ابن خلکان، مورخ مرگ نگار!

[MR_Jentelman]

وفيات نگاري، درگذشت نامه يا وفات نگاري، يکي از شيوه هاي تاريخ نگاري در جهان اسلام به شمار مي آيد. در اين روش، تاريخ وفات رجال، بدون عنايت به اعتبار علمي يا ملاحظات ديگر، محور تدوين قرار مي گيرد. بنابر اين رعايت تسلسل در زمان وفات ملاک اصلي گرد آوري اين مجموعه هاي تاريخي است. شايد بتوان اين گونه کتاب ها را در حکم گونه اي از فرهنگ نامه هاي امروزي به شمار آورد. يکي از فوايد اين شيوه از تاريخ نگاري آن است که آيندگان به سهولت مي توانند بر محور تاريخ وفات به اطلاعات مورد نياز خود دست يافته و يا حتي به تکميل تاليفات گذشتگان در اين باره بپردازند. اما هدف عمده از نگارش کتاب هاي وفيات ضبط سند هاي حديث و بيان سرگذشت مشايخ عصر براي کمک به شناخت راويان صادق از کاذب است. وفيات نگاري از اواسط قرن چهارم هجري رايج شد و از آن پس شيوه ضبط و ثبت تاريخ وفات و سرگذشت رجال و شخصيت ها مورد تاکيد مورخان و محدثان قرار گرفت. اولين کسي که به تدوين تاريخ بر اساس زمان وفات رجال پرداخت، ابوالحسين عبد الباقي بن قانع بن مرزوق بغدادي متوفاي 351 است. کتاب او از هجرت نبوي تا سال 346 ق را در بر مي گيرد.

وفات نگاري، يکي از شيوه هاي تاريخ نگاري در جهان اسلام به شمار مي آيد. در اين روش، تاريخ وفات رجال، بدون عنايت به اعتبار علمي يا ملاحظات ديگر، محور تدوين قرار مي گيرد.

يکي از بزرگان وفيات نگاري در تاريخ اسلام، شمس الدين ابوالعباس احمدبن ابراهيم بن ابي بکربن خلکان، معروف به ابن خلکان، است. وي در 608 ه .ق . در شهر اربل متولد شد. در 621 صحيح بخاري را در محضر شيخ صالح بن هبةاللّه آموخت. ابن خلکان در فاصله سالهاي 626 تا 633 در سرزمين شام و شهرهاي حلب و دمشق اقامت داشته است. ابن خلکان سال هاي متمادي در شام و مصر به سمت قاضي القضاتي مشغول بوده است، البته اين قاضي القضات بزرگ از دسيسه اطرافيان در امان نبوده و چندين بار از سمت خود عزل ميشده است.
وي کتاب معروف "وفيات الاعيان و انباء ابناء الزمان مما ثبت بالنقل او السماء او اثبته العيان" را از خود به يادگار گذارده است که يکي از منابع ارزشمند علم رجال به حساب مي آيد. ابن خلکان تدوين اين کتاب را در قاهره و در سال 654 هـ. ق آغاز نموده و در سال 672 هـ.ق در همان شهر به اتمام رساند. اين کتاب شرح حال 846 نفر از اميران و وزيران و دانشمندان و عارفان ايراني و اسلامي است که براساس حروف معجم تنظيم شده است.
يکي از بزرگان وفيات نگاري در تاريخ اسلام، ابن خلکان است. در کتاب معروف او، وفيات الاعيان به سرگذشت 846 دانشمند اشاره شده است.

اين کتاب شرح حال 846 نفر از اميران و وزيران و دانشمندان و عارفان ايراني و اسلامي است که براساس حروف معجم تنظيم شده است. مولف اثر خود را کتابي مختصر در تاريخ خوانده و متذکر شده اشتياقش بر اطلاع از احوال دانشمندان و رجال علم سياست او را وا داشت که تا ساليان دراز به تهيه منابع و نگارش منابع اوليه اين تاليف و سماع از دانشمندان مطلع و ثقه درباره اخبار و احوال اين مشاهير بپردازد. ابن خلکان در اين کتاب سرگذشت سه گروه از بزرگان يعني صحابه پيامبر، تابعين (به استثناي چند نفر) و خلفا را ذکر نکرده است و علت اين امر را کثرت اطلاعات در مورد ايشان بيان کرده است کتاب وي شامل شرح احوال افراد مشهوري است که نويسنده گمان مي کرده، اطلاعات درباره آنها مي تواند مورد علاقه و نياز ديگران باشد. اين کتاب در سال 930 هـ.ق توسط ظهيرالدين اردبيلي به فارسي ترجمه و در سال 1284 هـ.ق توسط معتمدالدولة فرهاد ميرزا همراه با تصحيح و اضافاتي به عربي چاپ شد. کتاب ارزشمند وفيات الاعيان، همچنين به زبانهاي ديگري چون بريتانيايي، فرانسه و ترکي ترجمه شده است.

منابع:
1- علم تاريخ در گستره تمدن اسلام، صادق آيينه وند، جلد اول.
2- تاريخنگاري در اسلام، سيد صادق سجادي، هادي عالم زاده.
3- دايره المعارف بزرگ اسلامي، جلد3، مقاله شماره 1168