فیزیولوژی غواصی

هنگامی که انسان ها به زیر آب فرو می روند فشار در اطراف آنها به مقدار فوقالعاده زیادی افزایش می یابد. برای جلوگیری از روی هم خوابیدن ریه ها ، هوا نیز بایستی تحت فشار زیاد رسانده شود و این امر خون در ریه ها را در معرض فشارهای فوق العاده زیاد گازهای حبابچه ای قرار می دهد که هیپرباریسم نامیده میشود. این فشارهای بالا در صورتی که از حدود معینی تجاوز کنند ، می توانند موجب تغییرات فوق العاده شدیدی در فیزیولوژی بدن شوند.

● رابطه عمق دریا با فشار
ستونی از آب دریا به ارتفاع ۱۰ متر در ته خود فشاری برابر با یک اتمسفر ایجاد می کند. بنابراین شخصی که در ۱۰ متری زیر سطح اقیانوس قرار داشته باشد، در معرض فشاری برابر با ۲ اتمسفر قرار خواهد گرفت که یک اتمسفر آن مربوط به فشار هوای موجود در بالای آب و یک اتمسفر آن مربوط به وزن خود آب است.

● اثر فشارهای سهمی زیاد گازها بر روی بدن
گازهایی که غواص در هنگام استنشاق هوا بطور عادی در معرض آنها قرار دارد عبارتند از نیتروژن ، اکسیژن و دی اکسید کربن. هر یک از این گازها می توانند گاهی موجب اثرات فیزیولوژیک جدی در فشارهای زیاد شوند.

● تخدیر نیتروژنی در فشارهای زیاد نیتروژن
تقریبا 80 درصد هوا را نیتروژن تشکیل می دهد. نیتروژن در فشار کنار دریا اثر شناخته شده ای بر روی اعمال بدن ندارد اما در فشارهای زیاد می تواند موجب درجات متغیری از تخدیر یا نارکوز شود. هنگامی که غواص برای یک ساعت یا بیشتر در زیر دریا باقی میماند و هوای فشرده استنشاق میکند، عمقی که در آن نخستین علایم نارکوز خفیف ظاهر میشود تقریبا ۳۶ متر است.

در این عمق ، غواص شروع به احساس نشاط و از دست دادن بسیاری از ناراحتی های خود می کند. در عمق ۴۵ تا ۶۰ متری ، غواص خواب آلود می شود. در عمق ۶۰ تا ۷۵ متری قدرت غواص بطور قابل ملاحظهای کاهش مییابد و غالبا نمیتواند کارهایی را که از او خواسته میشود با دقت و ظرافت انجام دهد. نارکوز نیتروژنی دارای مشخصاتی بسیار مشابه مستی با الکل است و به این دلیل آن را مستی اعماق نامیده اند.

● مسمومیت با اکسیژن در فشارهای زیاد
هنگامی که فشار اکسیژن به مقدار زیادی از ۱۰۰ میلیمتر جیوه بالاتر میرود، اکسیژن محلول در آب خون افزایش مییابد. در محدوده طبیعی فشار اکسیژن حبابچه ای تقریبا هیچ مقداری از اکسیژن کل خون مربوط به اکسیژن محلول نیست اما بتدریج که فشار بطور افزایندهای وارد محدوده هزاران میلیمتر جیوه میشود قسمت بزرگی از اکسیژن کل خون به جای اینکه به حال ترکیب با هموگلوبین باشد به حال محلول است.

به علت فشار اکسیژن بافتی که هنگام استنشاق اکسیژن با فشار اکسیژن حبابچه ای بسیار بالا بوجود می آید به آسانی میتوان درک کرد که این موضوع می تواند برای بسیاری از بافتهای بدن زیان آور باشد. این موضوع بویژه در مورد مغز صدق میکند. در واقع قرار گرفتن در معرض ۴ اتمسفر فشار اکسیژن میتواند در بیشتر مردم بعد از ۳۰ دقیقه موجب تشنجات و به دنبال آن اغما گردد.

● مسمومیت با کربن دي اكسيد در اعماق زیاد در دریا
هرگاه وسایل غواصی بطور مناسب طرح شده باشد و به خوبی نیز عمل کند خواص هیچگونه اشکالی از نظر مسمومیت با کربن دی اکسید(co2) نخواهد داشت زیرا عمق به تنهایی فشار سهمی کربن دی اکسید را در حبابچه ها افزایش نمی دهد. دلیل صحیح بودن این امر آن است که عمق ، میزان تشکیل کربن دی اکسید در بدن را افزایش نمیدهد و تا زمانی که غواص به استنشاق حجم جاری طبیعی ادامه میدهد کربن دی اکسید را به مجرد تشکیل از راه هوای بازدمی دفع می کند و در نتیجه فشار سهمی کربن دی اکسید حبابچه ای خود را در حد طبیعی حفظ میکند.
غواص تا فشار کربن دي اكسيد حبابچه ای حدود ۸۰ میلیمتر جیوه یعنی دو برابر فشار طبیعی در حبابچه ها این تجمع کربن دي اكسيد را تحمل میکند. در فشار کربن دي اكسيد بالاتر از ۸۰ میلیمتر جیوه این وضعیت غیر قابل تحمل شده و سرانجام مرکز تنفسی به علت اثرات متابولیک منفی فشار این گاز به جای تحریک شدن شروع به ضعیف شدن میکند و غواص دچار خواب آلودگی میشود.

● رفع فشار از غواص بعد از قرار گرفتن در معرض فشارهای زیاد
هنگامی که شخصی هوا را در تحت فشار زیاد برای مدت طولانی استنشاق میکند، مقدار نیتروژن حل شده در مایعات بدنش زیاد می شود. دلیل این امر به قرار زیر است: خونی که در مویرگهای ریوی جریان مییابد تا همان فشار زیاد نیتروژن موجود در مخلوط گاز تنفسی از نیتروژن اشباع می شود. پس از گذشت چندین ساعت مقدار کافی نیتروژن به تمام بافت های بدن حمل می شود تا آنها را از نیز از نیتروژن حل شده اشباع کند.

چون نیتروژن بوسیله بدن متابولیزه نمیشود لذا به حالت محلول باقی میماند تا اینکه فشار نیتروژن در ریه ها کاهش یابد. در اینحال ، نیتروژن بوسیله روند معکوس تنفسی خارج میشود اما این خروج چندین ساعت وقت لازم دارد و منشا مشکلات متعددی می شود که روی هم رفته بیماری رفع فشار نامیده می شوند.

● نجات از زیر دریایی ها
یکی از مشکلات اصلی نجات ، جلوگیری از آمبولی هوا است. بتدریج که شخص از زیر آب بالا میآید گازها در ریهاش متسع شده و گاهی یک رگ بزرگ ریوی را پاره میکنند و موجب ورود گازها به داخل سیستم گردش ریوی و ایجاد آمبولی در گردش خون می شوند. بنابراین بتدریج که شخص صعود میکند باید خودآگاهانه بطور مداوم بازدم انجام دهد.
سرعت خارج کردن گازهای در حال اتساع از ریهها در جریان صعود در زیر آب حتی بدون انجام دم ، غالبا برای دفع کربن دي اكسيد تجمع یابنده در ریه ها کافی است. این امر مانع از بالا رفتن غلظت کربن دي اكسيد در خون شده و از تمایل شخص برای انجام دم جلوگیری می کند. بنابراین شخص میتواند نفس خود را برای یک مدت فوق العاده طولانی اضافی در جریان صعود نگاه دارد.