آبروی ایران در گرو ثبت اثر تاریخی یا حفاظت از آن

[Almas Parsi]

آبروی ایران در گرو ثبت اثر تاریخی یا حفاظت از آن

پس از بررسی خرابی های ناشی از جنگ جهانی دوم معاهده ای برای حفاظت از آثار فرهنگی و طبیعی در جهان شکل گرفت تا بدین ترتیب، آثاری که منحصر به فرد بوده و دارای مؤلفه های جهان شمول هستند، نگهداری شده و به جهانیان معرفی شوند.

معاهده میراث جهانی در سال 1972 به تصویب رسید و ایران سه سال بعد به آن پیوست.

آنا رفیعی فنود: چغازنبیل، میدان نقش جهان و تخت جمشید به عنوان اولین آثار جهانی ایران در سال 1979 به ثبت رسیدند. بعد از آن به علت انقلاب ایران و جنگ تا سال ها اثری از ایران در یونسکو ارائه نشد تا سال 2003 که تخت سلیمان ثبت شد و دوره ای جدید برای میراث ایران در یونسکو آغاز شد. پس از آن ایران هر سال به جز سال 2007 یک یا دو اثر را به فهرست میراث جهانی خود اضافه کرده است و آخرین آنهاشهر سوخته بود که در اجلاس امسال کمیته جهانی به ثبت رسید.




چندی پیش محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری در بازدید از روند ثبت جهانی محوطه تاریخی شوش اعلام کرد که آبروی ایران در گرو ثبت جهانی این محوطه تاریخی است؛ این در حالی است که وضعیت بسیاری از اثرهای ثبت شده پیشین در فهرست میراث جهانی یونسکو نامناسب است. گویی این ثبت های سالانه به یک پز سیاسی برای مسئولان تبدیل شده است که در دوره ای برای ثبت آنها تلاش هایی به عمل می آید و درست بعد از ثبت، زمانی که باید اقدامات متداوم و پایداری برای حفاظت، نگهداری و ارائه آنها به جهانیان صورت پذیرد، به ورطه بی توجهی و فراموشی سپرده می شوند.


اصفهان و شیراز از جمله مهمترین شهرهای تاریخی ایران هستند که بیشترین آثار ثبت شده جهانی را تا به امروز در خود جای داده اند اما با وجود امکانات و توجهات بیشتر نسبت به سایر آثار، روند آسیب دیدگی و فرسایش به وضوح در این میراث های جهانی دیده می شود.




سال هاست که میدان نقش جهان درگیر پروژه برج جهان نما شده است. پروژه ای که به علت سهل انگاری سازمان میراث فرهنگی حریم منظری این میدان را شکست و تنها با اخطارات جدی یونسکو مبنی بر خروج این میدان از لیست میراث جهانی امکانات تعدیل این برج هر چند به کندی فراهم شد. یک دهه مرمتعمارت عالی قاپو از عناصر کلیدی این میدان با وجود همه انتقادات نسبت به شیوه مرمت آن، همچنان بدون اعلام طرح جامع ادامه دارد. چمن های میدان نیز بدون رعایت حریم و منظر آثار تاریخی محل پیک نیک مردم و برگزاری انواع نمایشگاه ها شده است.

وضعیت میدان نقش جهان آنچنان نامناسب است که چند ماه پیش با وجود تلاش های صورت گرفته در ساماندهی آن قبل از بازدید مدیر کل یونسکو، او نسبت به وضعیت نگهداری و حفاظت آن اعلام نارضایتی کرد.




مسجد جامع اصفهان نیز از روز بعد از ثبت آن به عنوان میراث جهانی در سال 2012 درگیر تخریب ها و تعرض ها به حریم اش است. حریم شمالی آن با طرح ایجاد دانشگاه تهدید می شود و ساخت میدان، پارکینگ و بازار بخشی از بافت تاریخی جنوب آن را تخریب و مورد تهدید تغییر کاربری تجاری قرار داده است.

تهدیداتی که بدون در نظر گرفتن ضوابط سازمان میراث فرهنگی و یونسکو، امکان اخراج این اثر تاریخی از فهرست جهانی را عملی می کنند.


پارسه و پاسارگاد دو محوطه تاریخی منحصر به فرد نه تنها در ایران بلکه در جهان هستند که آثار سنگی آنها در معرض بی توجهی و آسیب های فراوان قرار گرفته اند. نرده های موقت که بر روی پلکان های تخت جمشید برای محافظت از ورود افراد قرار داده شده اند بلای جان این سنگ های چندین هزار ساله شده اند. از آنجایی که این نرده ها سبک هستند و بر روی زمین متصل نیستند با یک تنه و حتی باد کمی شدید محکم بر روی پله های تاریخی می افتند و طنابی که این میله ها را به هم وصل کرده است با افتادن یکی˛ دیگری را هم می کشد و این روند ادامه میابد.

به راحتی می توان آثار شکستگی های شدید پله ها را در اثر سقوط های چندباره این میله ها دید.

این نرده ها تنها عوامل حفاظت کننده ای نیستند که نقش آسیب رسان را ایفا می کنند. پلکان های چوبی که بر روی پله های سنگی برای جلوگیری از فرسایش آنها در اثر عبور و مرور نصب شده اند بارها و بارها منجر به تخریب سنگ ها زیرین شده اند.




نفوذ رطوبت و گرد و غبار و عدم و جود نور خورشید منجر به رشد بی رویه گلسنگ ها و ایجاد ترک وفرسایش پله ها در دوره های مختلف گشته است. داستان رشد گلسنگ در بخش های سایه گیر آثار و روش های نادرست مرمتی چون شستن آنها با آب نیز دیگر تکراری شده است. از اقدامات جدید مسئولان ساختن حفاظ هایی شیشه ایی به دور ستون ها و مجسمه ها برای جلوگیری از دست زدن و نزدیک شدن به آنها است که در نظر اول مثبت می آیند اما در مواردی نزدیکی این شیشه ها به آثار سنگی بیم تاثیرات گلخانه ای را در اثر تابش آفتاب و آسیب های ثانویه آن ایجاد می کند.


از یک طرف بارش باران و برف در فصول سرد سال منجر به آسیب های ناشی از یخزدگی در سنگ های تاریخی می شود و از طرف دیگر تابش مستقیم آفتاب به سنگ ها در روزهای گرم سال و اختلاف دمای شدید روز و شب این محوطه ترک های آنها را گسترش می دهند و به نظر می رسد که طرحی برایحفاظت از این سنگ ها و درمان آنها در دست تهیه نیست. سرپناه های غیر استانداردی هم که کم و بیش در محوطه کاخ های پاسارگاد دیده می شوند همگی شکسته و فرسوده هستند و بیم سقوط آنها و آسیب رسانی شان بر روی سنگ هایی که قرار بود روزی محافظشان باشند، هست.

نقش برجسته انسان بالدارزیر یکی از همین سرپناه های شکسته است که سال ها با وجود اخطار کارشناسان به حال خود رها شده و در حال محو شدن و از بین رفتن است. تجاوز به حریم آثار سنگی هم موضوع جدیدی نیست.

یک روز با عبور ریل های قطار و روز دیگر به بهانه گاز کشی تن رنجور نقش رستم را می لرزانند. اقداماتی که بسیار آسیب رسان و تهدید کننده هستند و هیچ کس هم در قبال آنها پاسخگو نیست.




نمونه های بالا بخش اندکی از آسیب هایی هستند که این میراث های جهانی را درگیر کرده اند. وقتی وضعیت این آثار در شهرهای بزرگ و پر بازدیدی چون اصفهان و شیراز به این گونه است دیگر باید وضعیت سایر آثار را در شهرهای کوچک و محروم دانست.

اگر نبود هیچگونه تسهیلات و امکانات مناسب برایگردشگران را از امکانات رفاهی گرفته تا تابلو های راهنما، بروشورهای اطلاعاتی و موزه های مناسب به این فهرست اضافه شوند، وضعیت آنها را به مراتب بدتر می کنند.

باز شدن در های ایران به روی گردشگران و افزایش بازدیدها و حساسیت های نمایندگان یونسکو و ایکوموس به زودی اطلاعات و وضعیت حقیقی این آثار را مانند میدان نقش جهان به سمع و نظر کارشناسان یونسکو خواهد رساند و آنجاست که باید از آقای طالبیان پرسید که آبروی ایران در گرو ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی است یا حفاظت و نگهداری مناسب آن اثر؟

منبع : نامه نیوز