مثنوي شاه و درويش يا قصه شاه و گدا

[م.محسن]

در خاتمه کتاب گويد

هر کجا هدهد سليمان رفت / ببر و بال مور نتوان رفت

در بهاران صداي غلغل زاغ / کي بود چون نواي بلبل باغ؟


من کنم سحر در سخنداني / تو بمن شعر ديگران خواني


يعني او نيز در برابر تست / در او هم بقدر گوهر تست


اين مسلم، ترا بغير چه کار؟ / هر چه داري تو هم بيا و بيار


ديگري جام شوق نوشيده / تو بديوانگي خروشيده


ديگري آه دردناک زده / تو بتقليد جامه چاکزده


تا بکي مي پري ببال کسان؟ / ناز خوش نيست با جمال کسان


من کنم سکه سخن را نو / تو کني عرض مخزن خسرو


چون تو زين نامه نيستي نامي / چه بري نام خسرو و جامي؟


حيف باشد که نام ديده وران / بگذرد بر زبان کج نظران


گر چه شعر تو نظم دارد نام / تو ازين نظم کي رسي بنظام؟


نظم اگر نيست چون در مکنون / سهل باشد طبيعت موزون


گر چه ما و تو هر دو موزونيم / ليک بنگر که: هر يکي چونيم


نعل اگر يافت صورت مه نو / هست اينجا تفاوتي، بشنو:


ماه نو سر بر آسمان سايد / نعل در زير پاي فرسايد


نيست مانند هم سموم و نسيم / اين يک از جنتست و آن ز جحيم


آن بنرمي چنانکه دل خواهد / وين بگرمي چنان که جان کاهد

[م.محسن]

بدرالدین هلالی استرآبادی از بزرگترین شاعران اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم بوده است که اصالتاً از ترکان حغتایی است. او در هرات متولد شده است و از ملازمان امیر علیشیر نوایی بوده است. شهرت او در غزل است و مثنویهای شاه و درویش (شاه و گدا)، صفات‌العاشقین و لیلی و مجنون او نیز معروف است. امیر عبیدالله خان ازبک او را به جهت کینهٔ شخصی به تشیع متهم کرد و به قتل رسانید (این که او به راستی شیعه بوده یا نه را از روی اشعارش نمی‌توان استخراج کرد چرا که وی در آثارش گاه از خلفای راشدین و گاه از ائمهٔ شیعه نام برده و چنان می‌نماید که به مقتضای زمان به این سو و آن سو متمایل می‌شده است). مشهور است که سیف‌الله نامی در قتل او ساعی بود و از این جهت سال مرگ وی را به ابجد با عبارت «سیف‌الله کشت» (معادل ۹۳۶ هجری قمری) ضبط کرده‌اند.