آب تبلور به چه معناست؟
آب تبلور آبی است كه به همراه مولكولهای بعضی بلورهای جامدهای يونی است. هنگامی كه يک جامد يونی از محلول آبی متبلور می ‌شود به عنوان مثال باريم كلريد محلول در آب است و ما به وسيله‌ی تبخير يک مقدار از محلول و اشباع كردن محلول، مقداری بلور BaCl2 به دست می آوريم. در اين هنگام تعدادی از مولكولهای آب در شبكه بلور به دام افتاده و با بلور پيوندهای ضعيف واندروالسی برقرار می كند. در اين هنگام ما به جای BaCl2 خالص، نمک متبلور آن را داريم و فرمول آن به صورت ((BaCl2, 2H2O(s) می ‌باشد. به اين گونه بلورهای نمكی كه با مولكولهای آب همراه هستند، هيدرات و به آبی كه اين بلورها را همراهی می كند و در شبكه ی بلوری اين نمكها وارد شده است، آب تبلور گفته می شود. مثال ديگر از اين دست، سولفات مس هيدراته است كه دارای 5 مولكول آب تبلور می ‌باشد ­(CuSO4, 5H2O (s)
معمولا ً ظاهر هيدراتها با تركيبات بی ‌آب آنها كاملا ً تفاوت دارد. به طور معمول، هيدراتها بلورهای نسبتا ً بزرگ و غالبا ً شفاف تشكيل می ‌دهند. هيدراتها بر اثر گرم شدن تجزيه می ‌شوند و آب تبلور خود را به صورت بخار آب از دست می ‌دهند.
BaCl2, 2H2O(s) à BaCl2 (s) + 2H2O(g(
از بين رفتن آب تبلور يک هيدرات را شكوفا شدن می ‌نامند.
رنگ برخی از نمک های آب پوشيده با رنگ نمک بی آب آنها متفاوت است، از اين رو، از اين نمكها به عنوان شناساگر رطوبت استفاده می كنند. مثلا ً
قرمز رنگ CoCl2.2H2O
صورتی رنگ CoCl2.5H2O
بنفش رنگ CoCl2.4H2O
آبی رنگ CoCl2
مسائل مربوط متبلور معمولا ًَ به اين صورت است كه مقدار مشخصی از نمک را حرارت داده و وزن آن در اثر تبخير آب درون آن كاسته می شود. از روی كاهش وزن داده شده از ما می خواهند كه نسبت آب به نمک را محاسبه كنيم. به عنوان مثال:
023/1 گرم نمک آب پوشيده ی مس II سولفات را در يک بوته ی چينی حرارت می دهيم تا آب آن بخار شود. 654/0 گرم نمک بی آب مس II سولفات در بوته باقی می ماند. حساب كنيد به ازای هر مول CuSO4، چند مول آب در نمک آبدار وجود داشته است.(جرم مولی مس، گوگرد، اكسيژن و هيدروژن به ترتيب 64، 32، 16 و 1 گرم بر مول است.)
براي حل اين گونه سؤالات بايد سه مرحله طی كنيم:
1- ابتدا اين رابطه را بنويسيم و جرم هر يک از اين گونه ها را حساب كنيم: آ- جرم نمک آبدار ب- جرم نمک بی آب ج- جرم آب و اين رابطه را برايش بنويسيم:
جرم نمک آبدار = جرم نمک بی آب + جرم آب
2- تبديل كردن جرم نمک بی آب به مول
3- تبديل كردن جرم آب به مول
4- به دست آوردن نسبت مولی آب به نمک به وسيله ی تقسيم كردن مرحله ی 4 به مرحله ی 3
پس با استفاده از مرحله ی اول، ابتدا جرم آب بخار شده را حساب كنيم:
جرم آب بخار شده = جرم نمک آب پوشيده – جرم نمک بی آب
369/0 = 654/0 - 023/1
بنابراين مقدار آب بخار شده برابر 369/0 گرم می باشد.
2- حال بايد تعداد مول نمک بی آب را محاسبه می نماييم. برای اين منظور جرم نمک مورد نظر را در معكوس جرم مولی آن ضرب می نماييم.
= تعداد مول نمک بی آب
Mol 004/0=g CuSO4 160 / mol CuSO4 1 * g CuSO4 654/0
3- حال بايد ببينيم اين مقدار گرم آب برابر چند مول آب می باشد. برای اين منظور به اين ترتيب عمل می كنيم:يعنی بايد جرم مورد نظر را در معكوس جرم مولی آب ضرب نماييم. جرم مولی نيز با جمع جرم اتمهای تشكيل دهنده ی با در نظر گرفتن تعداد آن ها به دست می آيد.
= تعداد مول آب بخار شده
Mol 020/0=g H2O 0/18 / mol H2O 1 * g H2O 369/0
4- حال نسبت تعداد مول های آب بخار شده به مول های نمک بی آب را به وسيله ی تقسيم آن ها به يكديگر به دست می آوريم.
1/5 = mol 400/0 / mol 020/0 = تعداد مول CuSO4 / تعداد مول H2O
پس نسبت آب به نمک برابر 5 به 1 است. بنابراين فرمول تجربی اين نمک CuSO4.5H2O بوده، تعداد آب تبلور آن 5 است.