اندازه+ریزفضاهای مورد نیاز مربوط به ساختمان

[وحید 0319]

تحلیل و بررسی معیارهای طراحی فضاهای آموزشی

مقدمه
آموزش و یادگیری بخش مهمی از زندگی هر انسان است و همه انسان ها در طول زندگانی خود تحت تعلیم و آموزش قرار می گیرند این امر در مقاطع مختلف تحصیلی و در فضاهای گوناگون مانند مهد کودک ، دبستان راهنمایی و دبیرستان و .... صورت می گیرد .
به لحاظ اینکه فضا و محیطی که در آن به امر آموزش و یادگیری پرداخته می شود تاثیر بسیار مهمی در امر یادگیری دارد دقت در طراحی و ساخت این فضاها باید مورد توجه معماران و برنامه ریزان کشوری قرار گیرد و طراحی اینگونه فضاها به نحو احسن انجام شود .
در طراحی فضاهای آموزشی دو مورد اساسی وجود دارد که نقش بسیار مهمی را در چگونگی طراحی این فضاها بازی می کند و آن دو مورد که یکی جنسیت افراد استفاده کننده از فضا و دیگری مقطع تحصیلی افراد استفاده کننده می باشد اصول کلی فکر یک طراح را برای طراحی مشخص می کند .

فضاهایی که در یک فضای آموزش باید مورد استفاده قرار گیردند عبارتند از :
فضاهای آموزشی : که شامل : کلاس های درس – کارگاه – آزمایشگاه – سالن سخنرانی یا همایش – کتابخانه – سالن سمعی و بصری – سالن امتحانات می باشد .
فضاهای رفاهی خدماتی : که شامل سرویس های بهداشتی – سلف سرویس – انباری و موتورخانه – زمین و سالن ورزشی – زمین های بازی و محوطه
فضاهای ادرای : که شامل اتاق های اداری – مدیریت و معاونین – آرشیو و بایگانی – اتاق های مشاوره تحصیلی – اتاق اساتید و معلمان – اتاق جلسات – بخش سرایداری و نگهداری نیز می باشد.
بخش آموزشی و پژوهشی : در طراحی فضاهای آموزشی و پژوهشی که در بالا ذکرشد نوع طراحی هر کدام از آنها بسته به شمار افراد استفاده کننده از آنها متغیر و متفاوت است در طراحی چنین فضاهایی بی شک ملاحضات فرهنگی تمدنی مذهبی و ... مناسب با نوع اجتماع و محیط در استاندارد های طراحی فضاهای آموزش تاثیر گذار است .
الف ) کلاس های درس : شکل استاندارد کلاس های درس به شکل مربع مستطیل است که ابعاد آنها با توجه به نوع درس و مقطع تحصیلی افراد استفاده کننده متفاوت می شود مطابق استاندارد های جهانی فضاهای لازم برای کلاس های درس نظری 5/6 در 5/8 متر مربع بوده است در این کلاس ها که اصطلاحا کلاس های درس سنتی از آنها یاد می شود فضاهای لازم به ازای هر دانش آموز 2 متر مربع بوده است و این درحالی است که اگر چنین کلاسی برای کلاس های آزاد و هنری مورد استفاده قرار گیرد به ازای هر نفر 5/4 متر مربع فضا نیاز است .
ارتفاع کلاس های درس باید بین 7/2 تا 4/3 در نظر گرفته شود و ایجاد هرگونه تراس یا بالکن متصل به کلاس درس ممنوع می باشد همچنین دیواره های کلاس تا ارتفاع 5/1 متر لازم است با سنگ پوشیده شود و از ارتفاع 5/1 متر به بعد با رنگ های روشن و براق پوشیده شود و همچنین پوششی که در کف کلاس به کار می رود باید غیر قابل نفوذ بوده و لغزنده نباشد که به راحتی قابل شستشو بوده و غیر براق باشد تا از کثیف شدن مداوم آن جلوگیری شود .
ب ) کارگاه ها و آزمایشگاه ها : کارگاه و آزمایشگاه جزو لاینفک فضاهای آموزشی است و معمولا فضای آموزشی دارای کارگاه و آزمایشگاه می باشد تا دانش آموزان علاوه بر اینکه به صورت تئوری درس را فرا می گیرند در آزمایشگاه و کارگاه با فرآیند آزمون و خطای دروس آشنا شوند .
کارگاه زبان : در استاندارد های جهانی دو نوع کارگاه زبان انگلیسی مطرح است :
کارگاه L.T : گوش دادن و صحبت کردن
کارگاه L.T.R : گوش دادن صحبت کردن و ضبط کردن
این دو کارگاه در کنار هم فضایی نزدیک به 80 متر نیاز دارد و سرانه هر نفر برای کارگاه و آزمایشگاه 5/4 متر مربع است .
از لحاظ نورپردازی کارگاه ها و آزمایشگاه ها در صورتی که نور طبیعی به آنها نرسد اشکالی ندارد اما باید حتما نور مصنوعی برای آنها تامین شده باشد .
بخش رفاهی و خدماتی : در هر فضای آموزشی یکی از قسمت های بسیار مهم جهت ارائه خدمات به دانش آموزان و محصلان بخش رفاهی و خدماتی است که این فضا شامل سرویس ها و تاسیسات بهداشتی – رستوران و سلف غذاخوری – زمین و سالن ورزشی و ... است
در مورد استقرار چنین فضایی در محیط آموزشی می توان دو موقعیت را لحاظ کرد :
1- این فضاها قابل دسترسی از راهرو یا فضاهای واسطه باشد
2- قابل دسترسی از حیاط مدرسه یا فضای ورودی باشد .
در زیر مشخصات یک سالن چند منظوره ورزشی را که در کنار یک فضای آموزشی لحاظ شده است را نشان می دهد :

نوع مدرسه	طول سالن	عرض سالن	ارتفاع سالن	پوشش بام سالن	پوشش کف سالن
ابتدایی	25	15	7/6	سیستم خرپا	پاراکت یا پلاستیک
راهنمایی و دبیرستان	31	19	7/6	سیستم خرپا	پارکت یا پلاستیک

ضوابط طراحی ایمنی پلکان در فضای آموزشی :
برای برقراری ارتباط در ساختمان ها از پله شیب یا رامپ استفاده می گردد .
ضوابطی که در زیر آمده باید در پلکان مدارس و فضاهای آموزش رعایت گردد :
1- تعداد پله هر پلکان نباید از 3 پله کمتر باشد ( وجود 1 یا 2 پله باعث برهم خوردن نظم و تعادل حرکتی در بین افراد می شود و به اصطلاح پله دیک وان دایک ایجاد می گردد .)
2- برای پلکان پیش از 3 پله باید نرده طراحی و اجرا شود .
3- ارتفاع نرده برای بزرگسالان 90 سانتی متر و برای کودکان 75 تا 80 سانتی متر است .
4- فاصله میان پله و سقف آن نباید از 2 متر کمتر باشد (این فاصله عمودی اندازه گیری می شود)
5- برای تعیین اندازه کف پله و سینه پله در فضاهای آموزشی از فرمول زیر استفاده می شود :
کف پله = t ارتفاع پله = h t+2h = 61&63
نحوه جانمایی فضاها در ساختمان چند طبقه :
فضاهای اداری عموما بهتر است در طبقات اول و دوم قرار گیرند تا عبور و مرور دانش آموزان و به طور کل افرادی که در فضای آموزشی رفت آمد می کنند را مد نظر قرار دهند .
جاگیری کلاس های درس با توجه به پایه تحصیلی متفاوت است در مقطع ابتدایی بهتر است که کلاس ها در طبقات پائین قرار گیرند اما در مقطع راهنمایی و دبیرستان با توجه به سن دانش آموزان پایه های بالاتر در طبقات بالاتر و پایه های پائین تر در طبقات پائین تر قرار می گیرند .
آزمایشگاه و کارگاه ها با توجه به اینکه معمولا دارای وسایل سنگین هستند بهتر است در طبقات پائینی و زیر زمین تعبیه شود .
کتابخانه با توجه به اینکه فضایی است که نیاز به سکوت و دید بیرونی خوبی دارد لازم است در طبقات پائینی قرار گیرد و یا اینکه اگر دید و منظر خوبی رو به ساختمان داریم آن را در بالاترین طبقه و مشرف به منظره طراحی کنیم .
نماز خانه نیز بهتر است در طبقات پائین و نزدیک به حیاط تعبیه شود و سرویس های بهداشتی خارج از فضای آموزشی در حیاط تعبیه شود و همچنین سالن امتحانات و اجتماعات باید در طبقات همکف و زیر زمین و در اولویت دوم در طبقات بالاتر قرار گیرد .
نکته بسیار مهم در طراحی فضاهای آموزشی این است که استفاده از آسانسور در فضای آموزشی به واسطه مسائل ایمنی به هیچ عنوان توصیه نمی شود .
نور و پنجره در فضای آموزشی :
نور و روشنایی از عوامل بسیار مهم در طراحی هر نوع فضای معماری است .
موقعیت ، اندازه ، و نوع پنجره تعیین کننده مقدار روشنایی فضا در طراحی فضای آموزشی است . معیار اصلی کیفیت فضای آموزشی نور طبیعی است اما لازم است که نور طبیعی و مصنوعی به طور همزمان استفاده شود و در عین حال جهت کلاس به سمت شمال و جنوب بوده و از ورود اشعه مستقیم خورشید به درون فضا ممانعت به عمل آید .
موارد زیر از جمله اصولی است که باید در طراحی نور و پنجره برای اینگونه فضا ها رعایت شود :
1- محل نصب پنجره نباید طوری باشد که در موقع باز شدن مزاحمت ایجاد کند .
2- پنجره هایی که در انتهای راهرو ها کریدور ها و پلکان ها نصب می گردند بایستی از کف دارای ارتفاع 80 سانتی متر بوده و در غیر اینصورت باید دارای نرده چوبی یا فلزی مناسب باشد .
3- حداقل ابعاد بازشو پنجره باید دارای 50 سانتی متر عرض و 60 سانتی متر ارتفاع بوده باشد .
4- فضای ما بین دو پنجره در کلاس باید حداقل ممکن باشد تا از ایجاد سایه در وسط کلاس جلوگیری شود .
5- استفاده از بازتابنده نور در کلاس های درس برای جلوگیری از ورود نور خیره کننده به کلاس مناسب است و باید تعبیه شود .
6- در تامین هوای تازه کلاس معمولا باید از سیستم های تهویه استفاده شود و باز کردن درب و پنجره کلاس راه حل مناسبی نمی باشد .
7- در کل برای کلاس های درس به طور کلی پنجره با مساحت 30 تا 60 درصد فضای نما و یا حدود 15 تا 20 درصد مساحت کلاس مناسب است .
سخن آخر
یک مدرسه موفق در طراحی و عملکرد محیطی باید به صورت یک جامع مشارکتی عمل کند در بسیاری از مدارس که در طراحی یک فضا مانند کلاس درس – کتابخانه و .... بر اساس اصول فرهنگی که مورد پذیرش مردم منطقه است باید عمل شود و در نتیجه حس مشارکت و رغبت بیشتری را در بین استفاده کنندگان بر می انگیزد .