آشنایی با tex

[sahar mashmouli]

آشنایی با TeX

معرفی

TeX ‎برنامه‌ی کامپیوتری است که توسط دونالد کنوث[1] ساخته شده است. ‎‎هدف ازآن حروفچینی متن‌های عادی و ریاضی است.
کنوث در سال 1977 شروع به نوشتن تک کرد تا قدرت پنهانی ابزار چاپ دیجیتال را که در آن زمان در صنعت چاپ رخنه کرده بود مورد کاوش قرار دهد به این امید که بدی کیفیت حروفچینی کتاب‌ها و مقالات خودش را از بین ببرد.
تک به این صورت که امروزه ما مورد استفاده قرار می‌دهیم در سال 1982 انتشار یافت و در سال 1989 امکانات حمایت 8 بیتی و دیگر زبان‌ها به آن اضافه شد. شهرت تک در این است که بسیار پایدار است، روی هر سیستم عاملی قابل نصب است، و به‌طور مجازی فارغ از اشکال است. نسخه کنونی تک 3.141592 است که به عدد پی میل می‌کند. (1)
LaTeX یک بسته از ماکروها است که به نویسندگان امکان حروفچینی و چاپ کارهایشان را با بهترین کیفیت و استفاده از تعدادی طرح حرفه‌ای می‌دهد. لاتک درابتدا توسط لزلی امپورت[2] نوشته شد که از تک به عنوان موتور حروفچین استفاده می‌کند. (2)
از سال 2004، زی‌تک به بازار ارائه شده است که توانایی استفاده از قلم‌ها و فونت‌های مختلف موجود در ویندوز را فراهم کرده است. زی‌لاتک[3]، که همان لاتک برپایه زیتک است. تمامی امکانات لاتک را برای تهیه هر نوشته و مستندی، از جمله مستندات فارسی ارائه کرده است. به همین منظور بسته‌ای با نام زی‌پرشین[4] توسط آقای وفا خلیقی تهیه شده است.

نویسنده، طراحی و حروفچینی

برای انتشار یک مطلب نویسندگان، دست نوشته‌ی خود را به مؤسسات انتشارات تحویل می‌دهند. در این مؤسسه طراحان کتاب وجود دارند که در مورد سبک نوشته تصمیم می‌گیرند بطور مثال در مورد طول و عرض متن، نوع قلم و سربرگ و ..... . بعد از این مرحله طراح راهنمایی‌های لازم را به نفر سوم به نام حروفچین تحویل می‌دهد و حروفچین کتاب را حروفچینی می‌کند.
طراح کتاب سعی می‌کند بفهمد خواست نویسنده هنگام نوشتن کتاب چه بوده است. او در مورد سربرگ فصل‌ها، ارجاع‌ها، مثال‌ها، فرمول‌ها، و غیره براساس اطلاعات حرفه‌ای خودو اطلاعات در مورد محتوای نوشته تصمیم می‌گیرد.
در محیط لاتک، لاتک نقش طراح کتاب را بر عهده داردواز تک به عنوان حروفچین استفاده می‌کند. اما لاتک تنها یک برنامه است و بنابراین نیاز به راهنمایی دارد. نویسنده‌ باید اطلاعات کافی در مورد ساختار منطقی کارش را به لاتک بدهد. این اطلاعات در متن به صورت فرمان‌ها و دستورهای لاتک وارد می‌شود.
این کار کاملا با روش WYSIWYG]5] تفاوت دارد که بسیاری از پردازشگرها‌ی متنی مانند word از آن پیروی می‌کنند. در این نرم افزارها، نویسنده سبک نوشتار را به صورت مستقیم هنگام نوشتن آن مشخص می‌کند. در این نرم افزارها شکل خروجی را همزمان که نوشتار را تایپ می‌کنید، به صورت مستقیم می‌توان بر روی صفحه نمایش دید.
وقتی که از لاتک استفاده می‌کنید به طور معمول نمی‌توان همزمان با تایپ متن شکل خروجی را ببینید، اما می‌توان آن را بعد از پردازش توسط لاتک مشاهده کنید. در این صورت تصحیحات را می‌توان قبل از فرستادن نوشته به چاپگر انجام داد.
با سیستم‌های WYSIWYG ، نویسنده‌ها معمولا نوشتارهای زیبا اما فاقد ساختار سازگار را تولید می‌کنند. لاتک با مجبور کردن نویسنده به مشخص کردن ساختار منطقی نوشته‌اش از چنین اشتباهی جلوگیری می‌کند.

مزیت‌ها و اشکالات

در این قسمت چند مورد از مزایا و معایب کار با محیط لاتک و word را بیان می‌کنیم.

مهمترین مزیت لاتک بر word به قرار زیر است.
· سبک‌های زیبای حرفه‌ای موجودند که متن را آن گونه طراحی می‌کنند که واقعا باید چاپ شود.
· حروفچینی فرمول‌های ریاضی به بهترین شکل حمایت می‌شود.
· کاربر تنها کافی است تعداد فرمان آسان را یاد بگیرد تا ساختار منطقی نوشته‌اش را طراحی کند. معمولا لازم نیست در مورد ساختار واقعی متن نگران باشد.
· ساختارهای پیچیده مانند پانوشت‌ها، ارجاعات، فهرست مطالب، کتابنامه، شماره معادلات و بخش‌ها و ... به راحتی قابل تولید است. (با پیشرفتword بعضی از امکانات ذکر شده در word وجود دارد ولی به سادگی و زیبایی لاتک نمی‌باشد.)
· بسته‌های اضافی مجانی بسیار برای کارهای که لاتک انجام نمی‌دهد وجود دارد. به عنوان مثال بسته‌های پست اسکریپت برای گرافیک یا بسته‌هایی برای قرار دادن ارجاعات به شکل استاندارد وجود دارند.
· تک، موتور لاتک، بسیار قابل انعطاف و مجانی است. بنابراین، این سیستم روی هر سیستم عاملی کار می‌کند.

مزیت word به لاتک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
· طراحی جدول‌های متنی در آن ساده‌تر از لاتک می‌باشد.
· برای نوشتن متن‌های بدون سبک و طراحی و متون ساده مناسب است.
· یاد گیری آن نیاز به معلومات پیشرفته ندارد و یک محصل و کودک خردسال نیز می‌تواند از آن استفاده کند.
امروزه اکثر مجله‌های علمی و پژوهشی و انتشارات مرتبط به ریاضیات، فیزیک، شیمی و بعضی از رشته‌های مهندسی از نویسندگان خود انتظار دارند که مقاله و نوشته‌های خود را با لاتک تهیه کنند. مشهور است که شخصی که اولین بار با لاتک متنی را آماده می‌کند. در میانه کار می‌گوید که دیگر از این نرم‌افزار استفاده نخواهم کرد، اما بعد از اتمام کار به خود می‌گوید دیگر به هیچ عنوان به سراغ نرم‌افزار مانند word نخواهم رفت. نتیجه آن که لاتک ( برای فرسی نویسی زی‌پرشین) محیط مناسب برای پروژه‌های بزرگ مانند کتاب و پایان‌نامه، گزارش طرح‌ها و مقاله نوشتن است ولی word برای متون ساده و بدون فرمول مناسب می‌باشد.

مراجع


1. Knuth, Donald E. The TEXbook. second edition. s.l. : Addison-Wesley, Reading,, 1984. Vol. Volume A of Computers and Typese. ISBN 0-201-13448-9.
2. Lamport, Leslie. LATEX: A Document Preparation System. second edition. s.l. : Addison-, 1994.
3. Oetiker, Tobias, et al., et al. The Not So Short Introduction to LATEX2e. [trans.] Mehdi Omidali. 2011.


تهیه و تنظیم: دکتر مرتضی فغفوری- عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز

---

[1] Donald E. Knuth

[2] Lamport, Leslie

[3] XeLaTeX

[4] XePersian

[5] What you see is what you get

[meha1368]

آشنایی با TeX

معرفی

TeX ‎برنامه‌ی کامپیوتری است که توسط دونالد کنوث[1] ساخته شده است. ‎‎هدف ازآن حروفچینی متن‌های عادی و ریاضی است.
کنوث در سال 1977 شروع به نوشتن تک کرد تا قدرت پنهانی ابزار چاپ دیجیتال را که در آن زمان در صنعت چاپ رخنه کرده بود مورد کاوش قرار دهد به این امید که بدی کیفیت حروفچینی کتاب‌ها و مقالات خودش را از بین ببرد.
تک به این صورت که امروزه ما مورد استفاده قرار می‌دهیم در سال 1982 انتشار یافت و در سال 1989 امکانات حمایت 8 بیتی و دیگر زبان‌ها به آن اضافه شد. شهرت تک در این است که بسیار پایدار است، روی هر سیستم عاملی قابل نصب است، و به‌طور مجازی فارغ از اشکال است. نسخه کنونی تک 3.141592 است که به عدد پی میل می‌کند. (1)
LaTeX یک بسته از ماکروها است که به نویسندگان امکان حروفچینی و چاپ کارهایشان را با بهترین کیفیت و استفاده از تعدادی طرح حرفه‌ای می‌دهد. لاتک درابتدا توسط لزلی امپورت[2] نوشته شد که از تک به عنوان موتور حروفچین استفاده می‌کند. (2)
از سال 2004، زی‌تک به بازار ارائه شده است که توانایی استفاده از قلم‌ها و فونت‌های مختلف موجود در ویندوز را فراهم کرده است. زی‌لاتک[3]، که همان لاتک برپایه زیتک است. تمامی امکانات لاتک را برای تهیه هر نوشته و مستندی، از جمله مستندات فارسی ارائه کرده است. به همین منظور بسته‌ای با نام زی‌پرشین[4] توسط آقای وفا خلیقی تهیه شده است.

نویسنده، طراحی و حروفچینی

برای انتشار یک مطلب نویسندگان، دست نوشته‌ی خود را به مؤسسات انتشارات تحویل می‌دهند. در این مؤسسه طراحان کتاب وجود دارند که در مورد سبک نوشته تصمیم می‌گیرند بطور مثال در مورد طول و عرض متن، نوع قلم و سربرگ و ..... . بعد از این مرحله طراح راهنمایی‌های لازم را به نفر سوم به نام حروفچین تحویل می‌دهد و حروفچین کتاب را حروفچینی می‌کند.
طراح کتاب سعی می‌کند بفهمد خواست نویسنده هنگام نوشتن کتاب چه بوده است. او در مورد سربرگ فصل‌ها، ارجاع‌ها، مثال‌ها، فرمول‌ها، و غیره براساس اطلاعات حرفه‌ای خودو اطلاعات در مورد محتوای نوشته تصمیم می‌گیرد.
در محیط لاتک، لاتک نقش طراح کتاب را بر عهده داردواز تک به عنوان حروفچین استفاده می‌کند. اما لاتک تنها یک برنامه است و بنابراین نیاز به راهنمایی دارد. نویسنده‌ باید اطلاعات کافی در مورد ساختار منطقی کارش را به لاتک بدهد. این اطلاعات در متن به صورت فرمان‌ها و دستورهای لاتک وارد می‌شود.
این کار کاملا با روش WYSIWYG]5] تفاوت دارد که بسیاری از پردازشگرها‌ی متنی مانند word از آن پیروی می‌کنند. در این نرم افزارها، نویسنده سبک نوشتار را به صورت مستقیم هنگام نوشتن آن مشخص می‌کند. در این نرم افزارها شکل خروجی را همزمان که نوشتار را تایپ می‌کنید، به صورت مستقیم می‌توان بر روی صفحه نمایش دید.
وقتی که از لاتک استفاده می‌کنید به طور معمول نمی‌توان همزمان با تایپ متن شکل خروجی را ببینید، اما می‌توان آن را بعد از پردازش توسط لاتک مشاهده کنید. در این صورت تصحیحات را می‌توان قبل از فرستادن نوشته به چاپگر انجام داد.
با سیستم‌های WYSIWYG ، نویسنده‌ها معمولا نوشتارهای زیبا اما فاقد ساختار سازگار را تولید می‌کنند. لاتک با مجبور کردن نویسنده به مشخص کردن ساختار منطقی نوشته‌اش از چنین اشتباهی جلوگیری می‌کند.

مزیت‌ها و اشکالات

در این قسمت چند مورد از مزایا و معایب کار با محیط لاتک و word را بیان می‌کنیم.

مهمترین مزیت لاتک بر word به قرار زیر است.
· سبک‌های زیبای حرفه‌ای موجودند که متن را آن گونه طراحی می‌کنند که واقعا باید چاپ شود.
· حروفچینی فرمول‌های ریاضی به بهترین شکل حمایت می‌شود.
· کاربر تنها کافی است تعداد فرمان آسان را یاد بگیرد تا ساختار منطقی نوشته‌اش را طراحی کند. معمولا لازم نیست در مورد ساختار واقعی متن نگران باشد.
· ساختارهای پیچیده مانند پانوشت‌ها، ارجاعات، فهرست مطالب، کتابنامه، شماره معادلات و بخش‌ها و ... به راحتی قابل تولید است. (با پیشرفتword بعضی از امکانات ذکر شده در word وجود دارد ولی به سادگی و زیبایی لاتک نمی‌باشد.)
· بسته‌های اضافی مجانی بسیار برای کارهای که لاتک انجام نمی‌دهد وجود دارد. به عنوان مثال بسته‌های پست اسکریپت برای گرافیک یا بسته‌هایی برای قرار دادن ارجاعات به شکل استاندارد وجود دارند.
· تک، موتور لاتک، بسیار قابل انعطاف و مجانی است. بنابراین، این سیستم روی هر سیستم عاملی کار می‌کند.

مزیت word به لاتک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
· طراحی جدول‌های متنی در آن ساده‌تر از لاتک می‌باشد.
· برای نوشتن متن‌های بدون سبک و طراحی و متون ساده مناسب است.
· یاد گیری آن نیاز به معلومات پیشرفته ندارد و یک محصل و کودک خردسال نیز می‌تواند از آن استفاده کند.
امروزه اکثر مجله‌های علمی و پژوهشی و انتشارات مرتبط به ریاضیات، فیزیک، شیمی و بعضی از رشته‌های مهندسی از نویسندگان خود انتظار دارند که مقاله و نوشته‌های خود را با لاتک تهیه کنند. مشهور است که شخصی که اولین بار با لاتک متنی را آماده می‌کند. در میانه کار می‌گوید که دیگر از این نرم‌افزار استفاده نخواهم کرد، اما بعد از اتمام کار به خود می‌گوید دیگر به هیچ عنوان به سراغ نرم‌افزار مانند word نخواهم رفت. نتیجه آن که لاتک ( برای فرسی نویسی زی‌پرشین) محیط مناسب برای پروژه‌های بزرگ مانند کتاب و پایان‌نامه، گزارش طرح‌ها و مقاله نوشتن است ولی word برای متون ساده و بدون فرمول مناسب می‌باشد.

مراجع


1. Knuth, Donald E. The TEXbook. second edition. s.l. : Addison-Wesley, Reading,, 1984. Vol. Volume A of Computers and Typese. ISBN 0-201-13448-9.
2. Lamport, Leslie. LATEX: A Document Preparation System. second edition. s.l. : Addison-, 1994.
3. Oetiker, Tobias, et al., et al. The Not So Short Introduction to LATEX2e. [trans.] Mehdi Omidali. 2011.


تهیه و تنظیم: دکتر مرتضی فغفوری- عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز

---

[1] Donald E. Knuth

[2] Lamport, Leslie

[3] XeLaTeX

[4] XePersian

[5] What you see is what you get

کاش میشد یه کلاس آموزش مجازی tex هم تو انجمن راه بیفته.چون همه واسه نوشتن پایان نامه بهش نیاز دارن