مهندسی صنایع

[asbm1382]

مهندسي صنايع، شامل کاربرد روش‌هاي تجزيه و تحليل اصول فيزيکي براي تبديل موادخام و ساير منابع به فرمي است که رضايت و احتياجات آدمي را تامين کند. با پيشرفت علم و تکنولوژي و تعامل اين دو با هم، تخصص‌ها و گرايش‌هاي مختلفي بوجود آمده‌است.در اين ارتباط مهندسي صنايع رشته نسبتاً جديدي است که ضمن برخورداري از مفهوم کلي مهندسي، حوزه‌هاي کاري فراتري را در مقايسه با ساير رشته‌ها مورد توجه قرار مي‌دهد.
مهندسي صنايع عبارت از کاربرد اصول و تکنيک‌هايي به منظور بهبود، طراحي و نصب سيستم‌هايي شامل انسان، مواد، اطلاعات، انرژي و تجهيزات براي فراهم آوردن امکان توليد کالاها و ارائه خدمات به شکل کارا و مطلوب است.
براي بررسي، ارزيابي و کاربرد اين سيستم‌ها، دانش و مهارت‌هاي علوم رياضي، علوم فيزيکي و علوم اجتماعي به همراه فنون و تکنيک‌هاي طراحي مهندسي مورد نياز است. فعاليت‌هاي مهندسي صنايع همانند پلي است که ارتباط بين اهداف مديريت و عملکرد عملياتي سازمان را ايجاد مي‌كند.
مهندسان صنايع بيشتر درگير افزايش بهره‌وري در مديريت منابع انساني، روش‌ها و تکنولوژي هستند و حال آنکه ساير رشته‌هاي مهندسي بيشتر درگير ماهيت فني فرآيندها و فرآورده‌ها هستند. در واقع مهندسي صنايع تنها رشته مهندسي است که عامل انسان يکي از مولفه‌هاي اصلي سيستم‌هاي مورد مطالعه آن را تشکيل مي‌دهد. در نتيجه مهندسان صنايع در تيم‌هاي ميان رشته‌اي براي امور برنامه‌ريزي، نصب و کنترل و بهبود فعاليت‌هاي موسسات به خدمت گرفته مي‌شوند. اين فعاليت‌ها ممکن است فعاليت‌هاي توليد، نوآوري در محصولات، ارائه خدمات، حمل و نقل و جريان اطلاعات سازماني را شامل شود. با توجه به مطالب فوق، مهندسان صنايع بستر لازم براي تعامل تخصص‌هاي مختلف و کار گروهي را به بهترين وجه ايجاد نموده و در نتيجه امور طرح، برنامه‌ريزي، اجرا و نظارت بر عملکرد نظام‌هاي توليدي خدماتي به شکل منسجم‌تر انجام مي‌شود و در نهايت انسجام امور به بهبود مستمر در جهت سهولت کارها، راحتي کارکنان، کاهش هزينه‌ها، ارتقا کيفيت و جلب رضايت مشتريان منجر مي‌شود.

[asbm1382]

رشته مهندسي صنايع به اين دليل كه زمينه‌هاي گوناگون فعاليت‌هاي توليدي و خدماتي را با ديد كلي‌نگر مورد توجه قرار مي‌دهد، در افزايش بهره‌وري و بهبود فرآيندها نقش موثري را مي‌تواند ايفا كند. با گذشت زمان، صاحبان صنايع و سياستگذاران امور اقتصادي به اين نكته پي‌برده‌اند و همين امر باعث افزايش توجه به مهندسي صنايع به عنوان ابزاري در جهت انجام بهتر كارها گشته است.
از آنجا كه ايران جزو كشورهاي در حال توسعه است از سويي با افزايش مصرف داخلي، نياز به توسعه ابزارهاي توليد و يا بهبود روش‌هاي توليد و افزايش بهره‌وري به منظور استفاده مناسب‌تر از منابع توليد به شدت احساس مي‌شود و از سوي ديگر، كشور وارد عرصه‌هايي از خدمات مي‌گردد كه تاكنون تجربه آن را نداشته است. (به عنوان مثال مي‌‌توان به تجارت الكترونيك، بانك‌داري الكترونيكي و... اشاره كرد) در هر دو زمينه، مهندسي صنايع و سيستم، نقش موثري ايفا مي‌كنند و بنابراين نياز كشور به اين رشته، هم‌اكنون بسيار زياد بوده و در آينده نيز همچنان ادامه و افزايش خواهد داشت. از لحاظ زمينه كلي كار، صرف نظر از برخي كارهاي ويژه، تفاوت چشمگيري ميان مهندسين صنايع و سيستم در بازار داخلي كشور وجود ندارد.
از آنجايي‌‌كه وظيفه اصلي مهندسين صنايع، بهبود روش‌ها و افزايش بهره‌وري جهت استفاده بهتر از منابع و نيز مدرن كردن و اتوماسيون فرآيندهاي توليد و طراحي فرآيندهاي خدماتي به نحوي كارا است و با توجه به وضعيت كنوني صنايع و ارگان‌هاي خدماتي كشور، زمينه‌هاي خدمت زيادي براي دانش آموختگان اين رشته مهيا است.

[asbm1382]

مهندسی صنایع - صنایع - زمینه های فعالیت

با پيشرفت و تحول سريع علوم و فنون و پيچيدگي‌هاي روز افزودن آن، بالطبع نظام‌هاي توليدي و خدماتي نيز گسترش يافته‌اند که در اين ميان اداره صحيح و مناسب اين گونه واحدها مستلزم بکارگيري تکنيک‌هاي علمي و پيشرفته جهت پيش بيني مدلسازي، برنامه‌ريزي، تأمين و تدارک، اجرا و نظارت و ارزيابي نتايج حاصله در راستاي وظايف مديريتي است. همان‌طور که مي‌دانيم فعاليت هر نظام اعم از توليدي يا خدماتي با اتکا بر فناوري خاص آن امکان تداوم و استمرار دارد و صرف‌نظر از ماهيت فني و صنعتي امر، فناوري داراي چهار جز اصلي شامل تجهيزات، امکانات توليدي و خدماتي، مديريت و سازمان، نيروي انساني و دانش فني است. از آنجايي که رشته‌هاي مهندسي مرسوم نظير مهندسي مکانيک، برق، ساختمان و ... بيشتر به ابعاد فني صنعت توجه دارند در فرايند کسب و کار رقابتي به تنهايي پاسخگوي مسائل پيچيده خدمات مهندسي و مديريتي مدرن امروزي که بصورت سيستماتيک، تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و باورهاي انساني را، در چرخه حيات سيستم‌هاي مورد توجه خود، لحاظ نمي‌نمايند، نيستند. لذا براي رفع چنين کمبودهايي در قرن حاضر به ويژه طي چند دهه اخير، رشته جديدي تحت عنوان مهندسي صنايع با بهره‌گيري از علوم رياضي، فيزيکي، اجتماعي، اقتصادي و تکنيک‌ها و فنون مهندسي بوجود آمده است. با توجه به مراتب فوق شايد مناسب بود اين رشته با عنوان مهندسي مديريت معرفي مي‌شد، چرا که کاربردهاي آن محدود به صنعت نيست و هر موسسه انتفاعي و غير انتفاعي با جنبه صنعتي يا خدماتي مي‌تواند از فنون و تکنيک‌هاي مهندسي صنايع بهره‌گيرد.
مبحث صرف منابع و حصول حداکثر نتيجه از منابع مصروفي چيزي نيست که منحصر به صنعت يا بنگاه خاصي باشد و امروزه با توجه به کمبود منابع، ارتقاء سطح بهره‌وري، امري ضروري و حياتي محسوب مي‌شود که نشانگر بستر گسترده براي فعاليت‌هاي مهندسي صنايع نفتي است. مهندسي صنايع در حرفه‌ها و مشاغلي هم‌چون، بانکداري، خدمات مشاوره‌اي، صنعت بيمه، شرکت‌هاي هواپيمايي، کشتيراني، بيمارستان‌ها، کارخانجات، کشت و صنعت، خدمات شهري، استاديوم‌هاي ورزشي و يا هر مکان ديگري که نياز به برنامه‌ريزي، هدايت، مديريت و ارتقا بهره‌وري است، کاربرد دارد.
برخي از زمينه هاي کاري مشخص مهندسي صنايع در بازار کسب و کار عبارتند از:
برنامه ريزي استراتژيک و عملياتي سازمان
مديريت توليد
مديريت مهندسي
مديريت پروژه
مهندسي لجستيک
سيستم‌هاي توليدي
مهندسي سيستم‌هاي کيفيت
مهندسي سيستم‌هاي اطلاعاتي
مهندسي مالي
مهندسي ارزش
مهندسي سيستم‌هاي بهره‌وري
طراحي فرايندها و ساختارهاي سازماني

[asbm1382]

مهندسی صنایع یکی از شاخه‌های مهندسی می‌باشد که به توسعه، بهبود، اجرا و ارزیابی سیستم‌های منسجم انسانی، مالی، اطلاعاتی، تجهیزات، انرژی، ماده و فرایند می‌پردازد. مهندسی صنایع برپایه ترکیب و ادغام مبانی ریاضیات٬ فیزیک و دانش‌های اجتماعی با متدهای مهندسی تحلیل و طراحی به‌منظور تعیین پیش بینی و ارزیابی نتیجه بدست‌ آمده از سیستم‌های مطبوع طراحی شده‌است. در سیستم‌های تولید ناب و بدون خطا (Lean Manufacturing)٬ مهندسی صنایع در جهت حذف و کاهش منابع تلف شده از قبیل زمان٬ پول، ماده و انرژی نقش کلیدی دارد.
هم‌چنین علم مهندسی صنایع راجع به مدیریت عملیات، مهندسی سیستم‌ها، مهندسی تولید و مهندسی ساخت یا مهندسی سیستم‌های ساخت آگاهی می‌دهد؛ وجه تمایز مهندسی صنایع به شرکت داشتن نقطه نظرات دانش آموختگان آن در کارشان باز می‌گردد. این رشته عموماً به‌عنوان مهندسی مدیریت یا مدیریت مهندسی، یا حتی مهندسی سیستم‌های سالم مطرح است. (در یک جمله هزینه و زمان کمتر برای بازده و راندمان بالاتر)

[asbm1382]

دورهٔ مهندسی صنایع از اواخر قرن نوزدهم میلادی در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا ارائه می‌شود. اولین مرکز مهندسی صنایع در سال ۱۹۰۸ میلادی در دانشگاه پنسیلوانیا در کشور آمریکا ایجاد شد. اولین دکترای مهندسی صنایع در سال ۱۹۳۰ توسط دانشگاه کورنل (Cornell University) اعطا گردید. پدر علم مهندسی صنایع فردریک تیلور است.
تعریف وزارت ایران از مهندسی صنایع به صورت زیر می‌باشد:

با پیشرفت سریع علم، تکنولوژی و پیچیدگی‌های روز افزون آن، بالطبع سیستم‌های تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافته‌است. ادارهٔ صحیح و مناسب و سیستماتیک این گونه واحدها مستلزم استفاده از تکنیک‌های علمی و پیشرفته‌ است. مباحث تولید و خدمات چنان گسترش یافته ‌است که رشته‌های مهندسی سنتی از قبیل شیمی، راه و ساختمان، مکانیک و غیره پاسخگوی همه مسائل نیست. برای جبران چنین کمبودهایی در قرن حاضر به ویژه طی چند دههٔ اخیر از پیوند رشته‌های گوناگون علوم مدیریت، اقتصاد و روش‌های مهندسی، رشتهٔ جدیدی به نام مهندسی صنایع به‌وجود آمده‌است.

توسعه روزافزون جامعه صنعتی و اجبار انکار ناپذیر برای حرکت همگام با فناوری و اقتصاد جهانی، نیازمندی‌های جدیدی را پيش روی دانشگاه‌ها و واحدهای صنعتی ایران قرار داده‌است. برای گذر از این مرحله مهم و حساس گروهی از اساتید دانشگاه علم و صنعت هیئت موسس انجمن مهندسی صنایع ایران را در سال ۱۳۷۷ تشکیل دادند. در تیر ۱۳۷۸، انجمن مهندسی صنایع ایران که طبق اساسنامه آن، موسسه‌ای است علمی، پژوهشی، آموزشی و غیر انتفاعی، در سال ۱۳۷۸ از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مجوز دریافت نمود. مهندسی صنایع رشته‌ای است که با طراحی، بهبود، و پیاده سازی سیستمای یکپارچه از افراد، مواد ،اطلاعات ،تجهیزات و انرژی مرتبط می‌باشد. این رشته بر پایه دانش تخصصی و تبحر در رشته ریاضی و طبیعی، اجتماعی و طراحی بنا شده است تا به کمک این علوم و قوانین به تعیین، پیش بینی و ارزیابی نتایج حاصل از سیستمهای یکپارچه بپردازد.

[asbm1382]

این رشته در دانشگاه‌های ایران دارای گرایش‌های زیر در دوره کارشناسی است:

* برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها
* تولید صنعتی
* تکنولوژی صنعتی
* ایمنی صنعتی

در دورهٔ کارشناسی ارشد گرایش مهندسی صنایع-صنایع و گرایش سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی و مدیریت بهره‌وری وجوددارد.

[asbm1382]

در سال 1336 رشته مهندسی صنایع با نام رشته ماشین افزار تا مقطع کارشناسی ارشد در هنرسرای عالی در کنار رشته‌های جوش و مکانیک و عمران ( راه و ساختمان ) تدريس شد. به دنبال تأسیس اين مرکز تعلیم و تربیت حرفه‌ای، هنرستان صنعتی نمونه و دانشسرای عالی صنعتی پا به عرصه وجود گذاشتند که دوره‌های سه ساله كارشناسی برگزار می‌نمودند. در سال 48 نام رشته تغییر کرد و ماشین افزار تبدیل به تولید شد و هم اکنون نیز آن را به نام مهندسی صنایع می‌شناسیم ..

[asbm1382]

امروزه با پیشرفت صنعت و جهانی شدن اقتصاد و با توجه به توانمندی‌های یک مهندس صنایع به اهمیت این رشته بیشتر واقف می‌شویم. یکی از مهم‌ترین مسائل در صنعت استفاده بهینه از منابع در دسترس می‌باشد .( منابع در دسترس شامل مواد منابع انسانی و ماشین آلات و...) همه این منابع برای رسیدن به کالای مطلوب هزینه‌هایی را در بردارد که باید این هزینه‌ها حداقل شوند. البته کیفیت کالا و خدمات نیز نباید فراموش شود و کلید حل این مسائل در دست یک مهندس صنایع است که با توانمندی‌های خود می‌تواند راه گشای آن باشد . مهندسی صنایع یک رشته مدیریتی نیست بلکه تخصص مهندس صنایع به عنوان ابزاری توانمند در خدمت یک مدیر قرار می‌گیرد یعنی بیشترین کمک به یک مدیر می‌تواند توسط مهندس صنایع انجام بپذیرد. البته با توجه به اطلاعات یک مهندس صنایع اگر بخواهند برای یک کارخانه از بین سه نفر با شرایط یکسان و رشته‌های تحصیلی مکانیک و برق و صنایع یک نفر را انتخاب کنند حتما مهندس صنایع را برمی گزینند.

[asbm1382]

یک مهندس صنایع باید:

تفکر فراگیر داشته باشد تا بتواند با نگرشی سیستماتیک اجزائ سیستم را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده و به هم مرتبط سازد.
خلاقیت داشته باشد تا بتواند با توجه به اطلاعات خود (که مانند اقیانوسی از فنون و اطلاعات به عمق نیم متر است) به بهبود سیستم جاری و یا ارائه طرحی نو بپردازد.
یک رهبر گروه باشد تا بتواند علاوه بر طرح‌ریزی سیستم مورد نظر پیاده‌سازی و اجرا را نیز پی‌ریزی نموده و نقش رهبری گروه‌ها را به خوبی ایفا کند.
مدیریت زمان داشته باشد تا بتواند با توجه به اهمیت زمان در کارهای اجرایی خدمات و کالا‌ها را با کیفیت عالی و در حداقل زمان ممکن ارائه دهد.
ارتقا دهنده بهره‌وری باشد تا به جای در جا زدن در جای خود و اکتفا به وضعیت فعلی با دانش خود سعی در افزایش بهره‌وری و بهبود وضعیت کاری (هرچند کوچک) بنماید .
مهندس صنایع علاوه بر موارد بالا باید خصوصیات رفتاری زیر را نیز در کار خود داشته باشد: صداقت امانت و قابلیت اعتماد در کار فعالیت و سعی و کوشش پیوسته مراعات محرمانه بودن اطلاعات کسب شده در طول انجام کار ارائه تحلیل‌های مالی و اطلاعات صحیح و کامل و به موقع و در صورت اشتباه شدن اقدام فوری نسبت به تجدید و تعویض آن‌ها و نظارت و مراقبت مسئولانه از تمام منابع و دارایی‌های سپرده شده و تبعیت از تمامی قوانین جاری و آئین نامه‌های اجرایی حاکم. یک مهندس صنایع فعالیت ها‌یی همچون: انتخاب و طراحی فرایند‌های ساخت , طراحی تسهیلات فیزیکی, طراحی و گسترش سیستم‌های برنامه‌ریزی و کنترل برای توزیع کالاها و خدمات, تولید, کنترل موجودی و کیفیت, تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات کارخانه، مدیریت پروژه, بررسی فنی و اقتصادی و بهینه‌سازی سیستم و سایر فعالیت‌های مربوطه را می‌تواند انجام دهد. یک مهندس صنایع در سیستم‌ها , مؤسسات و حرفه‌هایی همچون:

تولید, کشت و صنعت, کارخانجات, خدمات مشاوره‌ای, بانکداری, صنعت بیمه, شرکت‌های هواپیمایی, کشتیرانی, بیمارستان‌ها, خدمات شهری, استادیوم‌های ورزشی و یا هر مکان دیگری که نیاز به برنامه‌ریزی و هدایت و ارتقاء بهره‌وری دارد می‌تواند انجام وظیفه کند.


مهندسی صنایع در یک نظرسنجی جهانی با توجه به فاکتورهایی از قبیل درآمد, وجههٔ اجتماعی, موقعیت شغلی و .. به عنوان بهترین رشتهٔ مهندسی در بین سایر رشته‌های مهندسی انتخاب شده است. بر گرفته از : ieesolutions may-1999

[asbm1382]

مدیریت تولید Manufacturing management



سیستم‌های تولیدی Production systems


مدیریت مهندسی Engineering management


مهندسی مالی Financial engineering


مهندسی کیفیت Quality engineering


مهندسی سیستم‌های اطلاعاتی Information systems engineering