گردشگاههاي طبيعي استان يزد

[آبجی]

مسجد جامع بفروییه
مسجد جامع بفروییه یا مسجد "حاجی ملک" در "بفروییه" از توابع شهرستان میبد قرار دارد. این مسجد یک تابستانخانه با پوشش گنبدی و ایوانی بلند دارد و در قسمت جلو، دو طبقه است. حیاط مسجد دارای چند غرفه در طرفین و دو ورودی در ضلع های شمالی و غربی است. گرمخانه مسجد در ضلع شرقی تابستانخانه با اندکی اختلاف سطح بنا شده است. گل ساختمان مسجد از خشت و گل است و فقط در شرقی بام، از آجر استفاده شده است. تنها اثر کاشیکاری مسجد، کتیبه معرق بالای سر در و ورودی غربی است.
مسجد جامع عقدا
این مسجد در "عقدا" از توابع شهرستان اردکان قرار دارد. بنای این مسجد از خشت، گل و آجر در نما است. این مسجد دارای تابستانخانه و گرمخانه- که در سطحی پایین تر از تابستانخانه قرار دارد- است. حد واسط گرمخانه و تابستانخانه حیاط است. گرمخانه مسجد، پوشش طاق و تویزه با قوس هایی با قد پای کم دارد. تابستانخانه دارای گنبد، ایوان و غرفه هایی در طرفین حیاط است.
ماذنه مسجد و همچنین پله هایی که دسترسی به مسجد را از حسینیه امکان پذیر می سازد، از جمله ویژگی های این مسجد و کاربندی آجری و گچبری سر در ورودی، از جمله تزیینات آن است.
مسجد حاج محمد سعیدا
مسجد حاج محمد سعیدا- معروف به چرخاب- در محله "چرخاب" شهرستان اردکان قرار دارد و از طریق یک کوچه به حسینیه چرخاب (میدان چرخاب) مرتبط است. مسجد چرخاب دارای دو بخش زمستانی و تابستانی است. کوچه ای که در مرز قسمت تابستانی و زمستانی قرار دارد، دسترسی به وضوخانه را میسر می سازد.
این مسجد از جمله ابنیه دوران قاجار محسوب می شود. احداث بخش تابستانی مسجد به دلایل اقتصادی حدود سی سال بعد از قسمت زمستانی آن صورت گرفت. وجود یک هشتی در مدخل ورودی شبستان و نیز کمی تعداد پنجره ها و ابعاد کوچک آن ها، تبادل حرارت را با محیط خارج کنترل می کند. همچنین طاق و تویزه های کوتاه آن، علاوه بر تامین گرما در زمستان، جلوه و عظمت خاصی به مسجد می بخشد قسمت تابستانی دارای سه یادگیر است.
مسجد زردک
این مسجد در شمال غرب شهرستان اردکان قرار دارد. با توجه به شواهد موجود در بنا، قدمت آن را می توان مربوط به قرن هفتم هـ. ق دانست.
بنای مسجد شامل فضای زیر گنبد به ابعاد 4×4 متر، ایوان کوچک و دو فضای دهلیز مانند به جای شبستان است. فضایی مانند گرمخانه نیز در پشت صحن و در ضلع شمالی مسجد دیده می شود. آثار به جای مانده در اطراف مسجد نشان می دهد این مسجد در گذشته دارای فضاهای دیگری هم بوده که به مرور زمان و در اثر رطوبت حاصل از کشت زمین های مجاور، از بین رفته است.
مسجد جامع اردکان
مسجد جامع اردکان در بافت قدیمی شهرستان اردکان و در کنار بازار آن واقع شده است. این بنا به قرن دهم هـ. ق تعلق دارد و فاقد تزیینات در کاشیکاری و گچبری است. در ورودی چوبی آن تزیین شده است. روی دماغه سمت چپ در، هشت قطعه فلزی (الله، محمد) به خط کوفی کنده کاری شده است. در این مسجد یک زیلو با تاریخ 1038 هـ. ق موجود است.
مسجد جامع فهرج
این مسجد در روستای فهرج شهر یزد قرار دارد. مصالح عمده بنای آن از خشت و گل است و تاریخ ساخت آن به صدر اسلام می رسد. ستون های قطور و پوشش طاق آن از نوع بیز گهواره ای است. منار گلی مسجد مربوط به دوره های بعد است. این مسجد در تاریخ معماری اسلامی ایران اهمیت بسیاری دارد و با مسجد "تاریخانه" دامغان قابل مقایسه است.
مسجد جامع مهریز
مسجد جامع بغداد آباد در شهرستان مهریز، مربوط به قرن دهم هـ. ق است. در بنای این مسجد دو کتیبه قدیمی بر در ورودی و چهار قطعه کاشی به ابعاد 27×37 سانتی متر- متعلق به قرن هشتم هـ. ق با خطوط هندسی ساده و زمینه آبی- بر دیوار محراب شبستان آن دیده می شود. بالای سر در مسجد، سنگ مرمر کنده کاری شده ای، نصب شده است.
مسجد امیرالمومنین (سرده)
مسجد امیرالمومنین (مسجد سرده) و ساباط مجاور آن در محله "سرده" شهر زارچ قرار دارد، با توجه به سبک ساختمان گنبد، ایوان و تاریخ موجود در زیلوی مسجد، بنا را می توان متعلق به دوره زندیان و افشاریان دانست. این مسجد دارای تابستانخانه ای با گنبدی نسبتاً بلند، ایوان، صحن نیم طبقه ای در طرفین گنبد و غرفه هایی در اطراف صحن است. این غرفه ها در ضلع های شرقی و غربی، علاوه بر صحن تا انتهای شبستان زیر گنبد نیز امتداد می یابند. مصالح به کار رفته در این مسجد از خشت و گل با به کارگیری آجر در کف و نمای داخلی گرمخانه، شرقی بام و ... است. گرمخانه مسجد در ضلع شرقی صحن و اندکی پایین تر از آن قرار دارد و دارای شانزده چشمه طاق و تویزه هایی با قوس های هلالی است. نماسازی ستون ها و تویزه ها آجری است. به نظر می رسد گرمخانه مسجد بعد از تابستانخانه بنا شده است. در چوبی ورودی اصلی آن، با قطعات کوچک چوب به صورت شمسه هایی گره چینی شده است.
مسجد جامع عزآباد صدوق
این مسجد در حال حاضر از مرکز آبادی دورو در گودی قرار دارد و به علت هجوم شن های روان، اطراف آن تا بام در ریگ فرو رفته است. مناره ساده، بلند و سفید این مسجد، از دور توجه بیننده را به سوی خود جلب می کند. مسجد شامل صحن، عمارت سردر، ایوان تابستانی و گرمخانه است. سردر ورودی دارای کاربندی گچی است. ایوان تابستانی مسجد دارای گنبدی خشتی است. محراب این قسمت نیز دارای کاربندی گچی است.
منبع: میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

خانه رسولیان
این خانه در محله "سهل بن علی" در مرکز بافت قدیم شهر یزد قرار دارد. این بنا در سال 1283 هجری شمسی – مصادف با سال های آخر حکومت سلسله قاجار- به همت مرحوم "حاج میرزا کاظم رسولیان" و به دست استاد "محمد حسن محمد رحیم" ساخته شد.
خانه رسولیان تا چند سال پیش مسکونی بود. در حال حاضر، دانشکده معماری یزد در آن مستقر است. این خانه شامل دو بخش اندرونی و بیرونی است. بیرونی شامل اتاق ارسی، حوضخانه، تالار، زیرزمین و بادگیر است. اندرونی نیز که قسمت خصوصی خانه است، شامل اتاق های سه دری، پنج دری، بادگیر، تالار، کلاه فرنگی، ارسی و حیاط مشجر است. حمام خانه، حد فاصل حیاط بیرونی و اندرونی است.
خانه کلاه دوزها
این خانه در شمال میدان امیر چقماق شهر یزد قرار دارد. این بنا متعلق به یکی از تجار یزد به نام "کلاه دوز" و تاریخ اتمام ساخت آن سال 1312 هـ. ق است. این خانه شامل سه قسمت زیرزمین، پایاب و طبقه همکف است. از ویژگی های این خانه، عبور انشعاب دو رشته قنات از د اخل آن است. یکی از این قنات ها در عمق ده متری از کف پایاب یا پاکنه می گذرد.
در پشت بام این خانه، چاه خانه ای قرار دارد که به وسیله چرخ چاه و دلو از آن آب می کشیدند و بدینوسیله آب انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت. پر می کردند. این خانه اکنون به "موزه آب" تبدیل شده است.
خانه نواب رضوی
خانه نواب رضوی بین کوچه های "حظیره" و "دارالشفاء" شهر یزد واقع و مربوط به اوایل دوره قاجاریه است. بانی این خانه "زین العابدین خان" فرزند "محمد تقی خان" از خوانین یزد است.
این خانه دارای اندرونی، بیرونی، نارنجستان، گودال باغچه، چاه خانه، حوضخانه و منزل خدمه است. دکتر "پیرنیا" در مورد این خانه نوشته است: "از ویژگی های چشمگیر این بنا این است که هیچ یک از اتاق ها به هم شباهت ندارند و همچنین کوشش شده که دو حوض شبیه به هم در آن نباشد...".
خانه محمودی
خانه محمودی (عرب های بحرینی) بخشی از مجموعه بزرگی از خانه های متصل به هم، به نام "مجموعه عرب ها" است، که در محله "فهادان" بافت قدیم شهرستان یزد قرار دارد. این خانه مربوط به اواسط دوره قاجار است و متعلق به طایفه ای از تجار، معروف به "عرب های بحرینی" بود. گسترش و رونق کاری این طایفه سبب توسعه این مجموعه مسکونی عظیم شد. البته این گستردگی و اشاعه خانوادگی در طول یک قرن و پس از احداث اولین خانه صورت گرفته است. از آن پس موروثی شدن و تفکیک مجموعه مذکور آغاز شد.
هم اکنون بخش هایی از کل این مجموعه در اختیار صاحبان اصلی آن است. این خانه زیبا و با ارزش هم که به خانه محمودی موسوم است، در تملک سازمان میراث فرهنگی قرار دارد.
معماری این بنا متاثر از شرایط اقلیمی گرم و خشک کویری است. مصالح به کار رفته در این بنا عمدتاً بومی و سنتی است و شامل خشت، گل، آجر، سنگ، کاه، گچ، چوب و سازو می باشد.
خانه ملک زاده
این خانه در محله "فهادان" شهر یزد قرار دارد. قدمت این خانه به عصر قاجار می رسد. ورودی این خانه از خشت و گل است و پس از عبور از یک هشتی کوچک که سقف آن با گچ کاربندی شده و راهرویی کم عرض، به حیاط می رسد.
خانه از سمت شمال، جنوب و غرب حیاط دارای ساختمان و در ضلع شرقی جهت هماهنگی با سه بدنه دیگر دارای طاق و طاقچه نماهایی است. تالار خانه در سمت جنوب، بادگیر نه چندان بلندی را در خود جای داده است.
در ضلع شمالی خانه یک پنج دری با گچ کاری و آیینه کاری در سقف و بدنه و در ضلع شرقی سه عدد سه دری دیده می شود. در طرفین پنج دری ضلع شمالی و نیز در طرفین تالار ضلع جنوبی، بالاخانه هایی وجود دارد. در سه طرف ساختمان نیز زیرزمین ساخته شده است.
در ضلع جنوبی حیاط اصلی و پشت تالارخانه، یک حیاط کوچک (بیرونی یا نارنجستان) قرار دارد. ارتباط حیاط اصلی با حیاط کوچک از طریق راهروهایی است که در طرفین تالار ساخته شده است. نماسازی حیاط اندرونی سیم گل و نماسازی حیاط بیرونی کاهگل است.
خانه صراف زاده
این خانه باغ تا چند دهه پیش در حاشیه شهر یزد واقع بود؛ ولی هم اکنون در اثر گسترش شهر، در داخل شهر قرار دارد.
این خانه، باغ، از آثار دوران "پهلوی اول" و بانی و سازنده آن "صراف زاده" است. در حال حاضر اسن خانه در اختیار سازمان میراث فرهنگی و موزه "آیینه و روشنایی" است.
خانه مرتاض
این خانه قاجاری در کوچه "مرتاضیون" شهر یزد قرار دارد و دارای دو بخش بیرونی و اندرونی است و هر یک از این دو بخش دارای حیاط و ورودی جداگانه است.
مساحت حیاط اندرونی تقریباً سه برابر مساحت حیاط بیرونی و تالار بزرگ آن از بناهای پیرامون بلندتر است. این تالار در راس حیاط قرار گرفته و کاملاً بر آن تسلط دارد. فضاهای اطراف با نظم معموی خانه های سنتی است. بدین شرح که فضاهای مهم تر در محوطه اصلی خانه و فضاهای کم اهمیت، بین آن ها قرار دارند. از دیگر ویژگی های این بنادو طبقه بودن کلیه فضاها است.
حیاط اندرونی دارای مقرنس های گچ و کاربندی های گچی بر روی دریچه های طبقه فوقانی است. در گوشه های حیاط هشتی های منحصر به فردی دیده می شود.
خانه اربابی
خانه اربابی در محله "گازرگاه" شهر یزد قرار دارد. این خانه در ابتدا بخشی از باغ "معین" بود. در این باغ عمارتی اعیانی مشتمل بر اتاق های مسکونی و قسمت تابستانه تشریفاتی وجود داشت.
این باغ و عمارت در زمان ناصرالدین شاه قاجار- مقارن با حکمرانی "ظل السلطان" بر اصفهان و یزد- به دستور یکی از اعیان یزد ملقب به "معین التجار" و به دست معماران اصفهان ساخته شد. بعدها، قسمت های مهمی از باغ و عمارت به مالکیت "حاج اکبر اربابی" در آمد. او در سال 1370 هجری شمسی، قسمت مهمی از باغ و عمارت را که حدود دو هزار متر مربع می شد، جهت احداث مدرسه به اداره کل آموزش و پرورش استان یزد واگذار کرد. مساحت باغ حدود چهار هزار متر مربع و مساحت عمارت آن بیش از یک هزار متر مربع است.
با توجه به آب وهوای گرم و خشک یزد و این که این باغ بیشتر در فصل تابستان مورد استفاده بود، اکثر قسمت های این ساختمان مانند زیرزمین های خنک، حوضخانه و بادگیر کلاه فرنگی تابستانه است. در قسمت شمال غربی باغ، ساختمان و حیاط کوچکی قرار دارد که احتمالاً به عنوان عمارت بیرونی از آن استفاده می شد. در حال حاضر این بخش کوچک در تملک مالک آن و جدا از قسمت های در اختیار اداره آموزش و پرورش است.

منبع: میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

کاروانسرای (رباط) شمش

این کاروانسرا در کنار جاده اصلی یزد- کرمان، بین "مهریز" و "انار" قرار دارد و در گذشته نه چندان دور، در محدوده استان کرمان قرار داشت. این کاروانسرا احتمالاً به دستور گنجعلی خان (1034 - 1005 هـ. ق) ساخته شد. در کنار کاروانسرهای ایران نیز از این بنا، به عنوان یک بنای مربوط به دوره صفویه یاد شده است.
این کاروانسرا ساختمانی آجری با چهار برج مدور در چهار گوشه بنا است. در ضلع شرقی، به دلیل قرار گرفتن مخزن آب انبار کاروانسرا، حد واسط دو برج کناری، برج مانند دیگری نیز در وسط دیوار ساخته شده است. ورودی ساختمان در ضلع غربی قرار دارد و به هشتی متصل است. ورودی اصطبل های کاروانسرا نیز در طرفین آن واقع شده اند. اصطبل ها در طول اضلاع شمالی، جنوبی وغربی ادامه یافته اند.
محوطه روباز کاروانسرا (حیاط) به صورت هشت گوش است و در چهار گوشه آن، چهار صفه و در هر یک از چهار ضلع آن، سه صفه ساخته شده است. صفه میانی اضلاع، بزرگ تر و حالت شاه نشین را دارد. بام بنا نیز آجر فرش است.
کاروانسرای (رباط) زبن الدین

این کاروانسرا در شصت کیلومتری جاده یزد- کرمان و در فاصله پانصد متری از جاده قرار دارد. با توجه به مطالب کتاب جغرافیای کرمان، این کاروانسرا به دستور "زین الدین گنجعلی خان ریگ" حکمران کرمان و به امر "شاه عباس ماضی" در قرن دهم هـ. ق ساخته شد.
نقشه این رباط دایره و دارای پنج برج نیم دایره است که به دیواره هشت متری آن متصل اند. ساختمان این بنا از آجر است. پس از سر در نسبتاً وسیع ضلع جنوبی، هشتی و سپس صحن دوازده ضلعی قرار دارد. در اطراف صحن، رواق های سکو داری وجود دارد و در انتهای هر رواق اتاق هایی مشابه دیده می شود.
در طرفین هشتی ورودی و پشت اتاق ها، راهروهای وسیع و طولانی قرار دارد که اصطبل چهارپایان بود. فضای ضلع شمالی بنا- گویا شاه نشین- دارای سقفی بلند با کاربندی است. در داخل بنا عمدتاً از تزیینات آجر در نما استفاده شده که تابع طرح دوازده ضلعی حیاط یا صحن مرکزی آن است. قسمت شاه نشین در بدنه و سقف دارای اندود گچ و کاربندی است. کنگره ها و تیراندازهای لبه بام، ترکیب انحنای برج و دیواره ها و نمای تمام آجر آن، چهره خاصی به این کاروانسرا بخشیده است.
اخیراً این بنای تاریخی بازسازی و به محل مناسبی برای اسکان و پذیرایی گردشگران تبدیل شده است.
کاروانسرای علی آباد

کاروانسرای علی آباد در جاده اصلی یزد- بندرعباس و در ضلع شمالی شهرستان مهریز قرار دارد. بانی این بنا، شاهزاده "معارف دوست محمد ولی میرزا" پسر "فتحعلی شاه قاجار" است.
این کاروانسرا ساختمانی آجری و مربع شکل است. ضلع مشرف به جاده آن، از بیرون دارای چهار صفه در اطراف و یک صفه میانی است که راهروی ورودی در آن قرار دارد. این ضلع از داخل، علاوه بر صفه میانی که راهرو در آن قرار دارد، دارای ده صفه است.
در ضلع جنوبی نیز به قرینه ضلع شمالی، یازده صفه قرار گرفته است. اضلاع شرقی و غربی نیز سیزده صفه به قرینه دارند. در پشت صفه های شمالی و جنوبی، اتاق ها قرار دارند و در پشت صفه های شرقی و غربی راهروهای اصطبل واقع شده اند. در چهار گوشه بنا، چهار مدخل دیده می شود که به محوطه های داخلی کاروانسرا راه می یابند. همچنین چهار برج مدور نیز در چهار گوشه بیرونی بنا، به چشم می خورد. بلندی دیوارهای این کاروانسرا پنج متر و مساحت آن حدود چهار هزار متر مربع است.
رباط خرگوشی

این کاروانسرا نزدیک با تلاق "گاوخونی" در جاده قدیمی یزد- اصفهان قرار دارد. فاصله بین این کاروانسرا و عقدا حدود شصت کیلومتر است. این بنا از آثار دوره شاه عباسی است. این رباط تماماً از سنگ و آجر ساخته شده و ابعاد آن 80×80 متر است.
این رباط شامل صفه ها، حجره هاه و اصطبل است. دیواره روی پشت بام، دو متر عرض دارد. سر در آن دو طبقه و طبقه دوم شاه نشین است. در داخل رباط هجده صفه وجود دارد: صفه بزرگ تر و صفه دیگری که در قسمت جنوبی قرار دارد، دارای محراب و نماز گاه است. در چهار گوشه رباط، چهار مدخل برای ورود به طویله دیده می شود و مخزن آب به صورت آب انبار در وسط رباط ساخته شده است.
از تزیینات بنا می توان به کاربندی آجری سر در ورودی و کتبیه سنگی به خط "علی رضا عباسی" خطاط معروف عصر "شاه عباس" اشاره کرد. این کتیبه، روی پانزده قطعه سنگ سبز رنگ به طول هشت متر و عرض شصت سانتی متر و در سه ضلع مدخل نصب شده است.
کاروانسرای رشتی عقدا

کاروانسرا و آب رشتی عقدا در شهرستان اردکان و در مدخل ورودی آبادی "عقدا" قرار دارند. "حاجی ابوالقاسم تاجر رشتی" از تجار یزدی و بانی آثار متعدد (حدود سال 1255 هـ. ق) این کاروانسرا را در سال 1262 هـ. ق بنا کرد.
بنای این کاروانسرا از آجر و دارای بادگیری دو طبقه است. در هر بدنه این بنا، هفت صفه به قرینه ساخته شده که صفه میانی بزرگ تر و شاه نشین آن محسوب می شود. صفه های دیگر هر یک به اتاقی راه دارد و در پشت اتاق ها، راهروهای اصطبل قرار گرفته است. در چهار گوشه بنا، چهار مدخل به قرینه ساخته شده است.
رو به روی کاروانسرا در آن طرف جاده، آب انبار قرار دارد که ساختمان آن آجری است و بر سر در ورودی آن، دو صفه جهت استراحت عابرین ساخته شده است.
منبع: میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

آب انبار گلشن
آب انبار گلشن واقع در محله "گازرگاه" شهر یزد، از بناهای دوران معاصر است. این آب انبار دو پاشیر و پلکان جداگانه برای استفاده مسلمانان و زرتشتیان دارد. آب انبار دارای چهار بادگیر است که در فواصل یکسان در کنار مخزن دایره ای شکل آب انبار قرار دارند. ارتفاع بادگیرها از سطح زمین سیزده متر و حجم مخزن آن دو هزار متر مکعب است.
آب انبار شش بادگیری
این آب انبار در محله ای به همین نام در شهرستان یزد قرار دارد. این بنا دارای دو ورودی (یکی در شمال و دیگری در جنوب مخزن)، شش بادگیر و مخزن بزرگی به حجم دوهزار متر مکعب است. این آب انبار پنجاه و پنج پله دارد. ورودی آب انبار در قسمت جنوبی است و بین پله های بیست و پنج و بیست و شش آن، از بالا یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد و طاق آب انبار بعداز هشتی شروع می شود. شیر آن نیز در قسمت ورودی شمالی است. ورودی شمالی نسبت به مخزن شیر، قرینه ورودی جنوبی است. آب انبار دارای گنبد تخم مرغی شکل است. ارتفاع مخزن آب آن 12/6 متر و ارتفاع بادگیرها ده متر است.
آب انبار میان راهی مسیر چک چک
این آب انبار مجاور نیایشگاه زرتشتیان یزد، در فاصله هفتادو پنج کیلومتری شهر یزد قرار دارد. با توجه به نحوه ساخت آن، می توان گفت که این بنا متعلق به دوره قاجار است. آب انباراز نوع میان راهی است و در مسیر فرعی جاده یزد- طبس قرار دارد. این آب انبار از آجر و به شکل یک اتاق چهار گوش است و دارای یک ورودی باقوس هلالی است و در دو طرف ورودی آن، دو سکو برای نشستن قرار دارد. نقشه مخزن آن مدور و دارای یک فضای چهارگوش در جلو برای دسترسی به آب است.
آب انبار وزیری
این بنا در اواخر قرن هشتم میلادی توسط "سیدرکن الدین ثانی" در محله مسجد جامع شهر یزد ساخته و دارای چهار بادگیر بر روی مخزن است که آب را خنک می کرده است. این آب انبار دارای یک در قدیمی و سی وهفت پله است.
آب انبار وقت و ساعت
این آب انبار توسط "خواجه شاه امیر استرآبادی" در محله "وقت و ساعت" شهر یزد ساخته شد. سنگ مرمر سردر بنا، تاریخ 1121 هـ.ق را نشان می دهد. این آب انبار دارای چهل و نه پله و چهار بادگیر بر روی مخزن است.
آسیاب ها
آسیاب رستاق
این آسیاب در بیست کیلومتری جنوب شرقی جاده اصلی "رستاق" قرار دارد. با توجه به سبک معماری، نوع تزیینات مقرنس کارهای صحن اصلی و نوع مصالح به کار رفته در آن، می توان گفت که این بنا مربوط به قرن هشتم هـ. ق و در زمان "سید رکن الدین قاضی" (متوفی در سال 732 هـ. ق) است.
این بنا در عمق هفت متری زمین، دارای دالان شیب داری است. راه ورود به صحن اصلی پنجاه و شش متر طول و 480 متر عرض دارد. صحن اصلی آسیاب به شکل هشت ضلعی است که چهار ضلع آن هر کدام 80/4 متر و چهار ضلع دیگر آن هر یک، 75/2 متر طول دارند. هر یک از اضلاع کوچک، غرفه ای به عمق یک متر دارد. در دو ضلع شرقی و غربی دو اتاق با جلوخانی تعبیه شده است.
غرفه جنوب صحن، محل دستگاه آسیاب یعنی "دول" و "آخوره" است. سقف صحن آسیاب گنبدی شکل است. کاربندی آجری آن از هشت شروع و به سه ودو ختم می شود. مصالح آسیاب تماماً از آجر و ترکیب سقف و مقرنس کاری های صحن اصلی آن، از ابتکارهای جالب توجه این نوع معماری است.
آسیاب دو سنگی بیابان "محمد آباد میبد"
این آسیاب کم نظیر، در عمق چهل متری زمین و در مسیر قنات "قطب آباد" احداث شده و هیچ گونه مصالح ساختمانی در ساخت آن به کار نرفته است. چاه هایی به عمق چهل متر، روشنایی فضای داخل و تهویه هوا را تامین می کنند.
قدمت این آسیاب بالغ بر صد و پنجاه سال است. راهروی ورودی آسیاب مرتفع و برای عبورحیواناتی نظیر شتر هم مناسب است. طویله ای در داخل آسیاب برای نگهداری چهارپایان دیده می شود.
آسیاب اشکذر
این آسیاب در قرن دوازدهم هـ. ق ساخته شد و یکی از بزرگ ترین آسیاب های ایران به شمار می رود. سنگ این آسیاب با آب قنات "همت آباد" می چرخیده که ساعتی سی و پنج "من شاه" یعنی 210 کیلوگرم آرد از زیر سنگ های پرقدرت آن به دست می آمد.
دالان شب دار راه ورودی به صحن اصلی آسیاب، پنجاه و شش متر طول و 4/1 متر عرض دارد. مصالح آسیاب تماماً از آجر و ترکیب سقف و مقرنس کاری صحن اصلی بان نقوش هندسی آن، از ابتکارهای جالب توجه معماری ایرانی است.
آسیاب آبی تفت
این آسیاب تنها آسیاب باقی مانده از هفده آسیاب دایر بر روی قنوات شش گانه شهرستان اهرستان است. قدمت آسیاب را بالغ بر دویست سال ذکر کرده اند.
پخچال میبد
ساختمان عظیم این یخچال خشتی از چهار قسمت اصلی: حوض یخ بند، دیوارهای سایه انداز، گنبد اصلی و مخزن یخ تشکیل شده است. این بنا مخصوص ساخت و نگهداری یخ بوده و با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه، یکی از نشانه های تمدن مردم این منطقه به شمار می رود. این یخچال یکی از معدود یخچال های به جای مانده از یخچال های متعدد یزد است.
یخچال ابرقو
این بنا مخروطی شکل در حدود دوازده متر ارتفاع دارد و قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد. این مکان محل تولید و انبار کردن یخ در گذشته بود. تنها راه ورودی آن دریچه کوچکی است که از آن برای استخراج یخ در فصل تابستان نیز استفاده می شد.

منبع: میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

بقعه سید گل سرخ
بقعه سید گل سرخ در محله "سرچم" شهر یزد- بیرون دروازده کوشک نو- قرار دارد و متعلق به قرن نهم هـ. ق است. ورودی بقعه در ضلع شمالی آن قرار دارد. این بنا از یک تالار با پوشش سقف طاق و تویزه و فضای گنبد خانه کوچکی تشکیل می شود. در گنبد خانه قبری است و ضریحی روی آن قرار دارد. روی این سنگ قبر، نام "سید مغرالدین بن شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین" دیده می شود.
گنبد این بقعه کاشیکاری شده و مصالح آن از خشت و گل است. گویا کتیبه کاشی معرقی به خط نسخ به طور عمودی بالا ی سر قبر نصب بوده که امروزه اثری از آن نیست.
بقعه دوازده امام
بقعه دوازده امام در محله "فهادان" شهر یزد قرار دارد. اهمیت این بنا بیشتر به لحاظ معماری و گنبد آجری آن است و در شمار شاهکارهای هنر سلجوقی به شمار می رود. این بقعه دارای در دو لته کوتاهی است.
بدنه گنبد یک چهار ضلعی است که به هشت ضلعی تبدیل می شود و گنبد روی هشت ضلعی قرار دارد. پوشش سقف از داخل کاشیکاری است و دور تا دور آن با خط کوفی تزیین شده است. در چهار گوشه بنا، گوشواره ها و داخل آن ها در گاه هایی قرار دارد. نور این بقعه به وسیله پنجره هایی که در چهار طرف آن تعبیه شده، تامین می شود. داخل بنا مزین به نقوش گچبری و طرح های رنگی است. وجود محراب در این بنا، نشانه مسجدی است که در قرون دوم و سوم هـ. ق بنا شده بود.
بقعه شیخ محمد خانقاه
این بقعه در محله "خانقاه" شهرستان میبد قرار دارد. ایرج افشار در کتاب یادگارهای یزد در باره نام این محل می نویسد: ظاهراً نام این آبادی، باز مانده یکی از خانقاه هایی است (مزار شیخ محمد) که "امیر رکن الدین قاضی" یا "شیخ تقی الدین دادا" در میبد و طبعاً در محل مورد معرفی بر پا داشته بودند.
شیخ محمد از عرفای قرن نهم هـ. ق است. این بقعه کوچک گلی دارای گنبدی آجر پوش است و از داخل با گچ اندود شده است. همچنین این بنا دارای دو ورودی در ضلع شرقی و جنوبی است. سنگ مزار دیواره غربی زیر گنبد، تاریخ 793 هـ. ق را نشان می دهد.
بقعه شیخ احمد و شیخ محمد فهادان
این بقعه در محله فهادان شهریزد قرار دارد. این مزار که به نام "شیخ احمد" معروف است، از بناهای قرن هشتم هـ. ق و دارای رواق و گنبدی نسبتاً مرتفع است. سنگ قبر "شیخ محمد" تاریخ سال 760 هـ. ق را نشان می دهد. سنگ قبر شیخ احمد فهادان در محراب بقعه دوازده امام قرار دارد و ظاهراً پس از ویرانی این بقعه، به آن محل منتقل شده است.
در داخل محراب، آثار مقرنس سازی که روی آن ها با رنگ تزیین شده، باقی مانده است. گنبد این بقعه آجری و دارای یک نوار کتیبه نقاشی شده است. سه طرف این بقعه، به محوطه رواق های اطرافش باز است و دری در آن ها دیده نمی شود.آثار گچبری، روی بدنه دیوارهای داخلی بقعه به چشم می خورد. این بنا در گذشته به صورت چهار صفه در اطراف و بقعه ای در میان، به عنوان خانقاه بود. سقف گنبد از داخل با گچ سفید شده و در میانه آن رنگ آمیزی سبز و آبی به صورت دایره دیده می شود.
گنبد عالی ابر قو
این گنبد بر فراز صخره های طبیعی جاده یزد. ابرقو قرار دارد و از سنگ های طبیعی کوهستان "ساروج" ساخته شده و از داخل و خارج هشت ضلعی است. تزیینات آن تنها شامل دو رشته کتیبه کوفی است که یکی در بالای در ورودی گنبد و دیگری در انتهای ساقه آن، زیر سه ردیف قوس قرار دارد. از متن کتیبه آجری بالای گنبد چنین بر می آید که گنبد در سال 448هـ. ق به فرمان "علی فیروزان" برای پدرش "امیر شمس الدواله" ساخته شد. کتیبه دیگر حاکی از آن است که مادر بانی گنبد نیز در همین آرامگاه مدفون است.
چهار ضلع گنبد به طور یک در میان، دارای چهار روزنه است. میان قبه نیز باز است و این روزنه ها، نور را به داخل بنا هدایت می کنند. در داخل مقبره سردابی به ابعاد80/2×60/3 و ارتفاع 50/1 متر وجود دارد. ورودی سرداب رو به روی ورودی گنبد است.
آرامگاه سپهسالاری
آرامگاه سپهسالار در روستای "چهارده" شهرستان طبس قرار دارد. این بقعه دارای بنای چهار گوش گنبدداری به ابعاد 15×15 متر است و در سه جهت دارای ورودی است. در داخل بنا آثار چند سنگ قبر دیده می شود.
به اعتقاد اهالی محل، این بنا مدفن "مالک بن ذیب" و "مالک بن عمر" از سرداران "احنف بن قیس" است که در تعقیب "یزدگرد سوم" آخرین پاشاه ساسانی، راه خود را گم کره و در محل "جوخواه" جان سپردند. این مقبره که به "گنبد جوخواه" نیز معروف است، در دوره قاجار بر مدفن مزبور ساخته شد.
بقعه مجموعه زنگیان
این بقعه در ضلع شمالی شهر یزد، در خارج از باروی شهر قدیم قرار دارد. به استناد کتاب جامع مفیدی، محل احداث این بقعه در محدوده گورستانی موسوم به "زنگیان" بود. همچنین به باغ بزرگی در همین محل، موسوم به باغ زنگیان اشاره شده است.
می گونید "مولانا شمس الدین محمدشاه حکیم، خوشنویس برجسته قرن نهم هـ. ق – کاتب کتیبه های مسجد جامع و مسجد امیر چقماق- در این مکان مدفون است.
این بنا شامل صفه ها، اتاق ها، طاقچه ها و ... است. تمام فضاهای آن از جرزهای قطور و طاق و تویزه های کاربندی و رسم بندی تشکیل شده است. در ساخت این بنا عمدتاً از خشت و گل و در کف، پله ها، پادامن صفه ها و بخش هایی از سقف، از آجر، گچ و نی استفاده شده است. در تمام سطوح بدنه ها، سقف و بام آن، اندود کاهگل به کار رفته است.

منبع: میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

پیرهریشت
این آتشکده در پانزده کیلومتری شهرستان اردکان، در دامنه کوه های کم ارتفاع و بدون پوشش گیاهی واقع شده است. بنا به توصیف فرهنگ بهدینان، زرتشتیان بر این اعتقادند که "هریشت" محل غایب شدن یکی از کتیزهای بانوی "یزد گرد ساسانی" است.
زرتشتیان هر سال، در روز هجدهم نوروز به این محل می آیند و به زیارت، جشن و پایکویی می پردازند.
پیرنارسون
زیارتگاه "پیرنارسون" یا "نارسونه" در جاده قدیم یزد- مشهد، در میان ارتفاعات شهرستان های یزد و خرانق قرار دارد. این محل مورد احترام پیروان مذهب زرتشتی است و هر سال، شماری از زرتشتیان به این محل می آیند و به اعمال مذهبی خود می پردازند.
چک چک یا پیر سبز
این آتشکده در چهل و هشت کیلومتری شهر یزد، در جاده طبس و در میان کوه های "اردکان" و "انجیره" قرار دارد. چون از شکاف کوه های صخره ای پوشیده از سبزه آن، همواره آب می چکد، این محل به "چکچو"، "چک چک" معروف شده است. زرتشتیان این محل را "پیرسبز" می نامند.
پیرنارکی
پیرنارکی، یکی از مهم ترین زیارتگاه های زر تشتیان ایران است که در پانزده کیلومتری شهرستان مهریز و در دامنه کوهی به همین نام قرار دارد. بنا به روایت زرتشتیان پیر نارکی، محل غایب شدن شاهزاده "نازبانو" خواهر "شهربانو"- همسر امام حسین (ع) – و دختر "یزد گرد سوم" است. او در یکی از جنگ ها، به این منطقه دور افتاده پناه آورد و در همین مکان به حق تعالی پیوست.
در این زیارتگاه، چشمه آب و چند درخت کوهستانی دیده می شود و اطراف آن، خیله های زرتشتیان قرار دارد. همه ساله زرتشتیان سراسر ایران، دوازدهم تا شانزدهم مرداد ماه را وقف زیارت این پیر می کنند.
در تحقیقات باستانی شناسی اخیر، جاده قدیمی دسترسی به این زیارتگاه از مسیر شهرستان تفت کشف شده است. طول این جاده ده کیلومتر و عرض آن چهار متر است. دیواره این جاده در بعضی از قسمت ها، تا ارتفاع یک متر، تماماً سنگ چین شده است. احتمالاً قدمت این جاده همزمان با پیدایش زیارتگاه پیرنارکی (بیش از هزار سال) است.
آتشکده زرتشتیان(آتش ورهرام یزد)
بنای آتشکده زرتشتیان- مشهور به آتش ورهرام یزد- در آبان ماه سال 1313هجری شمسی با سرمایه اهدایی انجمن پارسیان هند در زمینی اهدایی با نظارت "ارباب جمشید امانت" ساخته شد.
ساختمان اصلی آتشکده دو متر بالاتر از سطح زمین و در وسط حیاط بزرگ مملو از درختان سرو و کاج، ساخته شده است. در محور ورودی بنا در ضلع جنوبی، حوض گرد بزرگی قرار دارد که نگاره فروهر و سرستون های سنگی عمارت در آن منعکس می شود.
اتاق نگهداری آتش مقدس، در وسط ساختمان (دور از تابش خورشید) قرار دارد و اطراف آن اتاق هایی برای نماز و نیایش طراحی شده است. معماری این آتشکده تا حدودی از معماری آتشکده های پارسیان هند تاثیر گرفته است.
بنا به روایتی، آتش موجود در این آتشکده که زرتشتیان آن را "آتش ورهرام" می نامند، حدود 1515 سال پیش از آتشکده "ناهید پارس" (پس از نقل مکان به چندین جای دیگری در استان یزد) به این مکان آورده شد و تاکنون این آتش خاموش نشده است. زرتشتیان یزد مراسم مذهبی، اعیاد، جلسات گردهمایی و سخنرانی خود را در این مکان برگزار می کنند.
پارس بانو- بونو پرس
این زیارتگاه در دامنه کوه های "میل نیزار" و"لای چقک" روستای "از رجوع" بخش عقدای شهرستان اردکان قرار دارد. این زیارتگاه همه ساله از اول تا پنجم تیر ماه، محل تجمع و زیارت زرتشتیان است.
دخمه زرتشتیان
در پانزده کیلومتری جنوب شرقی یزد، بربلندای کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه، دو عمارت سنگی مدور برج مانند با فضای میان تهی قرار دارد که به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است. در دامنه ضلع شمالی این کوه، تعدادی عمارت خشت و گلی، آجری، سنگی و یا ترکیبی از هر سه، مجهز به امکانات رفاهی زمان خود- معروف به خیله- دیده می شود.
قدیمی ترین آثار این محوطه، خیله ها و دخمه های ضلع غربی است که به دوران صفویه تعلق دارند.
دخمه محلی است که زرتشتیان از دیر باز تا حدود چهل سال پیش، اموات خود را طبق اصول، فرهنگ و آداب و سنن مذهبی خود و طی انجام مراسم ویژه در آن می نهادند تا طعمه کرکس های کوه های اطراف شوند. وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به "استودان" معروف است و استخوان های به جای مانده از اجساد را داخل آن می ریختند.
پس از مدتی و طی مراسمی خاص، محوطه داخل دخمه جارو و ضد عفونی می شد و بار دیگر دخمه مذکور مورد استفاده قرار می گرفت. در حقیقت محوطه داخلی دخمه ها مانند گورستانی بود که چندین بار از آن استفاده می شد.
از دیگر دخمه های این استان می توان به دخمه چم (روستای چم، شهرستان تفت)، دخمه فیروزآباد (شهرستان یزد) و دخمه اردکان اشاره کرد.

منبع: میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

بازار
مجموعه بازارهای قدیمی یزد: مجموعه بازارهای قدیمی یزد، دوران پهلوی با احداث خیابان شاه (خیابان قیام فعلی) به دو قسمت تقسیم شد و برخی از فضاهای اصلی آن مانند بازار ارسی دوزها، بازار محمدعلی خان، بازار پنجه علی و ... به کلی تخریب شد.
در حال حاضر نیمه شمالی بازار از رونق اقتصادی بیشتری برخوردار است. عمده ترین کالاهای مورد معامله در این بازار پارچه، شیرینی های یزدی، طلا و فرش است. بازار قیصریه که حد فاصل میدان خان و مدرسه خان قرار دارد، از لحاظ معماری نسبت به سایر بازارها شکیل تر است و به وسیله دو در چوبی با ارزش، بسته می شود. این بازار محل فروش پارچه های یزدی است.
قدیمی ترین بخش بازار یزد- به نام بازار حاجی قنبر- متعلق به قرن نهم هـ. ق و جزیی از مجموعه فرهنگی، تاریخی "امیر چقماق" است. در قرن سیزدهم هـ. ق، بر سر در این بازار، تکیه زیبای بلندی به شیوه دیگر تکایا و حسینیه های یزد با کاشی معقلی ساخته شد.
از کارگاه های تولیدی بازار، می توان به کارگاه مازاری (محل ساییدن حنا- برگ طبیعی)، کارگاه حلوایی (محل تبدیل کنجد به حلوا ارده) و کارگاه رنگرزی (محل رنگ آمیزی الیاف نخی و پشمی) اشاره کرد که هر یک به اقتضای نوع فعالیت، دارای معماری ویژه خود هستند.
بازار تبریزیان: بازار تبریزیان احتمالاً متعلق به دوره قاجار است و در انتهای بازار "پنجه علی" قرار دارد. طول، عرض و ارتفاع بازار به ترتیب 59، 3/5 و 5/5 متر است. متوسط هر دهانه چهارمتر و مساحت متوسط آن 19/6 متر مربع است.
سقف این بازار به صورت طاق و تویزه با قوس های هلالی و بیشتر جناقی است. در قدیمی حجره ها چوبی و چهارلتی و مصالح به کار رفته در بنا خشت و گل، آجر و گچ است.
بازار دروازه مهریز: جهت بازار دروازه مهریز شمالی- جنوبی است؛ جنوب آن از بازار "خان" شروع می شود و به کوچه دارالشفاء یا "دروازده تاریخی" شهر ختم می شود. این بازار توسط "علی آقا" – داروغه یزد- در زمان "گور کانیان" احداث شد.
بازار دروازه مهریز حدود سی و هشت متر طول و سه و نیم متر عرض دارد. در سمت شرق بازار، شش باب مغازه با میانگین دهانه پنج متر و در سمت غرب آن ده باب مغازه با میانگین دهانه 4/3 متر دیده می شود. ارتفاع این بازار حدود چهار متر و مصالح به کار رفته در آن خشت و گل، آجر و گچ و سقف آن به صورت طاق و تویزه است.
بازار زرگری: بازار زرگری در بخش شمالی خیابان قیام شهر یزد، قرار دارد. این بازار احتمالاً به سده های دوازدهم و سیردهم هـ. ق تعلق دارد. بازار دارای نود و چهار متر طول، سه متر عرض و شش متر ارتفاع است. تعداد مغازه ها پنجاه و سه باب و متوسط دهانه هر یک، 79/2 متر است.
سقف بازار به صورت طاق و تویزه با قوس های هلالی و جناقی است. در طاق نورگیرهایی دیده می شود. در وسط راسته بازار نیز بخشی به صورت طاق آهنگ است.
سایر بازارهای یزد عبارتنداز:
بازار مسگری- قرن نهم هـ. ق، بازار علاقبندی- قرن نهم هـ. ق بازار محمدعلی خان- زندیه، بازار صدری (شاهزاده فاضل) – قاجاریه، بازار افشار- قاجاریه، بازار خان- قرن سیزدهم هـ. ق، بازار پنجه علی، بازار قیصریه، بازار کاشیگری، بازار چیت سازی، بازار مسجد ملا اسماعیل، بازار حاجی قنبر، بازار جعفرخان و بازار نخود بریزی.

منبع: میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

برج و باروی قدیمی یزد
براساس کهن ترین اسناد در باره حصار یزد می توان گفت که حصار گرد این شهر، توسط "ابویعقوب اسحاق دیلمی"، "ابو مسعود بدر بهشتی"، "ابو جعفر (کیانرسو)" و "ابو یوسف"، چهار سرهنگ از اعضای حکومت "امیر عضدالدین علاء الدوله ابو جعفر کاکویه"، در سال 432هـ. ق ساخته شد.
همچنین در این زمینه می توان از چهار دروازه به نام های "دروازه قطریان (دروازه شاهی)"، "دروازه کوشک نو"، دروازه مهریجرد (مهریز)" و "دروازه کیا (حظیره)" در یزد یاد کرد.
با جاری شدن سیل عظیمی در سال 673 هـ. ق، قسمت های بسیاری از شهر از جمله حصار آن خراب شد. هنگامی که "اتابک یوسف شاه بن طغیان (طغی شاه)" به سلطنت یزد رسید (سال های 714 . 658 هـ. ق)، به مرمت حصر ویران شده پرداخت و آن را باز سازی کرد. "مبارزالدین" در سال 747 هـ. ق تعدادی از محلات خارج شهر را جزء محدوده شهر کرد و از دروازه "قطریان (دروازه شاهی)" تا دروازه "مادر امیر" باروی نوکشید و خندق حفر کرد. حصار جدید دارای هفت دروازه شد: مهریجرد، قطرین، ایلچی خانه، کوشک نو، مادر امیر، سعادت و نو، او همچنین برج های متعدد دیگری ایجاد کرد و طبق مندرجات کتاب "تاریخ یزد"، در دوران حکومت او، مساحت شهر به بیش از دو برابر تصرفات "محمد بن مظفر" افزایش یافت.
امروزه از حصار یزد و برج های گسیخته و متصل به آن که در عهد "جامع جعفری" تعداد نود برج بود و هر برج، بیست مستحفظ داشت، قسمت هایی به شرح ذیل باقی مانده است:
1- قسمتی از دیوار و برج های محله "لب خندق".
2- قسمتی از برج ها و حصار مقابل مقبره "سید گل سرخ،.
3- قسمتی از دیوار و برج دروازه "مهریز"، در ابتدای بازارهای "خان"، "افشار" و "صدری".
4- دیوار و برج های دروازه "شاهی".
5- دیوار و برج های "شازده فاضل".
6- قسمتی از دیوار حصار و برج نزدیک باغ "گندم".
7- دیوار برج های حدود "فهادان" و "مالمیر".
8- دیوار و برج های واقع در خیابان "فرمانداری".
برج ارجنان
این برج در روستای "ارجنان"، در بیست کیلومتری جنوب غربی شهرستان اردکان واقع و از برج های دوره قاجاری است. ارتفاع این برج هشت متر و ساختمان آن از ارتفاع سه متری شروع شده و دارای سه اتاقک است. این برج در سمت شمال جاده و رو به روی رباط "ارجنان" قرار دارد. در گذشته که این روستا در کنار جاده یزد- نایین قرار داشت، این برج از رونق بسیار برخوردار بود و کاروانسرای مجاور آن محل استراحت رهگذران بود. ولی اکنون به علت دور افتادن روستا از جاده اصلی، کل روستا و محدثات آن به صورت مترو که در آمده است.
برج پاگنده
این برج از مجموعه آبادی های روستای "میرزا حکیم"- از کلانتران شهریزد، معزول شده به سال 1046 هـ. ق- شهرستان اردکان است.
برج پاگنده با قطر تقریبی نه متر و نمای ساده آجری و کنگره هایی برلبه بام، در دو طبقه ساخته شده است. در طبقه اول، صفه ای با پوشش طاق و تویزه بنا شده است. هر چند پوسته بیرونی برج تماماً از آجر است، لیکن در قسمت های داخلی از خشت و اندود کاهگل استفاده شده است.
برج خواجه نعمت
برج خواجه نعمت یا "دیوار خواجه نصیر" مجاور بقایای حصار قدیمی روستای عقدا از توابع شهرستان اردکان قرار دارد.
این برج ساختمانی سه طبقه از مصالح خشت و گل یا به کارگیری آجر فرش در بام، شرفی بام، پوشش چلیپایی سقف غرفه های داخلی و کف است. هر سه طبقه بنا در فاصله های یک متری، دارای روزنه های دیده بانی و تیرکش است. ورودی اصلی بنا در ضلع شرقی و در ارتفاع چهار متری زمین قرار دارد.
داخل برج، حیاطی مربع شکل و غرفه هایی در اطراف آن دارد و پوشش سقف غرفه ها به صورت طاق و تویزه و بعضاً از اندود کاهگل پوشیده شده و با گچ سفید کاری شده است. در کف طبقات در قسمت مشرف به حیاط، در بعضی از قسمت ها اثراتی از شبکه آجی بر جای مانده است.
منبع: میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

روستاهای تاریخی
در استان یزد چندین روستای تاریخی، با قدمتی بیشتر از بسیاری از شهرهای پر رونق امروزی وجود دارد. این روستاها از هزاران سال پیش تاکنون بافت خود را حفظ کرده اند.
هرفته: آبادی "هرفته" در میان بیابان "فهرج" و "خویدک" قرار دارد و به علت خشکسالی های چند دهه پیش، به صورت نیمه متروک در آمده است. پژوهشگران معتقدند هرفته در زمان حمله اعراب، میدان جنگ اعراب و ایرانیان بود. بدیهی است این روستا، در طول سده های گذشته بارها تخریب و بازسازی شده است. شهرت این منطقه به خاطر آبادی ای است که تاریخ نگاران آن را، با نام های "فرافتر" یا "فرافر" یاد کرده اند. همچنین از آن، با نام "هرافت" نیز یاد شده است. "جعفری" نگارنده "تاریخ یزد" می نویسد: "قباد ساسانی بفرمرد که فهرج و هرافت را بساختند". اکنون تنها بنای دیدنی این روستا، قلعه خوش طرح آن است که قدمت آن چندان زیاد نیست.
بندرآباد: این ده – در تلفظ محلی به آن"بندروا" (BONDORVA) می گویند- در سی و شش کیلومتری شهر یزد واقع و از آبادی های قدیمی است. بنای آن را در تاریخ افسانه ای یزد به "بندار" از امرای پادشاهان عجم نسبت داده اند. اهمیت تاریخی آن به واسطه مجموعه باستانی شامل مسجد، خانقاه و امامزاده نبدرآباد است.
توران پشت: از آبادی های بسیار کهن و معتبر شهرستان یزد است. در تاریخ، بنای این روستا را به "تورانداخت ساسانی" نسبت داده اند. آثار تاریخی این روستا عبارتنداز: سنگ های قبرستان، قدمگاه و مسجد.
هفتادر: بنای این روستا را به "قباد ساسانی" نسبت می دهند. تاریخ نگاران چنین اشاره کرده اند که قباد در راه فارس به یزد، در ده فرسنگی شهرستان "میبد" آتشکده ای بنا کرد و فرمان داد تا هفت آتش از آتشگاه های بزرگ آن زمان را، به این مکان بیاورند و در اطراف آن آتشکده، آبادی "هفت آذر" را ساخت. این نام، بعدها به "هفتادر" تغییر یافت. از آثار باستانی این روستا امامزا ده، دروازه قدیم، مسجد جامع و مسجد چادک است.
بیداخوید: این روستا در جاد ه تفت. ابرکوه قرار دارد. شهرت آن به واسطه مجموعه ای از آثار باستانی نظیر تل شهدا، خانقاه، مسجد، بقعه شیخ علی بنیمان و مسجد جامع بیدا خوید است.
خورمیز: این روستا از توابع شهرستان "مهریز" و یکی از آبادی های کهن ایران است. مولف "تاریخ جعفری"، بنای آن را به "هرمز بن انوشیروان" نسبت می دهد. قلعه خورمیز از قلاع دوره ساسانی است.
زرجوع: این روستا در نزدیکی عقدا واقع شده است و زیارتگاه یکی از بانوان زر تشتی به نام "پارس بانو"- دختر "یزدگرد"- در این آبادی قرار دارد. برای این زیارتگاه نیز حکایتی مانند "پیر سبز" یا "چک چک" روایت می کنند. زرتشتیان همه ساله اول تا پنجم تیر ماه برای زیارت "پارس بانو" به این روستا می روند.
عقدا: این روستا در جاده یزد – نایین قرار دارد و یکی از آبادی های بزرگ و تاریخی استان یزد است. بنای عقدا را به "عقدار" یکی از سرهنگ های "یزدگرد" نسبت داده اند. در قدمت این آبادی همان بس که آن را معاصر با بنای شهر باستانی میبد دانسته اند. بناها و آثار تاریخی عقدا عبارتند از: رباط حاج ابوالقاسم رشتی، مسجد هلاکو، مسجد جامع، حمام نو، حصار خواجه نصیر، قلعه سام و مسجد شمس.
خرانق: در گزارش به جای مانده از یک هیربدان زرتشتی، در سال بیست و چهار هجری شمسی- مصادف با سال دوازدهم سلطنت "یزدگرد"- از نقاطی نام برده شده که در زمره قدیمی ترین آبادی های منطقه است. یکی از این آبادی ها، "خورنق" (خرانق) است.
قدمت قلعه و برج و باروی این روستا به زمان ساسانیان می رسد. صاحب کتاب "جامع مفیدی"، قدمت بنای این روستا را به چهار هزار سال پیش نسبت می دهد. آثار باستانی این روستا عبارتند از: قلعه، مشهدک، مقبره باباخادم، کاروانسرا و مسجد جامع.
مهرجرد: روستای "مهرجرد" از آبادی های تاریخی استان یزد است. در مورد وجه تسمیه آبادی آمده است: "مهرنگار" دختر "انوشیروان ساسانی"، این آبادی را "مهرگرد" نام نهاد. معرب آن مهرجرد است. مهم ترین آثار تاریخی این روستا عبارتنداز: قلعه کهن، مدرسه عتیق مربوط به سده هشتم هـ. ق که بنای گنبدوار آن هنوز باقی است، مسجد جامع که تاریخ 778هـ. ق را بر سردر خود دارد و زیارتگاه خدیجه خاتون که مورد احترام اهالی است.
ندوشن: از جمله آبادی های تاریخی است که روزگاری در کنار جاده ابریشم، در محل گذر کاروان ها قرار داشت. قدمت آن بیش از هشتصد سال است.
شهرت این آبادی بیشتر به واسطه آثار و ابنیه تاریخی آن است. آثاری مانند: قلعه سپیده، امامزاده مامانیک، خانه برج، خانه محمدابراهیم، مسجد جامع، مسجد سرپلک، رباط خرگوشی وغارنباتی.
فهرج: آبادی مشهور و بزرگی در راه شهرستان بافق است که در کتاب های تاریخی یزد، بارهااز آن یاد شده است. شهرت این روستا به واسطه وجود دو بنای بسیار ارزشمند آن، مسجد جامع و مزار شهدا است. بنای آبادی فهرج را به دوران ساسانی نسبت داده اند.
از دیدنی های این مکان سروی تنومند با دور تنه بیش از پنج متر بود که امروزه خشکیده است. ساکنان فهرج و اهالی اطراف معتقدند که چوب این درخت بوی خوش می دهد.

منبع : میراث فرهنگی استان یزد

[آبجی]

- روستاهاي تاريخي يزد

در استان يزد چندين روستاي تاريخي، با قدمتي بيشتر از بسياري از شهرهاي پر رونق امروزي وجود دارد. اين روستاها از هزاران سال پيش تاکنون بافت خود را حفظ کرده اند.

هرفته: آبادي "هرفته" در ميان بيابان "فهرج" و "خويدک" قرار دارد و به علت خشکسالي هاي چند دهه پيش، به صورت نيمه متروک در آمده است. پژوهشگران معتقدند هرفته در زمان حمله اعراب، ميدان جنگ اعراب و ايرانيان بود. بديهي است اين روستا، در طول سده هاي گذشته بارها تخريب و بازسازي شده است. شهرت اين منطقه به خاطر آبادي اي است که تاريخ نگاران آن را، با نام هاي "فرافتر" يا "فرافر" ياد کرده اند. همچنين از آن، با نام "هرافت" نيز ياد شده است. "جعفري" نگارنده "تاريخ يزد" مي نويسد: "قباد ساساني بفرمرد که فهرج و هرافت را بساختند". اکنون تنها بناي ديدني اين روستا، قلعه خوش طرح آن است که قدمت آن چندان زياد نيست.
بندرآباد: اين ده – در تلفظ محلي به آن"بندروا" (BONDORVA) مي گويند- در سي و شش کيلومتري شهر يزد واقع و از آبادي هاي قديمي است. بناي آن را در تاريخ افسانه اي يزد به "بندار" از امراي پادشاهان عجم نسبت داده اند. اهميت تاريخي آن به واسطه مجموعه باستاني شامل مسجد، خانقاه و امامزاده نبدرآباد است.
توران پشت: از آبادي هاي بسيار کهن و معتبر شهرستان يزد است. در تاريخ، بناي اين روستا را به "تورانداخت ساساني" نسبت داده اند. آثار تاريخي اين روستا عبارتنداز: سنگ هاي قبرستان، قدمگاه و مسجد.
هفتادر: بناي اين روستا را به "قباد ساساني" نسبت مي دهند. تاريخ نگاران چنين اشاره کرده اند که قباد در راه فارس به يزد، در ده فرسنگي شهرستان "ميبد" آتشکده اي بنا کرد و فرمان داد تا هفت آتش از آتشگاه هاي بزرگ آن زمان را، به اين مکان بياورند و در اطراف آن آتشکده، آبادي "هفت آذر" را ساخت. اين نام، بعدها به "هفتادر" تغيير يافت. از آثار باستاني اين روستا امامزا ده، دروازه قديم، مسجد جامع و مسجد چادک است.
بيداخويد: اين روستا در جاد ه تفت. ابرکوه قرار دارد. شهرت آن به واسطه مجموعه اي از آثار باستاني نظير تل شهدا، خانقاه، مسجد، بقعه شيخ علي بنيمان و مسجد جامع بيدا خويد است.
خورميز: اين روستا از توابع شهرستان "مهريز" و يکي از آبادي هاي کهن ايران است. مولف "تاريخ جعفري"، بناي آن را به "هرمز بن انوشيروان" نسبت مي دهد. قلعه خورميز از قلاع دوره ساساني است.
زرجوع: اين روستا در نزديکي عقدا واقع شده است و زيارتگاه يکي از بانوان زر تشتي به نام "پارس بانو"- دختر "يزدگرد"- در اين آبادي قرار دارد. براي اين زيارتگاه نيز حکايتي مانند "پير سبز" يا "چک چک" روايت مي کنند. زرتشتيان همه ساله اول تا پنجم تير ماه براي زيارت "پارس بانو" به اين روستا مي روند.
عقدا: اين روستا در جاده يزد – نايين قرار دارد و يکي از آبادي هاي بزرگ و تاريخي استان يزد است. بناي عقدا را به "عقدار" يکي از سرهنگ هاي "يزدگرد" نسبت داده اند. در قدمت اين آبادي همان بس که آن را معاصر با بناي شهر باستاني ميبد دانسته اند. بناها و آثار تاريخي عقدا عبارتند از: رباط حاج ابوالقاسم رشتي، مسجد هلاکو، مسجد جامع، حمام نو، حصار خواجه نصير، قلعه سام و مسجد شمس.
خرانق: در گزارش به جاي مانده از يک هيربدان زرتشتي، در سال بيست و چهار هجري شمسي- مصادف با سال دوازدهم سلطنت "يزدگرد"- از نقاطي نام برده شده که در زمره قديمي ترين آبادي هاي منطقه است. يکي از اين آبادي ها، "خورنق" (خرانق) است.
قدمت قلعه و برج و باروي اين روستا به زمان ساسانيان مي رسد. صاحب کتاب "جامع مفيدي"، قدمت بناي اين روستا را به چهار هزار سال پيش نسبت مي دهد. آثار باستاني اين روستا عبارتند از: قلعه، مشهدک، مقبره باباخادم، کاروانسرا و مسجد جامع.
مهرجرد: روستاي "مهرجرد" از آبادي هاي تاريخي استان يزد است. در مورد وجه تسميه آبادي آمده است: "مهرنگار" دختر "انوشيروان ساساني"، اين آبادي را "مهرگرد" نام نهاد. معرب آن مهرجرد است. مهم ترين آثار تاريخي اين روستا عبارتنداز: قلعه کهن، مدرسه عتيق مربوط به سده هشتم هـ. ق که بناي گنبدوار آن هنوز باقي است، مسجد جامع که تاريخ 778هـ. ق را بر سردر خود دارد و زيارتگاه خديجه خاتون که مورد احترام اهالي است.
ندوشن: از جمله آبادي هاي تاريخي است که روزگاري در کنار جاده ابريشم، در محل گذر کاروان ها قرار داشت. قدمت آن بيش از هشتصد سال است.
شهرت اين آبادي بيشتر به واسطه آثار و ابنيه تاريخي آن است. آثاري مانند: قلعه سپيده، امامزاده مامانيک، خانه برج، خانه محمدابراهيم، مسجد جامع، مسجد سرپلک، رباط خرگوشي وغارنباتي.
فهرج: آبادي مشهور و بزرگي در راه شهرستان بافق است که در کتاب هاي تاريخي يزد، بارهااز آن ياد شده است. شهرت اين روستا به واسطه وجود دو بناي بسيار ارزشمند آن، مسجد جامع و مزار شهدا است. بناي آبادي فهرج را به دوران ساساني نسبت داده اند.
از ديدني هاي اين مکان سروي تنومند با دور تنه بيش از پنج متر بود که امروزه خشکيده است. ساکنان فهرج و اهالي اطراف معتقدند که چوب اين درخت بوي خوش مي دهد.

منبع : ميراث فرهنگي استان يزد