آتش فشان اتنا ---- Etna

**ابراهیم ناظمی** · 15th March 2016 07:56 PM

اتنا کوه آتشفشانی است در شمال شرقی جزیره سیسیل که از مرتفعترین جبال اروپا و ۳۳۵۰ متر ارتفاع آن از سطح دریا است.

اتنا تا کنون بیش از صد بار طغیان نموده، نخستین آتشفشانی اتنا در زمان فیثاغورس بوده‌است.^∗*. این کوه در سال ۱۱۸۳ میلادی بار دیگر آتشفشانی کرد و ۵۱۰۰۰ نفر را به دیار باقی فرستاد و از یازدهم مارس تا یازده ژوئیهٔ سال (۱۶۶۹ میلادی)، نیز بر اثر فوران آن ۲۰۰۰ تن و در (۱۶۹۳ میلادی)، ۱۸۰۰۰ تن هلاک شدند. طغیان‌های اتنا هر سه تا پنج سال تکرار می‌شود. بر اثر آتشفشانی‌های مزبور اغلب کرانه‌های کاتاندچار ویرانی شده‌است. بر حسب روایات اساطیری، غول‌های انسلاد و تایفون^∗* درون آن زندگی می‌کنند که تنفس آنها باعث طغیان اتنا می‌شود. قطر قاعدهٔ این آتشفشان ۴۵ کیلومتر و قلهٔ آن حدود ده‌ماه در سال، پوشیده از برف است. قطر دهانه اصلی آن ۵۰۰ متر می‌باشد. از عوارض جنبی آتشفشان‌ها، زمین‌لرزه‌های شدید می‌باشد که وقوع آن در سال (۱۹۰۸ میلادی) در آبراه مسینا تعداد ۸۳۰۰۰ تن کشته به‌همراه داشت. جدیدترین فوران آن در سال ۲۰۱۱ به‌وقوع پیوست.

**ابراهیم ناظمی** · 15th March 2016 08:02 PM

اتنا در فوران اخیر تا ارتفاع یک کیلومتر مواد مذاب (موسوم به ماگما) به سمت آسمان پرتاب کرد، خاکستر این فوران تا سه کیلومتر بالاتر از قله اوج گرفت و تمام این‌ها با توفان آتشفانی همراه شد.

این پدیده که به «توفان کثیف» (Dirty Thunderstorm) هم شناخته می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که خاکسترهای آتشفشانی ضمن اصطکاک با سایر ذرات و غبارهای موجود در هوا تولید بار الکتریکی کنند. به این ترتیب، بارهای موجود در آسمان دچار عدم تعادل می‌شوند و در ناحیه‌ای که خاکستر بیش‌تری در آن‌جا تجمع یافته، رعد و برق می‌زند.

دانشمندان طی چند هفته‌ی گذشته شاهد چند فوران استرامبولی (Strombolian eruption) ضعیف در کوه اتنا بودند که خبر از فعال شدن آتشفشان می‌داد؛ تا این‌که در پنج‌شنبه‌ی گذشته دهانه‌ی «وراجین» (Voragine) از این کوه شروع به فعالیت کرد و حجم انبوهی از گدازه و مواد مذاب را به همراه دوده و خاکستر به هوا پرتاب کرد.این قله‌ی آتشفشانی در حاشیه‌ی دو صفحه‌ی هم‌گرا در مرز بین صفحه‌ی اوراسیا (اروپا-آسیا) و صفحه‌ی آفریقا قرار دارد.

دانشمندان زمین‌شناس تخمین می‌زنند که فرورانش صفحه‌ی آفریقا در زیر صفحه‌ی اوراسیا می‌توانسته مکانیزم این فوران باشد؛ به این معنی که یک صفحه به زیر دیگری سر خورده است.البته روی نقشه‌ای که مرز این صفحه‌ها را نشان داده، می‌بینیم که اتنا نه دقیقا روی محدوده‌ی فرورانش این دو صفحه، بلکه در جلوی آن قرار دارد. همین امر زمین‌شناسان را سخت متعجب کرد، چون اگر دلیل فوران، این فرورانش صفحه‌ها نبوده، پس چه چیزی باعث فعالیت آتشفشانی شده است؟کوه اتنا روی محل تقاطع سه صفحه‌ی آفریقا، اوراسیا و آدریاتیک مستقر شده است که همین می‌تواند توجیهی برای راه‌یابی آسان مواد مذاب از دل زمین به سطح آن (آتشفشان‌های متعدد) باشد. ولی این‌که مواد مذاب از کجا می‌آیند، همچنان برای ما مبهم و ناشناخته است.

برخی کارشناسان بر این باور هستند که شاید اتنا، درست مانند جزیره‌ی هاوایی، روی یک تفتگاه (Hot Spot) قرار دارد. تفتگاه یا نقطه‌ی داغ، نقطه‌ای در کره‌ی زمین است که نسبت به نقاط دیگر به طور غیرعادی گرم‌تر است. علت این گرما فعالیت‌های آتشفشانی در گوشته‌ی زمین و لایه‌های زیر این نقاط است.هنوز تحقیقات و مطالعات بیش‌تری لازم است تا رابطه‌ی منشا مواد مذاب و زمان فوران با حرکت و فرورانش صفحه‌های موجود در اعماق زمین مشخص شود.

- - - به روز رسانی شده - - -

اتنا در فوران اخیر تا ارتفاع یک کیلومتر مواد مذاب (موسوم به ماگما) به سمت آسمان پرتاب کرد، خاکستر این فوران تا سه کیلومتر بالاتر از قله اوج گرفت و تمام این‌ها با توفان آتشفانی همراه شد.

این پدیده که به «توفان کثیف» (Dirty Thunderstorm) هم شناخته می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که خاکسترهای آتشفشانی ضمن اصطکاک با سایر ذرات و غبارهای موجود در هوا تولید بار الکتریکی کنند. به این ترتیب، بارهای موجود در آسمان دچار عدم تعادل می‌شوند و در ناحیه‌ای که خاکستر بیش‌تری در آن‌جا تجمع یافته، رعد و برق می‌زند.

دانشمندان طی چند هفته‌ی گذشته شاهد چند فوران استرامبولی (Strombolian eruption) ضعیف در کوه اتنا بودند که خبر از فعال شدن آتشفشان می‌داد؛ تا این‌که در پنج‌شنبه‌ی گذشته دهانه‌ی «وراجین» (Voragine) از این کوه شروع به فعالیت کرد و حجم انبوهی از گدازه و مواد مذاب را به همراه دوده و خاکستر به هوا پرتاب کرد.این قله‌ی آتشفشانی در حاشیه‌ی دو صفحه‌ی هم‌گرا در مرز بین صفحه‌ی اوراسیا (اروپا-آسیا) و صفحه‌ی آفریقا قرار دارد.

دانشمندان زمین‌شناس تخمین می‌زنند که فرورانش صفحه‌ی آفریقا در زیر صفحه‌ی اوراسیا می‌توانسته مکانیزم این فوران باشد؛ به این معنی که یک صفحه به زیر دیگری سر خورده است.البته روی نقشه‌ای که مرز این صفحه‌ها را نشان داده، می‌بینیم که اتنا نه دقیقا روی محدوده‌ی فرورانش این دو صفحه، بلکه در جلوی آن قرار دارد. همین امر زمین‌شناسان را سخت متعجب کرد، چون اگر دلیل فوران، این فرورانش صفحه‌ها نبوده، پس چه چیزی باعث فعالیت آتشفشانی شده است؟کوه اتنا روی محل تقاطع سه صفحه‌ی آفریقا، اوراسیا و آدریاتیک مستقر شده است که همین می‌تواند توجیهی برای راه‌یابی آسان مواد مذاب از دل زمین به سطح آن (آتشفشان‌های متعدد) باشد. ولی این‌که مواد مذاب از کجا می‌آیند، همچنان برای ما مبهم و ناشناخته است.

برخی کارشناسان بر این باور هستند که شاید اتنا، درست مانند جزیره‌ی هاوایی، روی یک تفتگاه (Hot Spot) قرار دارد. تفتگاه یا نقطه‌ی داغ، نقطه‌ای در کره‌ی زمین است که نسبت به نقاط دیگر به طور غیرعادی گرم‌تر است. علت این گرما فعالیت‌های آتشفشانی در گوشته‌ی زمین و لایه‌های زیر این نقاط است.هنوز تحقیقات و مطالعات بیش‌تری لازم است تا رابطه‌ی منشا مواد مذاب و زمان فوران با حرکت و فرورانش صفحه‌های موجود در اعماق زمین مشخص شود.