پارسه بر جسته ترين پايخت ايران

[nafise sadeghi]

دوره هخامنشيان چند شهر مرکز اداري و سياسي کشور بود. شهرهاي بابل و شوش بيشتر در فصل زمستان و شهر همدان در فصل تابستان مورد استفاده قرار مي‌گرفت.


افزون بر سه شهر ياد شده، دو شهر پاسارگاد و تخت جمشيد يا پارسه از مراکز بسيار مهم اداري و حکومتي بودند که از جنبه آييني، مذهبي و تشريفاتي نيز اهميتي خاص داشتند، چنان که آرامگاه برخي از پادشاهان هخامنشي در اين دو شهر اخير ساخته و آثاري از بعضي از آنها باقي مانده است.
نام درست و اصلي مجموعه مشهور به تخت جمشيد و سکونت گاه واقع در نزديک آن، " پارسه" بود.
پارسه مکان برجسته يک شهر در فرهنگ يوناني است که به نام اکروپل مشهور بوده است. براساس مطالعات تاريخي يوناني‌ها پارسه را پرسپوليس مي‌ناميدند، ضمن اين که بخش بلند مرتبه پارسه را پوليس مي‌ناميدند.
اين نام از اسم قوم پارس که هخامنشيان رهبري آن را بر عهده داشته و ايالت فارس يا پارس که بسياري از آنان در آن اقامت گزيده بودند، در سنگ نبشته خشايارشاه بر در گاه ورودي تخت موسوم به " دروازه ملل " و نيز در بعضي لوحه‌هاي عيلامي ( از محل ساختمان خزانه و باروي تخت جمشيد به دست آمده ) به تخت جمشيد با عنوان " پارسه " اشاره شده است .
بخش حاکم نشين و ارگ شهر پارسه داراي کارکرد سياسي مذهبي ويژه‌اي بوده و به دليل اهميت کارکرد در معماري اين بخش، از سنگ‌هاي ماندگار استفاده شده است.
اين در حالي است که بيشتر سازه‌هاي شهر پارسه را خشت‌هاي بزرگ و آجر تشکيل مي‌دهند که با گذشت زمان از هم پاشيده شده‌اند.
به نظر مي رسد پارسه در ميان اقشار جامعه و به ويژه حکومت پارسه‌ها در يکي دو هزاره نقش مهمي ايفا کرده باشد. اين شهر در دوره پيش از هخامنشيان نيز از جمله شهرهاي مهم بوده است.
بر اساس شواهد موجود آثار عيلامي نيز در اين شهر مشاهده شده است همچنين پس از سقوط دولت هخامنشي نيز باز حيات اجتماعي در پارسه تداوم داشته است.
بر اساس کاوش‌هاي هرتسفلد سلسله‌هاي محلي پارسه نيز در اين شهر حضور داشته‌اند البته در عين حال اطلاعات باستان شناسان از دوره ساساني شهر کم‌تر از ساير دوره‌ها است.
به نظر مي‌رسد با يک جابه‌جايي، شهر پارسه جاي خود را به شهر استخر داده، اما از کيفييت و کميت اين جابه‌جايي اطلاعات چنداني در دست نيست، اما به هر حال شهر استخر با فاصله چند کيلومتري پارسه شکل گرفته است.
در يک چشم‌انداز کلي شهر استخر از نظر حوزه جغرافيايي جزئي از شهر پارسه به شمار مي‌رفته است.
اين شهر از دوره عيلامي تا 100 هزار سال پيش از ميلاد مسيح تا حداقل هزار سال پس از ميلاد مسيح نقشي جدي در جنوب ايران داشته است.
اين شهر مهمترين مرکز حکومت فارس بوده به طوري که خاستگاه آن را در دوره هخامنشي سلوکي اشکاني ساساني مشاهده مي‌کنيم.
اين در حالي است که پادشاهان ايراني مشروعيت سياسي مذهبي و حکومتي خود را در معبد آناهيتاي شهر استخر دريافت مي‌کردند.
اين امر بيانگر اين مطلب است که تمرکز فرمانروايي کشور از تفکر و ساختار موجود در اين شهر، ناشي مي‌شده است.
البته علاوه بر شيوه‌هاي معماري و سنت‌هاي اصيل پارسي، عناصر معماري و هويت اصيل ايراني در اين شهر شناسايي و معرفي شده است.
در حقيقت ساختارها و بنيادهاي فکري و تمدن فرهنگ ايران در اين حوزه بدست آمده است.
بيش از 60 هزار کيلومتر مربع از پارسه در برزن واقع در جنوب تخت جمشيد در سال 1353 توسط علي اکبر تجويدي کاوش شد.
البته شهرتاريخي پارسه توسط باستان شناسان ايراني هم چون علي سامي ، علي اکبر تجويدي ، عيسي بهنام، محمود موسوي ، محمد تقي مصطفوي و شاپور شهبازي مورد بررسي و کاوش قرار گرفته است.
تخت جمشيد ( پارسه ) با شماره 20 در شهريور ماه سال 1310 شمسي در فهرست آثار ملي و در سال 1358 درفهرست ميراث جهاني قرار گرفته است.