بنای یادبود خیام

[معمار حانیه]

مـنـــــــبـع : برگرفته از کتاب نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران نوشته دکتر سیروس باور

در مرداد 1335 انجمن آثار ملی به مهندس سیحون نوشت که وضع بنای موجود آرامگاه خیام متناسب با شخصیت علمی و هنری خیام نیست و انجمن در نظر دارد در این مورد اقداماتی به عمل آورد . از سیحون خواسته شد طرح و نقشه ی جدیدی متناسب با شخصیت خیام طراحی کند . سیحون و حسین جودت (ناظر ساخت و سازهای انجمن) پس از بازدید از مکان، بررسی های لازم را انجام داده و طرح را در غالب کروکی ارائه دادند و بعد از تایید انجمن ملی و رئیس دانشکده هنرهای زیبا، مهندس محسن فروغی، طرح های تکمیلی و اجرایی را آماده کردند و اجرای آن نیز به شرکت کا . ژ . ت با در نظر گرفتن نظرات سیحون واگذار شد .سیحون درباره ی ایده ی اصلی کار در مجله ی " عمران و معمار" آرامگاه خیام، آذر ماه 1385 می نوسید : « بنای یادبود دیگر مربوط به خیام است در نیشابور که تقریبا مقارن بنای قبلی با یکی دوسال فاصله دیرتر ساخته شد . ... خیام در واقع سه شخصیت دارد : ریاضیدان، منجم و شاعر است که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می شد . دایره ی کف به ده قسمت تقسیم شد، به طوری که یادبود بر 10 پایه مستقر باشد . عدد 10 اولین عدد دو رقمی ریاضی و پایه ی اصلی بسیاری از اعداد است .از هر یک از پایه ها دو تیغه مورب به طرف بالا حرکت می کند، به ترتیبی که با تقاطع این تیغه ها حجم کلی برج در فضا ساخته می شود و چون تیغه ها مورب اند خطوط افقی آن ها باید ناظر بر محور عمودی باشد . پس تیغه ها به صورت مارپیچی شکل به سوی بالا حرکت می کنند تا با هم تلاقی یابند و از طرف دیگر سر در بیاورند که خود شکل پیچیده ریاضی و هندسی است . این شکل با عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است . برخورد تیغه ها با یک یگر فضاهای پر و خالی و به خصوص در بالا ستاره های درهمی به وجود می آورند که از لا به لای آن ها آسمان آبی نیشابور پیداست و به تدریج به طرف نوکِ گنبد ستاره ها کوچکتر می شوند تا در آخر یک ستاره ی پنج پر آن ها را کامل می کند . این ستاره ها و آسمان به شخصیت نجومی خیام اشاره دارد .و اما برخورد تیغه ها با هم ده لوزی بزرگ می سازد که باید با کاشی پر شوند . بهترین تزیین خود رباعیات خیام اند که به صورت خط شکسته و در هم به روش سیاه مشق های خطاطان بزرگی همچون میر عماد و بعضی استادان شکسته نویس با کاشی به صورت نقوش انتزاعی سر تاسر لوزی ها را پر می کنند . ... باید گفت در تاریخ معماری ایران اولین باری بود که خط شکسته در تزیینات بنا به کار رفت . از داخل نیز قسمت های پر، از جمله همین لوزی ها با نقش گل و برگ و پیچک باز هم با کاشی معرق زینت یافتند . تماما شخصیت شاعری خیام را می نمایند .دور تا دور برج، در قسمت اختلاف سطح، چشمه سارها در اطراف، دایره ای وسیع به مرکز خود برج شکل گرفتند . همه ی بنا از سنگ گرانیت با اجزای مثلثی شکل و تو رفتگی ها و برون آمادگی هایی ساخته شده که تا اندازه ای شکل خیمه را تداعی می کنند و این به نام خیام اشاره دارد، چون پدرش خیمه دوز بوده نامش را به همین مناسبت برگزیده است . از طرف دیگر حوض ها با کاشی فیروزه، که در مجموع قسمتی از ستاره را نشان می دهند، به تعداد هفت فلک و هفت آسمان و هفت تپه باز به دانش ستاره شناسی و نجوم خیام اشاره دارد . روی هم رفته، مجموعه حال و هوایی شاعرانه با درختان تنومند در اطرافش به وجود آمد و همان طور که خواست خود خیام بود، کاملا باز است و مزارش بهاران گل افشان . ... »

بنای یادبود خیام ؛ هوشنگ سیحون

بنای یادبود خیام ؛ هوشنگ سیحون

بنای یادبود خیام ؛ هوشنگ سیحون

رباعیات خیام در کاشی کاری بیرونی بنا که به صورت خط شکسته نوشته شده اند

کاشی کاری های داخلی بنا و نقطه ی تلاقی تیغه ها

حوض های کناری بنا به هماره کاشی های فیروزه ای

پلان بام باغ آرامگاه خیام ـ نیشابور