نخستين برف مصنوعي بر فراز پكن

[*میترا*]

متخصصان هواشناسي چين موفق شدند
نخستين برف مصنوعي بر فراز پكن
مختصصان هواشناسي در چين روز يکشنبه موفق شدند نخستين برف مصنوعي را بر فراز پکن ببارانند.

بارش برف در اين فصل از سال در پکن غيرعادي و مختصصان هواشناسي چيني اين کار را با هدف مبارزه با خشکسالي در اين منطقه انجام دادند.بارش اين برف پاييزي پکن را سفيد پوش کرد.

به‌ گزارش واحد مركزي خبر، بارش اين برف مصنوعي در يک نصفه روز و با دماي حدود دو درجه سانتيگراد ادامه داشت.در استان هاي ليائونينگ و جيلين در شمال شرقي کشور و همچينين در بندر تيانجين در شرق چين نيز امروز برف باريد.

ژانگ کيانگ مدير دفتر تغييرات آب و هوايي در چين در اين باره اعلام کرد از وقتي که پکن دچار خشکسالي شده است ما از هيچ فرصتي براي ايجاد باران يا برف مصنوعي صرف نظر نکرده ايم.

[reza azadi]

باران را شنیده بودیم ولی برف را نه

لطفا بفرمایید از چه روشی استفاده کردن

و اینکه فرق باران با برف در مبارزه با خشکسالی چیست؟ به نظر برف دردسر بیشتری دارد

[*میترا*]

فرقش زياده.البته به طور كارشناسي تحقيق نكردم ولي به نظرم برا بعضي از بدرايي كه بايد يه مدت سرما طي كنند بعد رشد كنند خوبه.
اين متن هم برا اينكه معلوماتتون راجع به خشكسالي بيشتر بشه مطالعه كنيد.ممنون
خشكسالي و راه هاي مقابله با آن
خشكي وخشكسالي نتيجه اثرات متقابل ويژه بين محيط زيست طبيعي و اجتماعي است. انسان و اجتماع داراي دو نقش فعال و انفعالي در توسعه كلي يك منطقه هستند. چنانكه به روشني مشخص است در آخرين دوره زماني، آهنگ تغييرات در محيط زيست طبيعي و اجتماعي تسريع شده به طوري كه تاثير اين گونه تغييرات هر روز پيچيده تر، چشمگير و دايمي مي شود. اين فرايندها در مقايسه با گذشته روي زندگي روزمره بشر تاثير بسيار زيادي مي گذارند.
بديهي است اثرات پديده خشكسالي نه تنها روي توليد محصولات كشاورزي موثر بوده بلكه به طور هم زمان بر روي تمام موجودات زنده شامل گونه هاي گياهي و جانوري (اهلي و وحشي) و همچنين انسان ها تاثيرگذار است. به اين معنا كه خرابي ها نه تنها در مزارع تحت كشت رخ داده، بلكه در اراضي كشت نشده، مناطق طبيعي حفاظت شده و اجتماعات انساني نيز پديده مي آيد. نتيجه اين كه يافتن وسائل و شاخص هاي اندازه گيري مقابله با اثرات مخرب خشكسالي و ايجاد متغيرهاي مكاني و زماني به منظور توسعه پايدار يك اجتماع و آمادگي كل جامعه در رابطه با سياست ها، اقتصاد، اكولوژي (بوم شناسي)، عدالت اجتماعي و آداب و رسوم، همچنين رفتارهاي خصوصي و عمومي ضروري به نظر مي رسد.
به هر حال از آنجايي كه مفهوم خشكسالي، مفهوم پيچيده اي است، به منظور جلوگيري از سوء تفاهم و ارايه تعابير متفاوت، تعريف روشن و مشخص آن اهميت زيادي دارد. در ابتدا تمايز بين واژه هاي خشكي و خشكسالي ضروري است. علي رغم اين كه هر واژه شرايط كمبود شديد آب در يك منطقه را تداعي و بيان مي كند. اما واژه مترادفي نيستند، به طوري كه خشكي داراي مفهوم كلي بوده و براي عناصر مختلف محيط بكار نمي رود، حال آنكه خشكسالي نه تنها بيانگر اثرات مختلف بر روي موجودات زنده به ويژه گياهان و گونه هاي آنهاست، بلكه اثرات آن بر روي موجودات كوچك (ميكروارگانيسم)، حيوانات و انسان ها نيز در اين پديده مورد مطالعه قرار مي گيرد. هم چنانكه توسط پترسويتس، (1995) مشخص شد، خشكي يك واژه بوم شناختي – اجتماعي – زمين شناسي است، در حالي كه خشكسالي يك واژه بوم شناختي زراعي و اجتماعي است و بيان و توصيف كمي هر يك از اين دو پديده نيز متفاوت است. در ابتدا بر اساس معاني كاربردي، مشخص كردن تعاريف اين دو واژه پذيرش يك مفهوم واحد را براي همگان آسان مي سازد.
يكي از ابزار قابل اتكاء در دست مسئولان اجتماع، راهبرد ملي يا بين المللي مقابله با خشكسالي است، كه بايد تمام مفاهيم، روش ها، گام ها و منابع مقابله با خشكسالي در آن گنجانده شود. اين دستورالعمل سعي دارد تا به منظور جلوگيري از وقوع خشكسالي تمام اطلاعات موردنياز و راهكارهاي مقابله با خشكسالي و عواملي را كه به طريقي در كاهش خرابي ها و يا افزايش مقاومت در برابر ضايعات موثرند به صورت خلاصه تشريح كند.
دستورالعمل خشكسالي، بر اساس تجربيات موجود و پيشنهادات ارايه شده توسط متخصصين اجلاس ICID و با استفاده از مقالات ارايه شده از طرف تيم كاري منطقه اروپايي تدوين شده است. تيم كاري مناطق آسيايي به عنوان يك نيروي مسئول جمع آوري و تدوين دستورالعمل را جزو يكي از اصلي ترين وظايف خود قرار داده تا براي موسسات و كشورهايي كه از وقوع خشكسالي بيشترين ضايعات را محتمل شده اند مفيد واقع شده و يا در به حداقل رساندن اثرات منفي اين پديده همكاري كند.

2-پديده خشكسالي در اروپا
خشكسالي به طور دوره اي در بيشتر كشورهاي اروپايي بالاخص در ايالات جنوبي، مركزي و غربي اروپا اتفاق مي افتد. پديده خشكسالي شديد در طول تاريخ و براي هر قرن به خصوص در حوضه كارپتين گزارش شده به طوري كه طي دهه هاي گذشته شرايط وخيم تر شده است، زيرا تناوب مدت زمان و شدت پديده خشكسالي افزايش يافته و وقوع خشكسالي هاي اخير سبب ايجاد خسارات زيادي از جمله در كشورهاي شمالي و غربي، جاهايي كه قبلا با اثرات مخرب خشكسالي يا اصلا روبه رو نبوده يا با حداقل ضايعات روبرو بوده اند، شده است.
بر اساس تجربيات اخير، خشكسالي هاي شديد يك يا دو ساله مي تواند در يك دوره ده ساله به وقوع بپيوندد. بررسي هاي بعمل آمده نشانگر شرايط ناخوشايد در خشكسالي را بر شرايط اقليمي حوضه ابريز كارپتينف با استفاده از شاخص خشكي پالفي (PAL) مورد تجزيه و تحليل قرار داد و چنين نتيجه گرفت كه در سال 1990 يكي از سخت ترين خشكسالي ها كه در منطقه اتفاق افتاد، خشكسالي حاكم بر كل دشت و مناطق تپه اي حوضه آبريز كارپتين بوده است.
بالاترين ميزان شاخص خشكي پالفي (بيشتر از 12) به معني خشكسالي بسيار جدي است كه در سه منطقه بزرگ در طول رودخانه تيسزا در دشت بزرگ مجارستان و در وسعتي كمتر در منطقه مزوسك روماني به وقوع پيوست. خشكسالي با شدت مشابه در طول مرز مجارستان اسلواك (بخشي از رودخانه دانوب) در يك دشت كوچك نيز اتفاق افتاد. ضرر و زياد ناشي از خشكسالي سال 1990 در كشور مجارستان به تنهايي حدود 50 ميليارد فرينت (برابر با 640 ميليون دلار آمريكا) بوده است.
متوسط مقادير شاخص خشكي پالفي (PAL) براي چند سال از مجموعه اطلاعات سالهاي 1931 تا 1990 در مجارستان استخراج شد. خشك ترين منطقه حوزه كارپتين در بخش مركزي دشت بزرگ مجارستان (به طور عمده در دره رودخانه تيسزا) و در بعضي از قسمت هاي مربوط به كشورهاي همسايه واقع است.بر اساس اين اطلاعات چهار سال بسيار خشك در طول سال هاي 1891 الي 1990 و به عبارتي در سال هاي 1904 و 1935 و1952 و 1990 به وقوع پيوسته است. در دره تيسزا در مدت يكصد سال، 30 سال آن به طور مطلق خشك و نتيجه آن خشكسالي بسيار شديد بوده است. توزيع زماني سال هاي خشكي در اين مدت نامنظم بوده و اغلب داراي يك توالي سه ساله است (به طور مثال 23-1921 و 47-1945) بعضي اوقات خشكسالي در فواصل زماني بيشتري (1990-1952) اتفاق مي افتد. به هر حال، بررسي هاي انجام شده با استفاده از يك سري داده هاي يكصد ساله، تغييرات تدريجي يك جانبه وقوع خشكسالي را نشان نمي دهد.
در مجارستان با توجه به نگرش هاي آتي، تجزيه و تحليل داده هاي اقليمي بر اساس مشاهدات طولاني نشانگر اين مطالب است كه مقدار بارندگي و ميزان رطوبت متوسط خاك به طور قابل توجهي در حال كاهش است. در عوض تناوب خشكسالي در دو دهه اخير افزايش يافته است. در بين دانشمندان نميز (1990 و 1994) ده سال گذشته را جزو خشك ترين دوره كشور مجارستان از سال 1881 توصيف كرده است. در سال هاي اخير بارندگي هاي بهار و زمستان بشدت كاهش يافته كه نتيجه آن كاهش ميزان رطوبت عمقي خاك و افت سفره آب هاي زيرزميني بوده است. بر اساس سري داده هاي اقليمي، نسبت بارندگي سالانه به تبخير تعرق پتانسيل (P/PE) با توجه به تعريف خشكسالي در كشور مجارستان (ارايه شده به وسيله عهدنامه سازمان ملل متحد، UN جهت مقابله با بيابان زايي و خشكسالي) به طور چشمگيري كاهش يافته است.
طبق نظرات دراگويك (1997) در اراضي يوگسلاوي نيز خشكسالي همراه و به طور مستمر به وقوع پيوسته است. ماريانو بر اساس تجزيه و تحليل مدارك و اسناد قديمي موجود از دوران مهاجرت بزرگ تا اواسط قرن بيستم دريافت كه در طول سالهاي 898 تا 1865 حدود 83 سال آن خشكسالي به شدت اتفاق افتاده و تنها 9 سال داراي شرايط مطلوب بوده است.
طبق نظرات استجسيك (1994) در طول هزار سال، دوره هاي خشكي زيادي به وقوع پيوسته است اما تعداد كمي زا آنها به طور كامل ثبت شده اند. او خاطر نشان ساخت، مدارك قديمي تنها خشكسالي هاي موردي را مطرح كرده اند كه اطلاعات قابل اعتمادي را در رابطه با وقوع خشكسالي شامل نمي شود. او مثال هايي را از سال 1147، زماني كه كشيك ها با هدف كاهش اثرات قحطي غذا را بين مردم توزيع كردند و سال 1271 را كه بسياري از مردم در اثر گرسنگي و قحطي جان خود را از دست داده اند؛ ارايه مي كند دوره 1774-1773 نيز به دليل خشكسالي بسيار شديدش به گونه اي كه سطح آب رودخانه ها به حدي تنزل يافت كه گذشتن از عرض رودخانه دانوب به صورت پياده امكان پذير بوده نيز بيان شده است. تجزيه و تحليل مقادير بارندگي و توزيع آن در سال هاي هيدرولوژي ثبت شده در منطقه ويودينا در دوره 96/1995 – 24/1923 (73 سال) نشانگر اين مطلب است كه سال هيدرولوژي 43/1942 خشك ترين سال و سال هاي 90/1989 و 52/1951 نيز همچون 92/1991 و 71/1970 جزو سال هاي بسيار خشك بوده اند. اين سال ها به عنوان سال هايي كه منتهي به سال هاي خشك شده اند ثبت شده است. به عبارت ديگر، ابتدا يا انتهاي اين سال ها با خشكسالي مواجه بوده است. براي مثال سال 90/1989 به عنوان آخرين سال يك دوره ده ساله (دهه) است كه بارندگي آن بين 461 و 639 ميليمتر متغير بود. سال 52/1951 به عنوان پايان يك دوره 6 ساله (با نزولات جوي 657-444 ميليمتري) كه سه سال آن داراي مقدار بارندگي كمتر از 500 ميليمتر بوده، ثبت شده است.
زمستان هاي خشك به صورت متفاوت بر وقوع و تراكم پديده خشكسالي تاثير مب گذارند. تاثير منفي آنها در يك دوره زماني خشك، كه بارندگي در طول زمستان وجود نداشته و سبب كاهش هر چه بيشتر ميزان رطوبت موجود در خاك شده، مشخص مي شود. در شرايط كشور يوگسلاوي و مناطق اطراف آن حداقل بارندگي زمستانه برابر 105 ميليمتر (سال 72/1971) و حداكثر آن 438 ميليمتر (56/1955) و متوسط آن برابر 264 ميليمتر بوده است. بر اساس بررسي هاي انجام شده حداكثر مقدار بارندگي زمستانه در ده سال اخير 184 ميليمتر و متوسط آن 144 ميليمتر بوده كه پايين تر از مقدار ميانگين مي باشد.
دليل رايج تر رخداد پديده خشكسالي، وقوع بارندگي ناكافي در طول فصل رشد مي باشد. ميزان بارندگي در فصل تابستان سال هاي 1928، 1962 و 1971 ناكافي بوده و عملكرد محصولات كشاورزي كاهش يافته است. در سال 1950 خشكسالي شديدي در طول فصل رشد (بارندگي 208 ميليمتر) به وقوع پيوست كه با يك دوره پنج ساله هيدرولوژي با سطوح بارندگي كمتر از ميزان متوسط همراه بود. علاوه بر اين در سال 1997 جوانويچ و پوپويچ نتيجه گيري كردند كه خشكسالي با طول دوره بين 9/25 تا 4/46 روز هر ساله در كشور يوگسلاوي به وقوع مي پيوندد.
در طول دوره رشد توزيع بارندگي از عوامل مهم ديگر در تعيين وقوع خشكسالي است. در تابستان بارندگي معمولاً به شكل رگبار است كه درصد پاييني از باران موثر مورد استفاده گياهان را فراهم مي سازد. در سال هاي اخير بارندگي محدود بوده و خشكسالي شديدي در طول سال هاي 1988، 1990 و 1992 در يوگسلاوي به وقوع پيوست. به هر حال زماني كه خشكسالي از نقطه نظر بارندگي مورد بررسي قرار مي گيرد، بيشتر سال هاي ما بين 1993-1983 به عنوان سال هاي خشك محسوب مي شود زيرا شكل غالب بارندگي در ماه هاي مي، ژوئن و جولاي به صورت رگبار بوده است. اسپاسوا و همكارانش (1997) نتيجه گيري كردند كه بعد از سال 1985 از ميان 16 سال آخر، 12 سال آن به عنوان سال هاي خشك گزارش شده اند.
مقادير متوسط بارندگي 10 سري آماري از بين سه سال هيدرولوژي يا حداقل بارندگي براي دوره 1996-1924 نشانگر اين مطلب است كه حداكثر بارندگي در سال هاي 92/1991 -90/1989 برابر 520 ميليمتر، حداقل بارندگي براي سال هاي 90/1989-88/1987 برابر 465 ميليمتر و متوسط آن 500 ميليمتر بوده است. نسبت حداكثر به حداقل بارندگي در اين دوره برابر 6/1 است.
تجزيه و تحليل مقادير بارندگي براي سال ها، فصل ها و ماه هاي هيدرولوژي دوره 96/1995-68/1967 در شرق يوگسلاوي (ايستگاه هواشناسي زاجكار) نشانگر اين مطلب است كه متوسط كل بارندگي در دوره درويش گياه 592 ميليمتر و براي دوره زمستان 266 ميليمتر بوده است. ارزيابي داده هاي يك دوره ده ساله هيدرولوژي با حداقل مقدار بارندگي نشانگر اين مطلب است كه هشت سال از آن به عنوان سال هاي با كمترين ميزان بارندگي وهفت سال نيز با كمترين مقدار بارندگي در دوره زمستان گزارش شده است. در اين دوره ده ساله متوسط كل بارندگي در زمان رويش برابر 243 ميليمتر با حداقل 170 ميليمتر و حداكثر 281 ميليمتر بوده است. ارقام ارايه شده براي دوره هاي زمستان براي ده سال بترتيب برابر 199، 149 و 234 ميليمتر است.
زماني كه خشكسالي به مدت سه سال يا بيشتر پشت سر هم اتفاق بيافتد براي كشاورزي و زراعت بسيار مضر و خسارت آور است. هم چنانكه دوره هاي خشكسالي سه ساله از تناوب بيشتري برخوردار است. اطلاعات حاصل از سال هاي 1996-1924 نيز ثابت كرده كه اين دوره تعداد 10 خشكسالي با دوره هاي سه ساله در قسمت شرقي يوگسلاوي به وقوع پيوسته است (ايستگاه هواشناسي زاجكر).
بر اساس نظرات استجستيك و اسكوريت (1997) خشكسالي بعضي اوقات در يك يا چند سال پشت سر هم به وقوع پيوسته و نتيجه آن خرابي و ضايعات بسيار شديد محصولات كشاورزي است. در بعضي از سال ها (همچون 1928، 1951، 1990، 1992 و غيره) خشكسالي نه تنهاآسيب زيادي به بعضي از محصولات وارد آورده بلكه كل يا قسمت هاي اصلي و عمده دشت پانانيون را نيز به يك منطقه خشك و بي آب و علف تبديل كرده است. علاوه بر مقدار و توزيع بارندگي سالانه، درجه حرارت بالاي هوا يا به عبارتي تعداد روزهاي گرم با حداكثر دماي بيش از 30 درجه سانتيگراد، شدت و تاثير وقوع خشكسالي را نشان مي دهد. در طول سال هاي 1996-1967، در شرق يوگسلاوي جايي كه خشكسالي به طور متناوب و با شدت زياد به وقوع مي پيوندد، به طور متوسط 31 روز در سال به عنوان روزهاي گرم (استوايي) محسوب مي شود درجه حرارت هاي بالا زماني كه براي چندين روز متوالي به وقوع پيوندد، بسيار خطرناك و مضر است. در سال 1994، 74 روز گرم (با درجه حرارت خيلي زياد) وجود داشته است. در اوت سال 1994 تنها 23 روز با درجه حرارت زياد (روزهاي گرمسيري) وجود داشته و 15 روز نيز درجه حرارت هوا از 33 درجه سانتيگراد افزايش يافته است. در روزهاي گرم در عمق 5 سانتيمتري، حرارت خاك 4 تا 5 درجه از دماي هوا بالاتر است و اين در حالي است كه رطوبت نسبي هوا به زير 30 درصد تنزل يافته است.
در سال 1997 در كشور روماني، وهري و همكارانش براي يك دوره 7 ساله 1997-1990 در مجارستان و روماني محاسباتي را با كمك شاخص هاي گوناگون خشكي و خشكسالي (PAI,Ihc,Ic) مورد استفاده قرار دادند.
بر اساس بررسي اين دوره 7 ساله، چهار سال به عنوان سال هاي خشك در نظر گرفته شد كه معني آن متغير بودن شرايط اقليمي در منطقه اي كه قبلاً به عنوان يك ناحيه مرطوب به شمار آمده است. اقليم منطقه نيز به سمت اقليم خشك گرايش يافته به طوري كه آبياي قطعاً بايد صورت مي گرفت.
در سال 1997 در كرواسي، سستاريك و همكارانش نتيجه گرفتند كه بعد از سال 1981، خشكسالي به طور متناوب با ميانگين بارندگي سالانه 643 ميليمتر به وقوع پيوسته و مقدار متوسط بارندگي در طول دوره رويش از 377 ميليمتر (در دوره سال هاي 1992-1973) به 358 ميليمتر (در دوره سال هاي 1992-1981) تنزل يافته است.

3- تجزيه و تحليل پديده خشكسالي
در اين فصل دلايل و شرايط محيطي كه سبب ايجاد بليه خشكسالي شده مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرد. در اين قسمت شرايط اقليمي، هيدرولوژيكي، خاك و زراعت با توجه به اهميت آن در منطقه يا محل موردنظر، مورد توجه قرار مي گيرد.
1-3- شرايط اقليمي و عوامل هيدرولوژيكي
به منظور برآورد احتمال يا شدت وقوع خشكسالي شرايط اقليمي بايد به طور دقيق شناخته شود. در بين داده هاي هواشناسي ثبت شده، آنهايي داراي اهميت بيشتري مي كنند كه تعيين كننده ميزان بارندگي، درجه حرارت، رطوبت هوا و شرايط رطوبتي يك منطقه خاص باشند. در مطالعات هواشناسي براي تعيين شرايط خشكي و خشكسالي شاخص هاي مختلفي مورد استفاده قرار مي گيرد. اين شاخص ها با توجه به ساختار منطقي خود به گروه هاي زير دسته بندي مي گردند (دانكل و همكاران، 1992)
-شاخص هاي غير متعارف نزولات جوي
- شاخص هاي تعيين كمبود فشار بخار آب (در حالتي كه كمبود فشار بخار بالا باشد، واژه خاصي در مطالعات هواشناسي مورد استفاده قرار مي گيرد كه بنام خشكسالي جوي خوانده مي شود، اما معني واقعي شرايط خشكسالي را نمي دهد).
- شاخص هاي تعادلي كه مقادير پارامترهاي ورودي (نزولات جوي) را با خروجي (تبخير تعرق) به صورت نسبت هاي رايج نشان مي دهد.
- شاخص هاي اندازه گيري رطوبت خاك
- شاخص دوره بازگشت
در سال 1990 زماني كه يكي از شديدترين خشكسالي ها در كشور مجارستان ارزيابي مي شود، داده ها و اطلاعات به دست آمده شروع پديده خشكسالي با تجمع غير متعارف رطوبت را زا اول پاييز سال قبل (1989) نشان مي داد. در مقايسه با سال هاي پيش فاصله زماني اكتبر تا مارس سال 90/1989 (سال هيدرولوژيكي) بسيار خشك بوده و بر اساس داده هاي هواشناسي ثبت شده در درازمدت تنها در سال 25-1924 يك دوره شش ماهه زمستانه با هواي خشك تر اتفاق افتاده است. علاوه بر كمبود شديد بارندگي، طول مدت ثبت شده تابش آفتاب گرماي غيرمتعارف زمستانه وروزهاي متناوب وزش باد سبب افزايش بسيار زياد تبخير تعرق بالقوه و كاهش زياد ميزان رطوبت خاك شده است. مجدداً ماه اوت در سال 1990 يك ماه بسيار خشك بوده و كمبود متوسط ميزان بارندگي در درازمدت به 25 تا 50 درصد رسيد به طوري كه در آن سال كل كشور از پديده خشكسالي صدمه ديد. تعداد روزهاي بسيار گرم (از نوع گرمسيري يا استوايي) 5/1 تا 2 برابر بيشتر از روزهاي با درجه حرارت معمولي بود. در سال 1881 فاصله زماني اكتبر تا اوت به عنوان خشك ترين دوره بيان شده است. كمبود نزولات جوي در اين دوره براي مناطق مختلف برابر 200 تا 300 ميليمتر ذكر شد.
طبق گزارش دراگويك (1997) بر اساس اطلاعات حاصل از نزولات جوي در طول سال هاي 1996-1923 در نويساد، تجزيه و تحليل پديده خشكسالي به عنوان حاصل عملكرد عومل اقليمي جمع آوري شده است. تجزيه و تحليل ها از نقطه نظر توليد محصولات كشاورزي و ديگر فعاليت هايي كه به رژيم آب و جريان وابسته اند. در سال هيدرولوژيكي (از ماه اوت يا سپتامبر) و در دو دوره زمستان و تابستان (فصل رويش) انجام گرديده است. سال هيدرولوژيكي به عنوان يك شاخص برتر متغير بارندگي قابل دسترس محصولات كشاورزي در نظر گرفته مي شود زيرا با دوره رشد انطباق دارد.
بر اساس اطلاعات بدست آمده، جمع كل بارندگي يك سال هيدرولوژيكي بسيار متغير بوده و از 322 تا 867 ميليمتر تغيير مي كند. به عبارت ديگر مقدار حداكثر تجمعي آن 7/2 برابر حداقل تجمعي بارش است. تغييرات بارش در دوره رشد نيز حايز اميت است و از 172 تا 487 ميليمتر بوده و يا حداكثر تجمعي بارندگي 8/2 برابر حداقل آن در اين دوره است. تغييرات يادشده در دوره زمستان حتي از اين مقدار نيز بيشتر بوده و از 105 تا 438 ميليمتر متغير است. به عبارت ديگر تفاوت بين حداكثر و حداقل تجمعي بارندگي 2/4 برابر است. متوسط تجمعي بارندگي در استان ويودينا براي يك دوره 74 ساله در سال هاي هيدرولوژيكي (1996-1923) برابر 605 ميليمتر بوده ه 341 ميليمتر آن در دوره رويش و 264 ميليمتر آن در زمستان به وقوع پيوسته است.
در صربستان شرقي (ايستگاه هواشناسي زاجكر) تجزيه و تحليل هاي انجام يافته در برگيرنده نزولات جوي طول دوره 1995-1967 مي باشد. متوسط تجمعي بارندگي براي هر سال هيدرولوژيكي برابر 592 ميليمتر بوده كه حداقل آن 416 و حداكثر آن 794 ميلميتر است. مقدار متوسط بارندگي در دوره رشد برابر 326 ميليمتر با حداقل 170 ميليمتر و حداكثر 478 ميليمتر مي باشد. ارقام مشابه براي دوره زمستان به ترتيب برابر 266، 123 و 413 ميليمتر بوده است. نسبت رويش به بارش زمستانه برابر 55 به 45 درصد است.
در صربستان شرقي مقدا بارندگي براي يك دوره 29 ساله (1995-1967) نشانگر اين مطلب است كه بارندگي سال به سال و به طور مستمر كاهش مي يابد. منحني همبستگي (رگرسيون) به ويژه براي بارندگي هاي سالانه همچون بارش باران در طول دوره رويش روند كاهش شديدي را نشان مي دهد.
از نقطه نظر بارندگي سالانه ميزان كاهش در هر سال برابر 8/5 ميليمتر و در كل دوره برابر 168 ميليمتر برآورد شده است. ميزان كاهش در دوره رشد برابر 9/4 ميليمتر و يا در مجموع برابر 142 ميليمتر در سال مي باشد. مقدار كاهش بارندگي در دوره زمستان تنها برابر 88/0 ميليمتر و در مجموع برابر 25 ميليمتر در سال است.
در استان ويودينا در شمال يوگسلاوي ميزان كاهش بارندگي بسيار كمتر به نظر مي رسد زيرا تجزيه و تحليل ها با توجه به دوره زماني طولاني تري صورت گرفته است. مقدار كاهش بارندگي سالانه برابر 63/0 ميليمتر و مقدار كاهش در طول دوره زمستان 69/0 ميليمتر در سال بوده حال آنكه افزايش جزئي ميزان بارندگي در طول دوره رشد به چشم مي خورد.
از نقطه نظر هيدرولوژيكي خشكسالي زماني به وقوع مي پيوندد كه نه تنها نزولات جوي بلكه جريان رودخانه رواناب سطحي و آب ذخيره شده نيز با كمبود روبه رو شود. بر اساس تعريف هيدرولوژيست ها، خشكسالي به دوره اي گفته مي شود كه جريان رودخانه ها به كمتر از مقدار طبيعي رسيده و رواناب يا ذخيره منابع به شدت كاهش يافته و علت همگي موارد بارندگي كمتر از حد طبيعي تبخير بيش از حد و يا كاهش تجمع برف است.
2-3-اثرات انسان ساخت
در بين اثرات انسان ساخت مي توان شرايط زراعي را مطرح كرد. استفاده نادرست از اراضي، انتخاب ناصحيح گياهان چه از نظر گونه و چه از نظر واريته، روش هاي كشت و زرع، تناوب نامناسب كشت گياهان، مديريت ضعيف فن آوري زراعي تراكم بالاي گياهان حاصل خيزي ناكافي و تامين آب جملگي از پارامترهاي مهم تاثير گذار بر توسط پديده خشكسالي در يك منطقه مشخص است. در اين خصوص مطالعه دقيق و تعيين نقاط ضعف فن آوري هاي زراعي و عمليات كشاورزي مورد استفاده كه بر اساس آن پيشنهادات اصلاحي ارايه مي شوند ضروري به نظر مي رسد.

3-3 وضعيت خاك
خاك مي تواند يك عامل مهم در توسعه پديده خشكسالي محسوب شود. نوع خاك، بالاخص ساختمان فيزيكي آن ظرفيت اب خاك ميزان رطوبت حقيقي در منطقه توسعه ريشه ها و موازنه آب خاك بايد از نقطه نظر خشكسالي مورد بررسي قرار گيرد. خاك هاي ماسه اي با اعماق نسبتاً زياد و خاك هاي ديگر با عمق كشت كمتر رد مقايسه با خاك هاي لومي رسي با ظرفيت نگهداري آب نسبتاً بالاتر نسبت به پديده خشكسالي حساس تر هستند. از اين رو داشتن اطلاعات كامل درباره وضعيت خاك منطقه مورد نظر يا حتي مالكيت اراضي، بسيار مهم است. دراگويك (1997) به اين نكته اشاره دارد كه با استفاده از تجزيه و تحليل وضعيت خاك اقليم و از همه مهمتر موازنه آب وخاك امكان تعيين زمان دقيق خشكسالي وجود داشته و با به كارگيري سريع معيارهاي مناسب اثرات منفي پديده خشكسالي تقليل مي يابد.
خشكسالي در صورتي رخ مي دهد كه بدون توجه به بارندگي دوره قبل آب موجود و قابل دسترس در منطقه فعال ريشه ها مصرف شده باشد. اين اثرات در زماني كه رشد گياه در مرحله بحراني است و به عبارت ديگر زماني كه ميزان تقاضا براي آب توسط گياه به حداكثر رسيده اهميت ويژه اي مي يابد. به هر حال تاكيد بر اين است كه كل فصل رويش تحت عنوان دوره بحران تلقي شود زيرا گياهان در محدوده رشد ريشه نيز به جريان ثابت و آب قابل دسترس دايمي دارند تا به عملكرد بهينه و بالايي دست يابند.

4- اثرات مخرب و زيانبار خشكسالي
1-4- مصرف كنندگاني كه به طور مستقيم تحت تاثير پديده خشكسالي قرار مي گيرند
هيچ شكي وجود ندارد كه در ميان اثرات اقتصادي بررسي اثرات مخرب خشكسالي بر كشاورزي در اولويت قرار دارد شايد يافتن راهكاري براي مقابله با اين اثرات راحت ترين بخش اين مسئله باشد زيرا در بيشتر كشورها عمده مطالعات براي ارزيابي و تشريح ضايعات و خرابي هاي حاصل از پديده خشكسالي و اثرات آن بر توليد محصولات اعم از سبزي ها، ميوه ها و محصولات جنگلي و دامي بوده است اين شاخه از اقتصاد اولين و اصلي ترين عاملي است كه در برابر ضايعات حاصل از پديده خشكسالي قرار گرفته لذا ارايه راه حل و مبارزه با اثرات مخرب اين پديده به ويژه در كشورهايي كه پديده خشكسالي نسبت به ساير كشورها بيشتر به وقوع مي پيوندد ارجحيت دارد.
در رابطه با آمادگي يك منطقه در مقابله با خشكسالي و حساسيت گياهان مختلف كشت شده آن منطقه در برابر پديده خشكسالي بايد سوابق اطلاعات موجود با استفاده از نتيجه كارهاي تحقيقاتي انجام يافته در يك منطقه مشخص مورد آزمون و ارزيابي قرار گيرد. مقايسه تجزيه و تحليل عملكرد محصول با شرايط هيدرولوژيكي و اقليمي مي تواند در رابطه با شدت پديده خشكسالي در دوره هاي آزمايشي در خصوص ضايعات شديد و زيان هاي اقتصادي در توليد محصول بهترين راه حل ها را ارايه كند اين نوع بررسي و ارزيابي قادر به يافتن تفاوت هاي موجود بين گونه ها وواريته هاي مخلتف گياهان كشت شده و نيز قابليت و توانايي مقاوت واريته هاي مختلف در برابر خشكسالي كه عامل مهمي در كاهش خسارت ناشي از اين پديده نيز محسوب مي شود است.
در رابطه با پديده خشكسالي پاره اي مسايل بسيار مهم وجود دارد كه بستگي به طول دوره رشد گونه ها و واريته هاي گياهي دارند. بررسي اثرات گياه يا گياهان قبلي در تناوب كشت و تعيين بهترين گياهان و برترين وضعيت تناوب كشت در منطقه كه سبب به حداقل رسيدن اثرات مخرب خشكسالي شده ضرورت دارد. سوال مهم اين است كه در جهت كاهش اثرات زيان بار پديده خشكسالي تاثير گياهان كشت شده در يك قطعه زمين زراعي چيست؟ گياهان بسيار متراكم سبب افزايش حساسيت گياهان كشت شده نسبت به وقوع خشكسالي مي شوند. در نهايت عناصر ديگر مورد مورد استفاده در فن آوري زراعي از جمله شخم، روشهاي حفاظت خاك، سيستم تامين مواد غذايي حفاظت در برابر علف هاي هرز، بيماري هاي گياهي و غيره بايد مورد بررسي قرار گيرد. موثرترين ابزار براي كاهش ضايعات خشكسالي آبياري است، لذا امكان توسعه آبياري در يك منطقه مشخص بايد به طور كامل مورد مطالعه قرار گيرد. ارزيابي مشابهي بايد براي گياهان باغي بالاخص براي باغ ها و تاكستان ها صورت پذيرد. تعيين مكان مناسب براي گياهان توليد كننده ميوه گونه ها و واريته هاي آنها و فن آوري هاي زراعي از نقطه نظر مقاومت گياهان در به حداقل رساندن اثرات خشكسالي از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد. آبياري براي گياهان زينتي و سبزيجات پرورشي در گلخانه ها امري ضروري است.
اگر چه اثرات مخرب خشكسالي در توليد محصول براي عمومي به خوبي شناخته شده نيست، ليكن اين پديده به عنوان بزرگ ترين عامل بي جان موثر بر تخريب جنگل ها، درخت ها و درختچه ها اهميت بسزايي در زندگي ساكنين يك منطقه مشخص دارد. به همين دليل بررسي اثرات مختلف خشكسالي بر جنگل هاي موجود و ارزيابي خرابي هاي ناشي از اين پديده بايد در چهارچوب يك استراتژي ملي منطقه اي انجام پذيرد. كمبود آب و تنش طولاني مدت مي تواند ضايعات شديدي را بر اكوسيستم هاي جنگلي همچون از بين رفتن برگ گياهان، زوال تاج گياهان و درختان وارد كند و در نتيجه سبب كاهش ضخامت دوره هاي رشد ساليانه درختان و ميزان توليد الوار شود.
درختاني كه تحت تنش حاصل از پديده خشكسالي قرار گرفته اند اغلب اوقات مورد حمله حشرات و قارچ ها به عنوان آفات و بيماري هاي ثانويه قرار مي گيرند. از اين رو مراقبت از جنگل ها در برابر حمله آفات، حشرات و ... از نظر اقتصادي و اكولوژي اهميت به سزايي دارد.
سزدلاك (1997) بر اين نكته اشاره دارد كه در بخش هاي وسيعي از اروپا برگ گياهان در حال از بين رفتن است و اين امر بايد مورد توجه قرار گيرد. در بعضي از مناطق بالاخص در اروپاي جنوبي دوره هاي خشكسالي طولاني مدت بوده و به عنوان يك عامل اصلي در از بين رفتن برگ گياهان محسوب مي شود. بين آلودكي هوا و پديده خشكسالي رابطه اي وجود دارد. در مناطقي كه آلودگي هوا كمتر است مقاومت گياهان در برابر خشكسالي زيادتر است. حال آنكه غلظت بالاي آلودگي هوا حساسيت گياه را نسبت به خشكسالي تشديد مي كند بر اساس گزارش سازمان IPSS (برنامه بين المللي تغيير اقليم) از بين رفتن برگ درختان در مناطق اطراف اقيانوس اطلس و قاره اروپا به ترتيب 38 و 34 درصد بوده است. جنگل ها در مناطق نيمه مرطوب نيمه خشك در برابر تكرار پديده خشكسالي حساسيت زيادي از خود نشان مي دهند.
پديده خشكسالي به صورت مستقيم يا غير مستقيم بر دامپروري و دامداري اثر مي گذارد. حيوانات از كمبود آب و هواي گرم كه به صئورت مداوم وجود داشته باشد، رنج مي برند. ليكن عكس العمل خشكي طولاني مدت بر روي گونه ها و واريته هاي مختلف دامداري ها مشابه هم نيست. عمده اثرات مستقيم خشكسالي زماني مشخص مي شود كه كمبود علوفه و تاثير آن بر سلامت حيوانات مشهود شود كه اين امر خود اثر قابل توجهي بر توليد مثل حيوانات و ارزش اقتصادي كل دامداري ها دارد. مشكل اساسي ديگر تأمين آب براي پرورش ماهي است. اين مورد در جايي كه كمبود آب مي تواند سبب ضرر و زيان قابل توجهي در توليد ماهي شود اهميت بيشتري پيدا مي كند.
در كشاوزي علاوه بر اثرات خشكسالي، اين پديده اثرات مخربي نيز بر مديريت آب خواهد داشت. كمبود آب در درازمدت به طور مستقيم بر منابع آب يك منطقه تاثير گذاشته، سبب به هم خوردن بيلان آب و ايجاد شرايط سخت براي تامين آب مي شود.
از اين رو برآورد دقيق منابع آب هاي زيرزميني و سطحي در يك منطقه مشخص، تغييرات احتمالي اين منابع و انجام محاسبات بيلان آب براي شرايط اقليمي و هيدرولوژيكي متفاوت حايز اهميت است. در طول پديده خشكسالي كيفيت آب به ويژه در رابطه با درياچه ها و يا آب هاي سطحي اهميت بيشتري مي يابد و لذا اثر خشكي طولاني مدت بر كيفيت آب بايد مورد مطالعه و ارزيابي دقيق قرار گيرد. سومين رشته از اثرات اقتصادي خشكسالي در رابطه با صنايع است. اين گونه اثرات عمدتاً غير مستقيم هستند. از آنجا كه صنعت توليد غذا مواد خام موردنياز خود را به وسيله فعاليت هاي كشاورزي تامين مي نمايد و در طول دوره خشكسالي اين مواد از بين مي روند لذا اين پديده به طور مستقيم برروي توليد غذا تاثير مي گذارد اين امر وضعيت ناپايداري را در شاخه هاي مختلف تهيه غذا پديد آورده و بر گستره عظيمي از خدمات مربوطه تاثير منفي دارد. تمامي آثار يادشده بايد مدنظر قرار گرفته و در رابطه با ارايه راهبرد ملي مقابله با خشكسالي در صورت امكان بعد مالي قضيه نيز بيان گردد.
يكي از خطرناك ترين و مخرب ترين اثرات خشكسالي ضايعاتي است كه بر محيط زيست منابع طبيعي زيستگاه ها واكوسيستم ها ايجاد مي شود. اين ضايعات در گذشته مورد مطالعه قرار نگرفته و به خوبي كشف نشده اند زيرا موضوع خشكسالي در سال هاي اخير مطرح شده و از اهميت بالايي برخوردار است اين موضوع به دقت زيادي نياز دارد چرا كه جامعه عملاً قادر به انجام هيچ كاري براي جايگزيني و جبران اكوسيستم هاي تخريب شده و مرده نيست. بنابراين جلوگيري از نابودشدن منابع طبيعي بالاخص در مناطق حساس زيست محيطي تنها اقدام موثر در اين شرايط است.
بيان دقيق تمامي اثرات خشكسالي كه به نحوي با عناصر اصلي محيط زيست همچون اثرات كمي و كيفي پديده بر آب خاك هوا و موجوداذت زنده (گياهي جانوري) ارتباط دارد ضروري به نظر مي رسد در اين ارتباط بايد فصل جداگانه اي براي ارزيابي مناطق طبيعي حفاظت شده و پارك هاي ملي جايي كه عمليات ويژه اي براي حفاظت از گونه هاي تهديد شده زيستگاه ها و اكوسيستم ها در نظر گرفته شده اختصاص يابد. در ابتدا بايد فهرستي از منابع طبيعي حفاظت شده يك منطقه تهيه شده سپس عملياتي كه براي حفاظت درازمدت از آنها در نظر گرفته شده است تعيين و مشخص شود.
بايد توجه و دقت خاصي در رابطه با زيست محيطي همچون افزايش آلودگي و حجم پساب هاي مخلتف بالاخص پساب هاي سمي محيط زيست به عمل آيد. اين گونه اثرات پيچيده و مركب مي تواند در طول دوره هاي خشكسالي شدت بيشتري بيابد كه نتيجه آن پايين آمدن كارايي و ظرفيت پالايش دريافت كننده هاي اين نوع پساب ها است.

2-4- اثرات غير مستقيم
به طور كلي كاهش توليد مواد خام در اثر پديده خشكسالي بر وضعيت داد و ستد محصولات به ويژه صادرات و واردات كالا تاثير مفني دارد. افت كيفيت كالا در انبار سبب باطل شدن موافقت نامه هاي تبادل كالا بين كشورها شده كه اين امر مي تواند تعهدات و طرح هاي صادرات كالا را بر هم زند. در اين شرايط به لحاظ اقتصادي لازم است با افزايش واردات كالا بالاخص مواد غذايي و علوفه كه مفهوم آن تحميل مخارج اضافي بر مردم شركت ها و دولت بوده خسارات داخلي و مالي جبران شود ضمناً در جهت توسعه پايدار و توازن اقتصادي يك كشور محاسبه اثرات همه جانبه اين مورد بر اقتصاد ملي ضروري است.
در نهايت در بين اثرات اقتصادي لازم است آثار عوامل مختلف بر امور سرمايه گذاري و مالي نيز مورد بررسي قرار گيرد. دنياي اقتصاد با افزايش قيمت كالا ضرر و زيان حاصل از افت در توليد محصولات كشاورزي، فرايند تهيه غذا، مبادله كالا و مصرف انرژي را جبران كرده كه اين امر موجب افزايش تورم و ايجاد مسايل ناسالم و مشكلات مالي از قبيل ورشكستگي زراعين وتوليد كنندگان فرار سرمايه ها توفف در روند بهبود شرايط توليد و غيره مي شود. با توجه به قدرت اين اثرات اقتصاد ملي به طول قابل توجهي از اين گونه تاثيرات رنج مي برد. بديهي است جلوگيري از تحت تاثير قرار گرفتن اقتصاد ملي براي هر كشور و دولت حايز اهميت است.
از آنجا كه تاكنون اثرات اجتماعي خشكسالي در درازمدت به هيچ وجه مدنظر قرار نگرفته است لذا مسايل و شرايط حساسي وجود دارد كه ملحوظ كردن اين اثرات را ضروري مي سازد. در بين اين اثرات تاثير پديده خشكسالي بر بهداشت عمومي، اشتغال بيكاري، سياست ها و روابط خارجي قابل ذكر است.
جامعه در تمام موضوعات مذكو به طور عميق درگير بوده و جلوگيري از آثار سوء اين پديده بر آنها موردعلاقه كل جامعه است. در طول دوره خشكسالي بيماري هاي قلب و عروق حساسيت و بيماري هاي تنفسي افزايش مي يابد كه مورد آخر اساسي به علت آلودگي هواي ناشي از گرد و غبار حاصل از فرسايش هاي بادي است. پديده خشكسالي بر ظرفيت بالقوه يك منطقه اثر كاهنده دارد، زيرا بيكاري در منطقه افزايش يافته و استاندارد سطح زندگي مردم كاهش مي يابد. اين امر بالاخص در مناطقي كه وضعيت عمومي زندگي در سطح پاييني بوده خطرناك است. در اين حالت پديده خشكسالي مي تواند به عنوان عامل ناپايدار كننده شرايط سياسي در يك منطقه محسوب شده و اگر اين منطقه در مرز بين دو كشور قرار گرفته باشد مسايل و مشكلات عديده اي را در روابط و امور خارجي ايجاد كند.
خشكسالي بر صنعت توريسم و جهانگردي تاثير عجيبي دارد شرايط اقليمي خشكسالي ممكن است براي افرادي كه به هواي گرم و خشك علاقه داشته مطلوب بوده ولي اثرات سوء آن مي تواند سبب ركود شديد در صنعت توريسم چه در سطح ملي و چه در سطح بين المللي شود و اين امر ضرر و زياد بسيار شديدي را به ويژه بر كشورهايي كه صنعت گردشگري در آنها اهميت خاص دارد وارد مي سازد.

3-4- اثرات سودمند
علي رغم اين كه تاكنون اثرات منفي پديده خشكسالي مورد توجه بررسي و تأكيد قرار گرفته اين پديده ممكن است اثرات سودمندي نيز در برداشته باشد كه به دليل اثرات ضعيف آن از نظر اقتصادي و يا سياسي مدنظر قرار نگرفته است در يك تحقيق كلي و برنامه ارزيابي لازم است مزاياي اين پديده نيز مورد مطالعه قرار گيرد تا توازني بين جنبه هاي منفي ومثبت آن ايجاد شده و هر دو طرف معادله نشان داده شود. هم چنانكه توسط چينگالاتا و همكارانش نشان داده شده (1997) جوانب مفيد و سودمند اين پديده ممكن است كاهش جمعيت پشه ها كاهش هزينه برق روبي و ديگر فعاليت هاي مرتبط حفاظت و نگهداري اضطراري آب كه خود سبب ايجاد الگوي مصرف بهينه و صرفه جويي داشته باشد پديده خشكسالي ممكن است سبب بهبود راندمان كاربرد و كنترل كيفي آب شده و در درجه دوم ممكن است سبب كاهش رشد جمعيت مهاجر به مناطقي كه مستعد خشكسالي مي باشند، شود. اقتصادانان و محققان خاطرنشان مي سازند كه پديده خشكسالي در به دست آوردن مزاياي مشخصي كه ما را در حل مسايل اقتصادي و كمبودها در كوتاه مدت ياري كرده كارايي بالايي دارد. خشكسالي ممكن است ما را در كنترل و مهار توليد بيش از حد در كشاورزي و ديگر بخش ها ياري داده و سبب تثبيت بيشتر قيمت ها و بقاء آن گروه از جمعيت كشاورزان كه در اثر توليد بيش از حمد مورد تهديد قرار دارند، شود. به همين لحاظ براي تعيين مزايا و اثرات سودمند پديده خشكسالي به تحقيقات وسيعي نياز است يكي از راهبردهاي مقابله با ضايعات خشكسالي عدم انجام هرگونه اقدام جديد به جز به كار بردن طرح هايي در جهت كاهش وضعيت خطرناك و تهديد كننده طبقات مختلف اجتماع و اقتصاد يك جامعه است معادله سود و زيان اثرات خشكسالي به يك راهبرد عمومي منجر شود. نتايج به سود مديريت سازمان برنامهد ريزي مقابله با خشكسالي بوده و در نهايت منجر به مديريت و مهار منطقي ومعقول اين پديده خواهد شد. نتايج حاصله بخش هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي را كه ممكن است از بعضي جوانب خشكسالي سود برند، مشخص مي سازد.

5- اقدامات انجام گرفته جهت مقابله با خسارت ناشي از پديده خشكسالي
در اين فصل راهبردهاي ملي مقابله با خشكسالي و معيارهايي كه قبلاً براي كاهش ضايعات خشكسالي در يك منطقه يا كشور خاص مورد استفاده قرار گرفته ارزيابي مي شود. شكي نيست كه تاكنون امكانات و اقدامات متعددي براي مقابله با خشكسالي مورد استفاده قرار گرفته است. اما با ارزيابي اين معيارها مي توان چنين نتيجه گرفت كه در بيشتر حالات اين اقدامات بي پايه و اساس بوده و از يك پارچگي خوبي نيز برخوردار نبوده است. بيشتر اقدامات در زماني كوتاه انجام گرفته و راه حل هاي ارايه شده نيز عموماً التيام بخش و نه بازدارنده و داراي اثرات جزئي بوده اند. به منظور مقابله با پديده خشكسالي لازم است از تجربيات گذشته در رابطه با اقدامات انجام شده حداكثر استفاده را به عمل آورد. جمع آوري و تجزيه و تحليل صحيح اين ضوابط غير قابل اجتناب بوده و نتيجه گيري شفاف از ارزيابي ها در حد امكان ضروري است.
چنين به نظر مي رسد كه عموم مردم معمولاً به اندازه كافي از پديده خشكسالي اطلاع ندارند. مردم و تصميم گيرندگان ترجيح مي دهند كه در برابر حوادث جاري و مشكلات و مسايل تنش زا عكس العمل نشان دهند. به مسايل و مشكلات نادر و غيرمنتظره همچون آنهايي كه در اثر خشكسالي پديد مي آيند قبلاً توجه نمي شد تا آنكه مجدداً به وقوع پيوسته و نظرات افراد را به خود جلب كند. مطالب منتشر شده اغلب در مدت زمان كوتاهي پس از پديده خشكسالي فراموش مي شوند. بسياري از اوقات به نظر مردم اين نوع وقايع ديگر تكرار نمي شوند. در واقع رفتار اجتماعي نه تنها از طريق واقعيات بلكه بوسيله احساسات و اعتقادات مردم نيز تحت تاثير قرار مي گيرد. يكي از اعتقادات مردم اين است كه خشكسايل بعدي (دقيقاً همچون هر نوع بليه يا خطر طبيعي ديگر) به شدت و بدي قبلي نخواهد بود. اين گونه شيوه برخورد با پديده خشكسالي ممكن است در بين كشاورزان نيز رايج بوده و متاسفانه در نظر بعضي طراحان و تصميم گيرندگان نيز تاثير گذار باشد. اين امر باعث كم اهميت جلوه دادن مفاهيم كلي مقابله با خشكسالي و عدم ارايه راه حل هاي مناسب براي برنامه ريزي و بهره برداري مفيد از منابع آب شده است. براي مقابله با مسايل بحران خشكسالي لازم است در مورد تمام اقدامات و برنامه هاي اصلاحي پديده خشكسالي برنامه ريزي به عمل آيد.
6- وسايل و روش هاي مقابله با خسارات ناشي از پديده خشكسالي
پس از طرح مباحث مقدماتي در اين بخش، راهبرد واقعي مقابله با ضايعات خشكسالي تشريح مي شود. درك اساسي ما اين است كه علي رغم عدم اطمينان از ارزيابي عوامل موثر در پديده خشكسالي و مشكلات موجود بر سر راه پيش بيني وقايع مربوط به آن بشر براي مقابله با خسارات ناشي از پديده خشكسالي به طور كامل خلع صلاح و درمانده نيست. در اين فصل راه حل هاي ضروري براي جوابگويي به اثرات مختلف پديده خشكسالي به طور خلاصه ارايه شده و تمام اقدامات موردنياز براي مقابله با اين پديده مطرح مي شود. اين روش ها و اقدامات را مي توان به سه گروه به شرح زير طبقه بندي كرد:
1-6-پيش گيري
2-6- كاهش
3-6- اغماض

1-6- پيش گيري
1-1-6- ارزيابي و پيش بيني وقوع خشكسالي
يكي از مهم ترين عمليات جهت پيش گيري اين پديده، پيش بيني هواشناسي و به كارگيري تمامي روش هاي هشداردهنده به مردم است كه از طريق ارايه اطلاعات گسترده با استفاده از كليه وسايل ارتباط جمعي ميسر مي شود.
در حال حاضر روش ها و شاخص هاي محاسباتي بسيار خوبي در دسترس است. و از اين رو امكان وقوع و شدت خشكي به طور مستمر قابل محاسبه و پيش بيني است. همچنين مي توان درجه خشكسالي را با كمك واژه هاي خاص گياهي همچون پتانسيل خاك – آب و تعداد روزهاي تحت تنش آبي مربوط به گونه هاي معين گياهي بيان كرد. استفاده از شاخص رطوبت قابل دسترس (MAI) يا انواع ديگر شاخص هاي خشكسالي براي انجام محاسبات موردنياز امكان پذير است. اما براي ارزيابي و مقابله بين المللي با يان پديده و ترسيم نقشه منطقه اي يا قاره اي حساسيت خشكسالي بر اساس نتيجه محاسبات انجام يافته لازم است نوعي توافق براي استفاده از يك روش مشترك به عمل آيد.
طبق بيان سزدلك در رابطه با جنگلداري 35 كشور اروپايي ايالت متحده آمريكا و كانادا از يك سيستم مشترك رفتارسنجي كه شامل رفتارسنجي وسيع در مقياس اروپايي (سطح I) و رفتار سنجي متمركز بر روي پلات هاي مشاهده اي دايمي (سطح II) بوده استفاده مي كند. اين برنامه رفتار سنجي به فهم و ارزيابي اثرات مخرب خشكسالي كمك مي كند. روش ديگر تهيه طرح هاي مديريت جنگل در ده سال آتي است. در اين روش خصوصيات جنگل ها به ويژه شرايط سلامتي آنها مورد توجه قرار گرفته و تمامي اطلاعات در مجموعه آمار و اطلاعات وضعيت جنگل هاي ملي ارايه مي گردد. روش ديگر اندازه گيري بر اساس برنامه بازديد از جنگل هاي جوان استوار است به گونه اي كه در آن قطعات جنگلي 4 تا 10 ساله در هر سال مورد بررسي و آزمايش قرار گرفته و اثرات خشكسالي به طور كيفي و كمي بر وضعيت جنگل هاي جوان مورد ارزيابي قرار مي گيرد.
جهت پيش بيني اين واقعه در كشورهاي كه با پديده خشكسالي روبه رو بوده بايد خدمات مستمري وجود داشته باشد تا به كشاورزان، متخصصين مديريت آب و اشخاصي كه علاقه مند به ايجاد آمادگي در برابر اثرات سوء خشكسالي هستند، كمك نماد. شاخص هايي كه مستمراً براي كاهش خسارات ناشي از خشكسالي تعيين مي شود مي تواند به عنوان پايه اي براي يارانه هاي دولتي و ديگر معيارهاي در نظر گرفته شده محسوب شود.
به منظور اطلاع رساني و ايجاد آگاهي عمومي مي توان از وسايل مختلف سمعي بصري همچون نشريات ترويجي، خبرنامه ها، روزنامه ها، مجلات ادواري، راديو و تلويزيون و ارتباط مستقيم با متخصصين استفاده كرد. اين روش يكي از موثرترين راه هاي انتشار دانش و آگاه كردن مردم از روش هاي ممكن براي جلوگيري از اثرات مخرب خشكسالي است.
راهبرد مقابله با خشكسالي بايد از روش هاي مورد استفاده در زراعت ديم و نيز از وسايل پيشگيري موجود در مديريت آب، صنعت، خدمات و بازرگاني استفاده كند.

2-1-6- روش هاي پيشگيري

روش هاي پيشگيري به سه دسته تقسيم مي شوند:
-روش هاي معطوف به عرضه
- روش هاي معطوف به تقاضا
- روش هاي كاهنده ميزان خسارات
در بين روش هاي معطوف به عرصه وسايل متعددي براي كاهش خسارات خشكسالي وجود دارد با توجه به نظرات هيس چنگالاتا و همكاران استفاده بهتر و كارآمدتر از منابع موجود، توسعه روش هاي جديد و بهره بردن از راهكارهاي غير مرسوم و پيچيده به منظور افزايش منابع موجود جزو مهم ترين روش هاي كاهش مسايل و مشكلات پديده خشكسالي است.
براي استفاده بهتر از منابع موجود، اقدامات مديريتي مطرح مي شوند. قبل از هر چيز بايد تمام ذخاير آب هاي سطحي در مخازن براي يك هدف خاص به كار برده شوند، ليكن استفاده از ذخاير آب هاي زيرزميني، استفاده از انتقال اب در داخل يا بين حوضه ها و يا تركيب اين روش ها نيز جزو ابزار مهم در اين ارتباط محسوب مي شوند بهبود منابع به وسيله روش هاي مختلف حفاظت آب، بالاخص آنهايي كه سبب كاهش ميزان تلفات آب مي شوند مي تواند به عنوان يك اقدام عملي اما غالباً نامطمئن در كاهش اثرات خشكسالي به حساب آيد. پوشش و آب بندي كانال ها مديريت رستني ها در جهت مصرف كمت آب،حفاظت از خاك براي افزايش قدرت فيلتراسيون و جلوگيري از عملكرد روش هاي مشابه، جزو مهم ترين راهكارها در اين زمينه است.
براي توسعه منابع جديد انجام اقدامات زير امكان پذير است:
استفاده اضطراري از درياچه ها و يا مخازني كه سطح آب در آنها ثابت است تبديل آب شور (در كناره درياها) تغيير اقليم با كمك تنظيم توفانها و استفاده از آب هاي فسيلي
استفاده مجدد از پساب ها راه موثري در افزايش منابع آب به خصوص در كشاورزي است.
در اين رابطه مي توان افزايش منابع آب به طرق تركيبي پيچيده ارتباط و توسعه سيستم هاي بزرگ تامين آب استفاده تلفيقي از همه منابع آب مديريت خاص برف و يخ را نيز ذكر كرد كه به توزيع موقت منابع مرتبط است.
سمت و سوي اقدامات معطوف به تقاضا، كنترل پديده خشكسالي در جهت استفاده بهتر از منابع ناكافي آب و تامين موثر آب براي مصرف كنندگان است. اصلاح سيستم تقاضا براي آب در سطح مزرعه، به حداقل رساندن رواناب، زهكشي و تلفات تبخير تخصيص آب با وسايل مخصوص تجزيه و تحليل تجارب حاصل از وقوع خشكسالي در گذشته جزو مهم ترين روش هاي اين راهكار مي باشد همچنين روش هاي قابل استفاده گسترده اي براي به حداقل رساندن اثرات خشكسالي وجود دارد. وقوع پديده خشكسالي قبل از موعد مقرر با استفاده از تجزيه و تحليل اطلاعات و دانستن زمان تناوب طول دوره پديده خشكسالي در گذشته انجام پيش بيني ها و آگاه كردن مردم از عواملي است كه آمادگي بهتري را در كل جامعه ايجاد كرده سبب هوشياري مردم مي شود و نتيجه آن كاهش اثرات سوء خشكسالي است.
در جنگلداري ايجاد پوشش گياهي يا جنگل در ناطق مرتفع و قسمت هاي بالايي حوضه هاي آبخيز و نيز ايجاد كمربند جنگلي موجب جلوگيري از به هدر رفتن آب كنترل فرسايش و بهبود وضعيت نفوذ آب در خاك مي شود. به اين منظور اختصاص يك برنامه بين المللي احياي جنگل ها لازم الاجراست.

2-6- كاهش
1-2-6- ابزار و وسايل كاهش خسارات خشكسالي
در پديده خشكسالي روش هاي متعددي براي كاهش خسارات بالقوه وجود دارد. اين روش ها شامل مواردي همچون انتخاب بهينه و تغيير كاربري اراضي، اصلاح سيستم تناوب كشت انتخاب منطقي واريته هاي گياهي يا تغييرات پديده آمده در تكنولوژي (فن آوري زراعي است مراحل و فرايند پيچيده احياء اراضي نظير كاشت درختان، جنگل كاري، ايجاد فضاي سبز، نرم و سست كردن خاك اصلاح خاك، كنترل سطح آب هاي زيرزميني، آبياري، تامين هماهنگ مواد غذايي خاك، همگي مي توانند در كاهش خسارات ناشي از پديده خشكسايل در يك منطقه مشخص موثر واقع شوند. پرورش و تكثير گياهاني كه مقاومت بيشتري به پديده خشكسالي دارند از اهميت زيادي برخوردار است.



3-6- اغماض
مفهوم اغماض اين است كه ما آگاهانه بعضي از خطرات، محدوديت ها، تلفات عملكرد و يا سود را بپذيريم. از اين رو تعيين سطوح مختلف قابل اغماض در يك منطقه، كشور، ناحيه و حتي در يك مزرعه حائز اهميت است. ارزيابي ريسك بايد در شاخه ها و رشته هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي كه پديده خشكسالي در آنها خسارت عمده ايجاد مي كند صورت گيرد. در اين رابطه لازم است ليست اولويت ها براي ميزان اغماض در برابر كمبودها تعيين شده و روش هاي پيش گيري و كاهش خسارات ناشي از خشكسالي تعيين و انتخاب روش مناسب براي هر مورد در رابطه با شيوه اغماض اعلام شود. اغماض در برابر خسارت خشكسالي و وضعيت حقيقي اين پديده نياز به اطلاعات كامل و جامعي از سرتاسر كشور دارد. در اين رابطه رسانه هاي ارتباط جمعي مي توانند كمك بزرگ و شايان توجهي نمايند. نمي توان منكر اين قضيه بود كه در سال هاي اخير حساسيت جوامع در برابر خسارات ناشي از خشكسالي افزايش يافته لذا آمادگي در برابر اين بليه از اهميت بالايي برخوردار است.

1-3-6- سازماندهي و هماهنگي
از آنجا كه خشكسالي يك پديده بسيار پيچيده است، مقابله در برابر اثرات اين واقعه به سازماندهي و هماهنگي دقيق بين گروه هاي درگير و مسئولان جامعه نياز مبرم دارد. تنظيم و شكل گيري راهبردهاي ملي مقابله با خشكسالي نياز به كار و تفحص علمي در بين متخصصان مختلف اين امر داشته و بدون هماهنگي كامل اقدامات به عمل آمده موثر واقع نخواهد شد وضعيت مشابهي براي به كارگيري راهبردهاي توصيه شده وجود دارد اما افرادي كه با مديريت خشكسالي سروكار دارند بايد متقاعد به قابل فهم بودن مسئله باشند.
از اين نظر لازم است براي مقابله با پديده خشكسالي وظايف گروه هاي مختلف درگير در ارايه يك راهبرد ملي يا منطقه اي تعيين شود وظايف مختلف سازمان هاي دولتي، سازمان هاي محلي يا منطقه اي موسسات محلي، سازمان ها (شامل سازمان هاي غير دولتي) و شركت ها مزارع و افراد حقيقي بايد متمايز و روشن باشد خلاصه كردن وظايف محوله در يك برنامه عملياتي به گونه اي كه هر كس قادر به تشخيص وظايف، تكاليف و امكانات خود بوده و به طور هم زمان امكان مشاهده كل اقدامات انجام گرفته در اين راستا وجود داشته باشد، قوياً توصيه مي شود.

2-3-6- همكاري هاي بين المللي
چون خشكسالي و ديگر پديده هاي طبيعي مرزهاي سياسي را در نظر نمي گيرند، تاثير كشورهاي همسايه نيز بايد مدنظر قرار گيرد. يك راهبرد ملي خوب و دقيق يا روابط بين المللي سروكار داشته و در جهت مقابله با خسارات پديده خشكسالي بر روي همكاري هاي بين المللي، حساب كند اين امر به وسيله سازمان هاي بين المللي ارتقاء يافته و حتي سازمان ملل متحد نيز سعي در ياري رساندن به كشورهاي درگير با اين واقعه را داشته و توجه حكومت هاي مختلف حهت همكاري هر چه بيشتر براي مقابله با خشكسالي و بيابان زايي را نياز دارد. همچنان كه در كنوانسيون سازمان ملل متحد در رابطه با "مقابله با بيابان زايي در كشور هايي كه با پديده خشكسالي يا بيابان زايي شديد روبرو هستند (به ويژه، در آفريقا (1994) " بيان شده است: برنامه هاي عملي، علمي، همكاري هاي فني و اقدامات حمايتي جهت مقابله با اين پديده در حال توسعه بوده و امري ضروري به شمار مي رود. تا به حال بسياري از كشورها كه هدفشان تهيه راهبردهاي ملي مقابله با خشكسالي است به اين كنوانسيون پيوسته اند. همكاري هاي مختلف بين المللي در جنگلداري و داشتن اهداف مشترك و مشابه جهت كشت گياهان جنگلي مقاوم به خشكسالي و گونه هاي درختان بومي و نگهداري جنگل ها شرايط بهتري را فراهم مي سازد. همچنين شركتهاي بزرگ بين المللي پرورش گياه و توزيع كنندگان بذرها مي توانند در مقابله با اين پديده سهيم باشند. همچنانكه همگان آگاهي دارند، كميسيون بين المللي آبياري و زهكشي (ICID) نيز به طور فعال با مسايل مديريت خشكسالي سروكار داشته و سعي دارد كشورهاي عضو را جهت مقابله با ضاعات خشكسالي براي يافتن امكان انجام فعاليت هاي موثر و هماهنگ ياري نمايد.
تيم كاري جديد التاسيس منطقه اروپا با عنوان "خشكسالي" به منظور سازماندهي بهتر ارتباطات دو جانبه يا چند جانبه، بخش ويژه اي را جهت متحد شدن و كمك رساني به يكديگر براي كشورهاي اروپايي تدارك ديده است. يكي از وظايف اصلي همكاري هاي بين المللي تهيه نقشه حساسيت به خشكسالي و تدوين راهبردهاي مقابله با اثرات مخرب پديده خشكسالي در اروپا است.

3-3-6- آموزش، تحقيق و توسعه
مسايل و مشكلات خشكسالي هيچ گاه بدون انجام تحقيقات مداوم وپروژه هاي توسعه عملي نيست. علي رغم اين كه تاكنون در زمينه هاي مختلف، تحقيقات متعدد و ارزش مندي (مرتبط با موضوع) انجام گرفته است، ليكن در نهايت بررسي جامع مسايل و مشكلات ناشي از خشكسالي به هماهنگي مداوم و سيستماتيك نتايج اين تحقيقات نياز مبرم دارد. نتايجي كه تا به امروز به دست آمده است مي تواند به چهار زير مجموعه: اكولوژي فن آوري خشكسالي (مديريت)، اقتصاد خشكسالي و جامعه شناسي پديده تقسيم شود. اين تقسيم بندي به يك نوع همكاري جديد بين افراد و موسسات مربوط در سطح ملي و بين المللي نياز دارد. بنابراين در رابطه با پديده خشكسالي، به منظور انجام تحقيقات اولويت دار در يك منطقه مشخص، اختصاص يك فصل جداگانه براي بيان كارهاي تحقيقاتي جديد و رايج، بررسي امكان همكاري در زمينه تحقيق، توسعه و منابع مالي ضروري به نظر مي رسد.
برنامه هاي آموزشي و پرورشي مي بايست بر نكات متعددي متمركز شوند، به طوري كه در ابتدا لازم است به منظور افزايش آگاهي عموم مردم از مساله خشكسالي، و حفاظت آب و روشهاي كاهش اثرات آن، شناخت و درك كلي و صحيح اين پديده در سطح وسيع صورت گيرد. ضمناً بايد جهت ارتقاي سطح آگاهي مردم از ضايعات خشكسالي و پيچيدگي موجود در مسايل مديريتي آن برنامه هاي آگاه كننده ارايه شود. برنامه هاي آموزشي بايد بصورت بلندمدت طراحي شده و براي كسب فهم و درك موضوع حفا‌ظت از منابع آب و روش هاي پيشگيري از پديده خشكسالي در بين گروه هاي مختلف سني و بخش هاي مختلف اقتصادي جامعه تلاش شود.

7- نحوه استفاده از اين دستورالعمل
پس از ايجاد كميسيون ملي خشكسالي به عنوان يك تيم مسئول براي نظارت و هماهنگي كارهاي لازم قبل از وقوع خشكسالي، ابتدا لازم است در جهت مرور و ارايه توصيه ها به منظور كاهش اثرات زيانبار و اعمال واكنش هايي در طول مدت خشكسالي آمادگي و توسعه راهبرد ملي مقابله با خشكسالي و طرح عمليات مقابله با خسارت اين پديده اقداماتي انجام گيرد. راهبرد ملي با نگرش به ساختار اين دستورالعمل به صورت گام به گام و با توجه به نقطه نظرات زير و مسايل مربوط به رويدادهاي محلي تدوين و در طول كار مدنظر قرار گيرند.
-بيان اهداف و مقاصد راهكار مقابله با خشكسالي و طرح اجرايي آن
- جلب حمايت و مشاركت همه سودبران جهت رفع تضادها و ناسازگاري ها
- شناخت خطر خشكسالي و روش هاي كاهش خطرات بالقوه آن با در نظر گرفتن اطلاعات و اده هاي اقتصادي، زيست محيطي و اجتماعي
- تنظيم متن نهايي راهبرد و يا طرح اجرايي بر اساس ارزيابي ها و گزارش هاي ارايه شده توسط كميسيون هاي فرعي (يا كميته ها)
- تعيين نيازهاي تحقيقاتي جهت تكميل خلاء هاي نهادي
- تركيب علم و خط مشي ها (سياستگذاري)
- آموزش و آگاه نمودن مردم درباره خشكسالي
- ارزيابي خطر خشكسالي و اثرات اقدامات انجام گرفته در گذشته و حال
در رابطه با مسايل مطرح شده اطلاعات كاملتري نيز در نشريه تهيه شده توسط ويلهايت و همكارانش (1998) ارايه شده است.



منبع: راهنماي مقابله با خشكسالي
ترجمه و تدوين: مهندس علي رضا سلامت، مهندس محمدرضا آل ياسين