حریم خصوصی و حق خلوت

[نارون1]

"مصداق های نقض حریم خصوصی"

محمدعلی ندائی- بررسی موضوع حریم خصوصی که درادبیات حقوقی ازآن به حق خلوت نیز تعبیرمی شود درحقیقت بحث از سازوکارهای حقوقی ومدنی حفظ کرامت وشأن انسانی شهروندان دربرابر دخالت های دیگران اعم ازافراد وحاکمیت است.



اگردرگذشته دسترسی به حریم خصوصی دشوار بود ودیوارهای آجری وسنگی همچون سپری، زندگی خصوصی انسان ها را ازدید ونگاه دیگران حفظ وحراست می کرد ،امروزه با ورود فناوری های پیشرفته ارتباطی ،سدّ دیوارهای گلی و بتنی دربرابر امواج وفناوری های نوین ارتباطی فروریخته است؛ به گونه ای که ، حریم خصوصی افراد درمعرض تهدید جدی این فناوری ها قرار گرفته است.

فراهم بودن زمینه این گونه تهدیدها، باعث شده است که امروزه وضع ورعایت قوانین مربوط به حفظ حقوق افراد وشأن وکرامت شهروندان ، به یک ضرورت زندگی مدنی تبدیل شود ومقررات مربوط به آن درکانون توجه نظام های سیاسی اجتماعی قرارگیرد.

درقوانین جمهوری اسلامی ایران نیز که برگرفته ازمبانی شرعی وآموزه های وحیانی است ،همواره این موضوع درکانون توجه بوده ودرقوانین مختلف مدنظر قرار گرفته است.






قرآن کریم وحریم خصوصی



قرآن کریم به عنوان منشور مدنیت اسلامی وبرنامه سعادت وهدایت بشر ،حریم خصوصی را به رسمیت شناخته ومسلمانان را ازانجام کارهایی که موجب نقض حریم خصوصی دیگران شود ،بازداشته است .

نهی ازتجسس ، نهی از غیبت ، نهی ازبدگمانی وسوء ظن ، نهی ازافترا وتهمت ،نهی ازنگاه های شهوت آلود به نامحرم ،امربه اجازه گرفتن هنگام ورود به منزل دیگران ،دستوربه کسب اجازه فرزندان هنگام ورود به اتاق محل استراحت والدین ومانند آن، بیانگر اهتمام فوق العاده قرآن کریم به حفظ شأن وکرامت انسان ها وحراست ازحریم شخصی درشریعت اسلامی است .



به عنوان نمونه، خداوند متعال درآیه 12سوره حجرا ت می فرماید:« یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمان ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان ها گناه است، و هرگز (در کار دیگران) تجسس نکنید، و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید، تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است » .



علاوه براین، درروایات ونظام کیفری اسلام نیز به گونه ای بی نظیر، ازلزوم حفظ حریم خصوصی ونهی ازهتک حیثیت وتعرض به آبروی دیگران سخن به میان آمده است تا جایی که اسلام درمسئله اثبات جرایم جنسی، سخت گیری بسیاری کرده وافزون برآن، مجازاتی هم تحت عنوان حدّ «قذف »برای کسانی که جرمی را به دیگری نسبت دهند وگواه وادله کافی برای ادعای خود نیاورند، در نظر گرفته است، تا افراد به آسانی جرأت نکنند متعرض حریم خصوصی و شخصیت وکیان دیگران شوند و آنها را آماج تیر اتهام وافترا قرار دهند .

مهم تراز آن چه اشاره شد، این است که حفظ آبروی مردم که هدف از طرح بحث حریم خصوصی است، یکی ازچند مقصد وهدف اصلی شارع مقدس اسلام دروضع احکام است که فقها درکتاب های فقه استدلالی به آن تصریح کرده اند.






قانون اساسی وحریم خصوصی


ازآن جا که امنیت اخلاقی واجتماعی بخش مهمی از امنیت جامعه را تشکیل می دهد و امنیت، پایه هرمدنیتی است ،قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران درفصل «حقوق ملت» اصولی را به حراست از کرامت انسانی وحفظ حقوق شهروندی اختصاص داده وچارچوب حریم خصوصی را مشخص کرده است .

این اصول ازاین قرار است :


اصل بیست و دوم : « حیثیت ، جان ، مال ، حقوق ، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند.»


اصل بیست و سوم : « تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ کس رانمی توان به صرف داشتن عقیده ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.»


اصل بیست و پنجم : « بازرسی و نرساندن نامه ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی ، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس ، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هرگونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون . »


اصل سی و نهم : « هتک حرمت و حیثیت کسی که به حکم قانون دستگیر، بازداشت ، زندانی یا تبعیدشده به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است.» هرچند براساس این اصول ،آزادی عمل وحرمت انسان ها درحریم خصوصی وزندگی شخصی آنها مسجل شده است،

اما دراصل چهلم قانون اساسی این آزادی عمل ، براساس حدیث معروف« لاضرر ولاضرار فی الاسلام» به ضررنرساندن به دیگری مشروط شده است: «هیچ کس نمی تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد.»

درراستای تحقق همین حقوق مصرح درقانون اساسی ،علاوه بر مجازات هایی که برای تعرض به حریم خصوصی درآیین دادرسی کیفری وقانون مجازات اسلامی درنظرگرفته شده است ،درسال 83 نیزقانونی تحت عنوان «قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی»به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که درآن بر حقوق متهمان ورعایت حدود قانونی ازسوی ضابطان قضایی تاکید وبه منظوراجرای آن، ستادی با عنوان هیئت نظارت قضایی تشکیل شد.






مصداق های نقض حریم خصوصی وحق خلوت



هرچند چارچوب های حریم خصوصی تا حدی درقانون اساسی آمده است اما مصداق های آن، گاه مورد اختلاف است .درادامه، به تعدادی ازمصداق های نقض حریم خصوصی اشاره می شود:


1- ورود بدون اجازه و غیرقانونی به خلوت و حریم خصوصی دیگری مانند بازرسی و تفتیش جیب و کیف افراد.


2- تصاحب و استفاده از اسم، القاب و عناوین و اعتبار دیگری.


3- انتشار اسرار و وقایع خصوصی افراد مانند روابط زناشویی، امور پزشکی، نامه های شخصی، خصوصیت و ویژگی ها و عادات شخصی.



4- انتشار و افشای اطلاعات نادرست و انتساب آنها به یک شخص مانند نشر اکاذیب و افترا.


نکته پایانی درباره حریم خصوصی آن است که هرچند فراهم کردن بسترهای قانونی حفظ حق خلوت امری لازم و ضروری است اما مهم تراز آن وجود فرهنگ حفظ حرمت افراد وتعدی نکردن به حریم خصوصی نزد مردم است .افراد باید باور کنند که زندگی امروز بدون رعایت حریم خصوصی، جهنمی خواهد بود که هیچ کس در آن امنیت و آرامش نخواهد داشت.




منبع:


خراسان - مورخ سه‌شنبه 1393/04/24 شماره انتشار 18736
وبلاگ تخصصی حقوق