دوباره می سازمت وطن

[اسماعیل س]

دوباره می­سازمت وطن...

باروندوبد: لرستان هميشه يكى از سركش‏ترين نواحى ايران محسوبمى‏شده است.

سعیدنفیسی: لرستان از سالیان دراز پناهگاه چادر­نشینانمسلح و دزدان و راهزنان بود.

ایزد­پناه:شاید مهم ترین علت اصلی ناامنی در لرستان فقر فرهنگیو نیاز مادی بوده است.

مسیوچریکف: سيلاخور محل دزدهاي لراست.

دکتررحمانیان: در اواخر دوره قاجار به واسطه ياغي­گري ايلبيرانوند راه مواصلاتي خوزستان به لرستان نا امن و تقريباً بسته شده بود.

جان فوران: رؤسای قبایل نوعی خود­مختاری را در چارچوبقدرت دولت در محدوده خود به کار می­بردند.

یاور ارشدالسلطنهدولتشاهی راز فوج آهن را در سال 1302 با تقی­خان بیرانوند در میان گذاشت؛ فوج آهنکه به دستور سردار سپه؛ از تهران به خرم آباد در حرکت است دستور سرّی قتل عام تمام ایلبیرانوند را دارد و اسرا را به مرز شوروی تبعید خواهد کرد.

تقی خان نامه ای به حاکم بروجرد نوشت و تأکید کرد هرگاه نیروی دولتی به سمت خرم آباد حرکت کند ویحاضر است که با دولت مرکزی همکاری کند و از مقاومت و قتل و کشتار ایل خود یعنیبیرانوند­ها تا جایی که امکان دارد جلوگیری کند.

تقی­خان : تمام ایل من یاغی و شورشی نیست.

شریف الدوله بنی آدم حاکمبروجرد: تقی­خان از خوانین خدمتگذار و آگاه است.

سپهبد­ امیر احمدی، بیرانوندهارا که در فاصله بین زاغه تا تنگ زاهدشیر متمرکز شده و مسلح و آماده حمله به قشونلشکر غرب بودند را دوازده هزار می نویسد.

سپهبد امیر احمدی از تقی­خان می­خواهد که با عشیره و خاندانش ازسایر بیرانوند­ها جدا شده و نزدیک خرم­آباد ساکن شوند.

تقی­خان غیر از اشرار ویاغیان و شورشیانی که سپهبد امیر­احمدی آنها را می­شناسد، حدود قوم و طایفه­اش را تمامایل بیرانوند می­داند.

سر­لشکر خزایی: تقی­خانمورد اعتماد دولت است.

مجله گنجینه اسناد » بهار 1384- شماره 57:

«اسامیاعدامیون لرستان در سال 1304 ش. عبارت است از: میرزا رحیم خان معین‏ السلطنهچاغروند نایب‏الحکومه خرم‏آباد، شیر محمدخان ایلخانی سگوند، مشاور امیر احمدی وخزاعی،غلامعلی خان امیر همایون سر کرده ایل بیرانوند، ولی الله خان فرزند رئیس طایفه سپهوند، لطیفخان پسر شیخ­علی­خان، محمد علی خان برادر علی مردان خان امیراعظم، شیر محمدخان برادرزاده علی مردان خان، صید مهدی خان برادر حسین خان‏ ازخوانین بیراوند، صید پسر محمد رحیم خان (صید عبد الحسین)از خوانین بیرانوند،کدخداعله‏ سبز علی و پسرش، کدخدا ابدل برادر کدخدا عله سبز علی و پسرش»

والی­زاده معجزی: در هنگام اعدام ولی­الله­خان بیرانوند دو­بارطناب دار پاره شد! بعضى عقيده داشتند بر اين‏كه شايد وی بي­گناه بوده است كه طنابشقطع گرديد.

تیمسار خزایی با تهران مخابره می کند و عنوان و لقبی به افتخارسردار سپه (لقب رضاخان) با نام سپهوند برای تقی­خان علیمحمدی بیرانوند و خاندان او صادر می شود.

هرکس از ایل بیرانوندعنوان سپهوند می­گرفت و دست از شرارت و غارتگری برمی­داشت در پناه تقی­خان سپهوند بودهو جان و مالش در امان بود.

دکتر بیات: از اواسط تیرماه 1306، با استقرار دسته های شورشی بیرانونددر اطراف دره دراز و تنگ زاهدشیر، ارتباط خرم آباد­ _ بروجرد عملاً قطع شده بود.در گردنه پونه در درگیری بین نظامیانو یاغیان، تقی­خانسپهوندکشته شد.

تقی خان، جان خود را درراهامنیت لرستان و خدمت به ایل بیرانوند و دولت از دست داد.

شورشیان بیرانوند: خانه تقی­خانتنها پناهگاه خانواده­های آواره ما بود.

کشته شدن تقی­خان حتی برایسرتیپ شاه­بختی بسیار ناباورانه و غیرمنتظرانه بود به طوری که وی هنگام رساندن این خبر به رضاخان نوشت «چشم لرستان»کورشد.

والی­زاده معجزی:«تقى خان سپهوند يكى از بهترين و متدين‏ترين خوانين بيرانوند، خدمتگزار ودولت‏خواه بود»

سرتیپ شاه­بختی: سرپرستی امور طایفه و رعایای سپهوند و منطقه ده­پیربر عهده عزیزالله­خان سپهوند می­باشد.

دکتر محمد مصدق: جناب آقای عزیز سپهوند و سایر آقایان مراقب باشید و در جریان امور دریغ نورزید و بدانید مشکلات حتمی است.

آیت­الله کاشانی: آقای عزیزخان سپهوند، اظهار طرفداری و پشتیبانیشما از دولت ملی - مذهبی باعث کمال مسرت است.

دبستان مسعود­سعد درروستای اسکین در سال 1319 به همت عزیزالله­خان سپهوند، تأسیس شد.

درسال 1330 در دیدار خوانین و رؤسای ایلات و طوایف کشور با محمدرضا­شاه پهلوی، تنهاخوانین بیرانوند به شاه تعظیم نکردند!