اسـرار روغن

[داداشی]

روغن مثل هر سیال دیگری، تعدادی خواص و تعاریف ثابت دارد که برای سهولت در شناسایی آنها و استانداردشدن روش‌های خواندن آن، با اعدادی بین‌المللی، عدد‌گذاری و شناخته می‌شوند. به طور کلی می‌توان گفت که این اعداد برای شناختن گستره شرایط کاری روغن‌ها به کار می‌روند و بیانگر خواص روغن از نقطه نظر علم سیالات هستند و شرایط فیزیکی و تا حدودی شیمیایی آن را توضیح می‌دهند.



به گزارش پایگاه خبری «عصرخودرو»، روغن علاوه بر افزودنی‌هایی که دارد تا خواص مکانیکی بهتری داشته باشد و در موتور و دیگر قسمت‌های خودرو از کارایی بالاتری برخوردار شود، مقداری مواد دیگر نیز به همراه دارد تا در انجام عمل روانکاری از قابلیت بیشتری برخوردار شود. به این معنی که علاوه بر روانکاری، از بروز مشکلات احتمالی خاصی نیز جلوگیری کند.

یکی از این مواد، فلز روی (‌ZINC‌) است. اضافه شدن این فلز به روغن موتور باعث می شود تا هنگامی که فلز با فلز در جریان کارکرد موتور برخورد کرد (‌مثل برخورد رینگ با دیواره سیلندر، یا برخورد میل لنگ با یاتاقان‌ها و ...‌) به جای ساییده شدن یکی از آنها که می‌تواند خسارت‌های سنگین‌تری به وجود آورد، فلز روی موجود در روغن که در جریان روانکاری بین این قطعات می‌نشیند، خورده شود. این کار از خط و خش افتادن قسمت‌های مختلفی که روی هم حرکت می‌کنند نیز جلوگیری می‌کند. (خط و ‌خش افتادن قطعات می‌تواند عواقب بدی داشته باشد.
برای مثال با خش افتادن دیواره سیلندر، هم کمپرس و فشار گاز‌های حاصل از انفجار به پایین سیلندر درز می‌کند که در نتیجه نیروی موتور کاسته می‌شود و هم با جمع شدن روغن در این قسمت‌ها، موتور به روغن‌سوزی‌های خفیف دچار می‌شود). حدود 11 درصد از حجم موادی که به روغن اضافه می‌شود، فلز روی است که این میزان با نوع موتور رابطه مستقیم دارد. به این معنی که هر چه موتور در دور بالاتری کار کند و یا فشار بیشتری روی آن باشد (‌مثل موتور‌های پرخوران دارای توربو شارژر یا سوپر شارژر‌)، این میزان از فلز روی بیشتر خواهد بود).


از مهم‌ترین افزودنی‌های جانبی دیگر باید به شوینده‌ها یا همان Detergent‌ها اشاره کنیم. این مواد از رسوب و چسبیدن محصولات حاصل از احتراق روی قطعات جلوگیری می‌کنند. شوینده‌ها در روغن‌های قدیمی به میزان کمتری وجود داشتند اما در روغن‌های امروزی مقدار آنها افزایش یافته است. همین عامل باعث می شود تا در خودرو‌هایی که مدت زمان زیادی با روغن‌های معمولی کار کرده‌اند و به یک باره از این نوع روغن‌ها درون آنها ریخته می‌شود، ایجاد مشکل کند و با کنده شدن این رسوبات از روی قطعات، موتور به مشکل و خرابی بیفتد. برای همین سفارش می‌شود تا موتور‌هایی که از این دسته هستند، از روغن‌های با API بسیار بالاتر از حد پیشنهادی استفاده نکنند.


شاید دیده باشید که در تعویض روغنی‌ها گفته می شود تا از سوب‌زدا و لجن‌زدای موتور استفاده کنید. به این روغن که درون موتور ریخته می‌شود، روغن فلاشینگ یا Flush Oil گفته می‌شود. این روغن برای رسوب‌زدایی و خارج کردن لجن‌های ناشی از احتراق به کار می‌رود و نباید بیشتر از 20دقیقه درون موتور روشن باقی بماند و پس از آن تخلیه شود. معمولا از فلاشینگ برای زمانی استفاده می‌کنیم که می‌خواهیم پس از مدت‌ها استفاده از یک روغن مینرال به نیمه سنتتیک یا تمام سنتتیک برویم و یا لجن کف کارتل بیش از حد شده است.



ویسکوزیته یا گرانروی:



ویسکوزیته یا گرانروی یکی از خصوصیات سیالات است و به مقاومتی که سیال در برابر جاری شدن از خود نشان می دهد، گفته می‌شود. هر چه ویسکوزیته بالاتر باشد، سیال با سختی بالاتری جاری می‌شود. برای مثال، ویسکوزیته آب پایین‌تر از روغن موتور است و به همین دلیل، آب روی یک سطح راحت‌تر از روغن جاری می‌شود. ویسکوزیته با دما رابطه معکوس دارد و معمولا با افزایش آن، کم می‌شود. روغن‌ها هنگامی که گرم می‌شوند روان‌تر ‌شده و راحت‌تر جریان پیدا می‌کنند. ویسکوزیته عامل مهمی در استفاده از روغن‌هاست. به این معنی که اگر از یک روغن با گرانروی پایین در تابستان استفاده کنیم باعث می‌شود تا لایه‌های فیلم ایجاد شده از روغن روی قطعات، راحت‌تر پاره شوند و سایش بیشتری بین قطعات به وجود آید. در کنار این مشکل، ممکن است روغن به حالت کف کردن نیز نزدیک شود. همچنین اگر گرانروی روغنی که در زمستان استفاده می‌کنیم بالاتر از حد استاندارد باشد، دیرتر در داخل مجراهای روغن کاری جاری می‌شود و در نتیجه روغنکاری به خوبی صورت نمی‌گیرد؛ ضمن اینکه فشار زیادی به پمپ روغن نیز وارد می‌شود (‌یکی از دلایلی که گفته می‌شود تا خودرو سرد را ابتدا در جا گرم کنید و بعد از چند دقیقه با سرعت کم با آن رانندگی کنید، همین علت است. چرا که روغن اگر به خوبی جاری نشود و به قطعات نرسد، باعث ایجاد سایش آنها می‌شود). برای همین روغن‌ها در فصل‌های مختلف باید تعویض شوند. اما برای جلوگیری از این اشکال، روغن‌های چهار فصل یا Multi Grade طراحی و ساخته شدند تا در تغییرات شرایط آب و هوایی، تغییر چندان زیادی نداشته باشند.


یکی از اعدادی که برای شناسایی روغن‌ها به کار می‌رود، عدد ویسکوزیته آنهاست. هر چه این عدد بالا‌تر باشد، یعنی گرانروی روغن بالاتر است و مناسب برای دما‌های بیشتر است و هرچه این اعداد کمتر باشند به معنی این است که ویسکوزیته روغن، پایین تر و برای آب و هواهای سردتری که روغن به سختی جاری می‌شود، کارایی دارد. شاید ساده‌ترین مثال ممکن شنیدن «روغن 10 و 40» باشد که در قدیم گفته می‌شد که یعنی در زمستان از روغن 10 و در تابستان از روغن 40 استفاده کنیم. اما برای جلوگیری از اشتباهات و یکسان سازی این اعداد، سازمان مهندسین اتومبیل یا همان SAE وارد عمل شد و برای رده‌بندی روغن‌ها، استانداردی جهانی وضع کرد. اعداد استفاده شده از صفر تا 60 هستند که در این بین برای روغن‌های زمستانی عدد بین صفر تا 25 است و برای روغن‌های تابستانی از 30 تا 60 می‌شود.

این روغن‌ها با استفاده از افزودنی‌ها، چند ویسکوزیته هستند تا در شرایط دما و کاری مختلف، تغییرات کمتری داشته باشند. برای همین ویسکوزیته روغن را با دو عدد نمایش می‌دهند که اولی بیانگر کمترین ویسکوزیته و عدد دوم که بزرگ‌تر است، معرف بیشترین ویسکوزیته است.

حروف SAE در قبل از کد روغن‌ها نیز به این خاطر است که بدانیم این روغن بر اساس استانداردسازی انجمن SAE کد گذاری شده است. حرف W بین این دو عدد نیز به معنی زمستان بوده که از کلمه Winter گرفته شده است و به این معنی نیست که این روغن برای فصل سرد مناسب است و فقط میزان سنجش هوای زمستانی بوده است. پس با این تعاریف می‌توان به راحتی یک روغن را تشریح و شناسایی کرد. یعنی روغنی که روی قوطی و ظرف آن نوشته شده است SAE 10W50 به این معنی است که این روغن با استاندارد‌های انجمن مهندسان خودرویی طبقه‌بندی می‌شود و در گرم‌ترین دما، معیار ویسکوزیته آن از 50 بالا‌تر نمی‌رود و در سرد‌ترین شرایط نیز از 10 کمتر نمی‌شود.

نکته مهم در خصوص این اعداد این است که روغن تحت هیچ شرایطی به خاطر داشتن یک سری مواد افزودنی پلیمری، از این مقدار گرانروی و ویسکوزیته، عبور نخواهد کرد. عامل مهم دیگردر خصوص انتخاب روغن، فاصله بین دو عدد ویسکوزیته است. یعنی این فاصله نباید چندان زیاد باشد که استفاده از پلیمر‌ها در این روغن کم شود و از طرفی از عدد بسیار پایینی شروع نشود که رسیدن به عدد بالا را سخت تر کند (‌رسیدن از عدد پایین به بالا با استفاده از افزودنی‌های پلیمری صورت می‌گیرد.

برای همین خاطر روغنی که از پایه پایین‌تری برخوردار است برای رسیدن به پایه بالا نیاز به افزودنی‌های پلیمری بیشتری دارد که همین عامل سبب ایجاد رسوبات پلیمری در سیستم روغنکاری می‌شود‌). این فاصله برای روغن‌های مختلف خودروها بین 25 تا 45 است؛ یعنی ممکن است یک روغن از نوع 5W30 باشد و یا 10W40، 20W50 و... . برای همین زمانی که تصمیم به انتخاب روغن موتور دارید، ابتدا شرایط آب و هوایی منطقه سکونت‌تان را بررسی کنید. اگر منطقه ای گرم و خشک است و در فصل گرم هستید از روغن‌های با عدد بالاتر استفاده کنید و اگر در منطقه ای سردسیری زندگی می‌کنید، روغن‌هایی با عدد پایین‌تر را تا روانکاری خودرو به خوبی انجام شود. این اعداد هیچ ربطی به کیفیت خودرو ندارند و فقط بیانگر شرایط کاری آن هستند.



یک مقایسه ساده :

برای شناخت بهتر روغن‌ها یک مقایسه انجام می‌دهیم. فرض کنیم در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که آب و هوای گرم و خشکی دارد و زمان تعویض روغن‌‌ ما به تابستان نزدیک‌تر است. 3 نوع روغن داریم که یکی 20w50 است و دیگری از نوع 5w40 و در آخر یک روغن 25w50 داریم. از قبل گفته شده است که روغنی که دارای بازه کمتری باشد، انتخاب بهتری است و از طرفی عدد اول زیاد پایین نباشد.

به همین خاطر روغن 5w40 از انتخاب ما خارج می‌شود چرا که نشان می‌دهد افزودنی‌های پلیمری آن بیش از دو روغن دیگر است (‌منظور از این افزودنی‌ها، آن دسته هستند که کنترل ویسکوزیته را بر عهده دارند و گرنه افزودنی‌های پلیمری دیگری که برای افزایش کارایی روغن به کار می‌روند، همیشه مفید هستند).

از بین دو روغن 20w50 و 25w50 می‌فهمیم که هر دو آنها در شرایط آب و هوای گرم یک کارایی دارند (عدد بالای هر دو آنها 50 است) اما به خاطر شرایط فعلی منطقه سکونتمان بهتر است تا روغن 25w50 را انتخاب کنیم، چرا که هم گستره عددی آن کمتر است و هم نیازی به روغن مناسب برای هوای سرد تر نیست.

البته متاسفانه کمتر کسی به این اعداد توجه می‌کند و خوشبختانه تعویض روغنی‌ها، به خاطر شرایط جوی محل خود، از یک روغن که مناسب همان آب و هوا باشد، استفاده می کنند. پس همیشه سعی کنید تا اگر قصد سفر دارید، روغن خود را در منطقه خودتان تعویض کنید تا مناسب شرایط آب و هوایی محل سکونت‌تان باشد.


منبع: عصر خودرو