیر SEC, ACCA, CPA از اعضای ارشد و مسن موسسات حسابرسی بزرگ جهان به شمار می‌روند.
البته شرط احراز این مشاغل صرفاً دارا بودن سنین بین 48 تا 55 سال نیست بلکه باید دانش، توانایی حرفه‌ای و لیاقت و خوشنامی هم مزید بر سن و سابقه گردد تا بتوان به چنین مشاغلی دست یافت. ضمناً این افراد با چنین سابقه‌ای دیگر دغدغۀ معاش و معیشت و کرایه خانه ندارند تا بهر خواسته‌ای تن در دهند بلکه معمولاً این افراد دارای آنچنان جایگاهی می‌شوند که این مناصب را عمدتاً بدلیل «اعتبار شخصیتی و شایستگی» بدست می‌آورند در حالی که بسیاری از حسابداران رسمی ما هنوز اندرخم معیشت ماهانه و مخارج عیالواری خود هستند.
آنچه در این میان حائز اهمیت است گسترش روز به روز حوزۀ فعالیتهای حسابرسی و اعتبارسنجی بویژه بخش اعتباردهی و اعتباربخشی است که شامل هر آنچه که گزارشات مالی را اعتبار دهد می‌باشد که جامعه حسابداران رسمی نباید از این مهم غافل شود و حتی چنانچه لازم است اصلاحاتی در اساسنامه پیشنهاد شود نهراسیم.