خانواده نپنتس (Nepenthaceae )

[*FATIMA*]

خانواده نپنتس (Nepenthaceae)

خانواده نپنتاسه شامل یک جنس به نام نپنتس ، با 120 گونه و همچنین هیبریدهای فراوان می باشد . خانواده نپنتس که شامل گیاهان کوزه ای قدیمی تر می باشند ، دارای اندام های کوزه مانندی هستند که در انتهای برگ گیاه ، از رشد و توسعه میانبرگ به وجود آمده اند . گیاهان خانواده نپنتس در جنگل های سایه انداز و بر روی درختان ، توسط ریشه های پیچک مانند خود رشد می کنند .این گیاه از گیاهان گوشتخوار است

جنس نپنتس (Nepenthes)

نپنتس یک لغت آلمانی می باشد ، که از دو کلمه Ne = not و penthos = grief تشکیل شده است که در مجموع به معنی بدون غم و اندوه می باشند . گیاهان این جنس که متعلق به گیاهان کوزه ای نواحی حاره می باشند به Monkey Cups نیز معروف هستند . این گیاهان منشأ اصلی بسیاری از گیاهان گوشتخوار نواحی گرمسیر از جمله جنوب چین ، اندونزی ، مالزی ، فیلیپین ، غرب ماداگاسکار ، جنوب استرالیا ، شمال هند و سریلانکا می باشند .
اکثر گونه های جنس نپتس حشرات را شکار می کنند ، ولیکن برخی گونه ها مانند N.rajah گاهاً قادرند پستانداران کوچک و حیوانات خزنده را نیز شکار کنند ، که این شکارها می توانند غذای مناسب و کافی برای گیاه را فراهم کنند و یا گونه N.bicalcarata دارای دو تیغ تیز می باشد که از پایه سرپوش تا بالای درب ورودی بیرون زده و در برابر هجوم و حمله ناگهانی پستانداران کوچک از گیاه محافظت می کند . جنس نپنتس بومی جنوب شرق آسیا و استرالیا ، فنجان هایی ( پیاله ها ) آویزان از درخت تولید می کنند . این فنجان ها شبیه تله های کوزه ای گیاهان گوشتخوار امریکای شمالی ، با ایجاد مخزن های مملو از آب به شکار طعمه های خود می پردازند .
گیاهان جنس نپنتس برگ های غیرعادی دارند . به طوری که در ابتدا این برگ ها شبیه دیگر برگ ها هستند ، اما در ادامه نوک این برگ ها پیچ خورده و در نهایت به شکل یک فنجان شگفت انگیز درمی آیند . تله ها با استفاده از رایحه های مطلوب و رنگ قرمز ، طعمه ها را به سمت خود جلب می کنند . در زمان بالغ شدن ، فنجان ها توسط هوا پر شده و متورم می شوند . سپس مملو از مایعی شده و دهانه آنها باز می شود و زیبایی خیره کننده آنها آشکار می گردد .
بر روی تله ، دریچه ای وجود دارد که فنجان را تا زمان رسیدن به رشد کامل می پوشاند و زمانی که برگ به رشد کامل رسید ، دریچه باز می شود و در این هنگام تله برای شکار آماده است . این گیاهان با عطر خوش شهد گل حشرات را به سمت خود جذب می کنند .
نکته جالب این است که زمانی که یک حشره در دام این تله بیفتد ، هیچ راهی برای بالا رفتن و خروج از درون تله نخواهد یافت ، زیرا سطح داخلی تله که با ماده ای ورقه ای و مومی شکل پوشیده شده است ، در اثر تقلای حشره در درون تله ، ورقه ورقه شده و حشره نمی تواند از پایین رفتن خود درون تله جلوگیری کند . سرانجام حشره درون آب می افتد و به شدت برای فرار تقلا می کند . جنبش و تقلای حشره باعث تحریک غده های تولید کننده اسیدهای هضم کننده و آزاد کردن آنها می شود این اسیدها بسیار قوی هستند ، به طوری که یک حشره کوچک را در مدت زمان کوتاهی ناپدید می سازند . لاروهای حشرات از بقایای این طعمه ها استفاده می کنند . مابقی در برگ های بالایی زندگی می کنند و گهگاه برای ربودن و به تصرف درآوردن به محل لاروها پایین می آیند . برای مثال ، گیاه حفره ای را در ساقه خود به وجود می آورد که مورچه ها می توانند در آن نزدگی کنند . مورچه ها با فنجان ها به مشارکت و همکاری می پردازند ، از بقایای طعمه استفاده می کنند و در مقابل بر روی لبه فنجان ها نشسته و طعمه را به قطعات ریزتری تجزیه میکنند و این قطعات کوچکتر خیلی سریعتر از کل حشره ، در مخزن آب تله ها هضم می شوند .
این گیاهان گوشتخوار غیرعادی ، برای رشد به رطوبت همیشگی نیاز دارند و تنها در گلخانه های گرم و یا تراریوم ها قادر به رشد می باشند .
برخی از انواع گونه های گیاهان جنس نپنتس ، مانند N.Truncata و N.Vetchii در دهانه درب ورودی تله ، دارای یک ردیف دندانه های کوچک می باشند که به صورت یک برآمدگی بر روی دهانه قرار گرفته اند و حشرات را به سمت دهان گیاه هدایت می کنند .

در ادامه به معرفی بعضی از گونه های این جنس می پردازیم

منبع گیاهان گوشتخوار و شگفتی های گیاهان
نوشته
معصومه استکی
فخرالسادات موسوی
مائده شیرانی

[*FATIMA*]

گونه N. Black Truncata

یکی از گونه های شگفت انگیز در جنس نپنتس ، گونه N. Black Truncata است . این گونه دارای تله هایی با سطح داخلی شطرنجی و شبکه مانند می باشند ، که باعث گیجی و سردرگمی حشرات می شوند . به خصوص اینکه این شبکه ها در زیر نور مادون قرمز اثرات به مراتب بیشتری بر روی بیننده دارند و از آنجا که حشرات چشم های مادون قرمزی دارند ، این اثر در آنها بیشتر خواهد بود ، در نتیجه شکار به راحتی گیج و سردرگم شده و امکان فرار آن کم می شود . به راحتی در اختیار گیاه قرار می گیرد .

گونه N. aristolochioides

N. aristolochioides یک گونه کوهستانی ، با فنجان هایی غیر عادی می باشد . در واقع این جنس یکی از شکل های منحصر به فرد در بین گیاهان کوزه ای است . فنجان های این گونه شبیه یک بادکنک متورم و باد کرده است و همچنین دارای دهانه ای است که به یک طرف باز می شود . این گیاهان کوچک قطری معادل 6-5 سانتیمتر دارند و در غرب سوماترا در اندونزی رشد میکنند .

گونه N. ephippiata

این گیاه از نظر ظاهری شبیه گونه N. lowii است ، با این تفاوت که بسیار آسان تر و سریع تر رشد می کند . گونه N. ephippiata نیز یک گیاه کوهستانی می باشد . در این گونه مورچه ها با فنجان ها به مشارکت و همکاری می پردازند ، بدین صورت که از بقایای طعمه استفاده می کنند و در عوض بر روی لبه فنجان ها نشسته و طعمه را به قطعات ریزتری تجزیه می کنند و این قطعات کوچکتر خیلی سریع تر از کل حشره در مخزن آب تله ها هضم می شوند .

گونه N. lowii

گیاه N. lowii گونه ای شگفت انگیز ، کوهستانی ، با برگ های سبز و ارغوانی تیره است که بهترین دما برای نگهداری آن در شب 10 درجه سانتیگراد و در روز بین 18 تا 20 درجه سانتیگراد می باشد . گیاهان این گونه می بایست در شرایط مرطوب نگهداری شوند .

منبع گیاهان گوشتخوار و شگفتی های گیاهان
نوشته
معصومه استکی
فخرالسادات موسوی
ماثده شیرانی

[*FATIMA*]

گونه N. spectabilis

برگ های کوزه مانند در گیاهان گونه N. spectabilis ، به صورت نوارهای ارغوانی رنگ زیبا در یک زمینه شیری رنگ می باشند . همچنین یک ردیف تارهای حساس ، به رنگ قرمز بر روی این برگ ها وجود دارند .
گیاهان این گونه ی بسیار جذاب ، در گذشته قطری معادل 14-9 سانتیمتر داشته اند . بهترین دما برای نگهداری این گیاهان در شب ، 10 درجه سانتیگراد و در روز بین 18 تا 20 درجه سانتیگراد می باشد .

گونه N. talangensis

N. talangensis جزء گونه های زیبای کوهستانی می باشد ، که ردیفی از دندانه های کوچک به رنگ قرمز تیره در دهانه آنها وجود دارد . همچنین بر روی برگ ها ، لکه های قرمز رنگ و سبز دیده می شود . این گیاهان نیز باید در مکان های مرطوب نگهداری شوند .

گونه N. x ventrata small

N. x ventrata small ، گیاهی کوهستانی با بوته قوی و مناسب برای افرادی مبتدی ، که به فکر پرورش و نگهداری گیاهان نپنتس هستند ، می باشد . این گیاه دارای اندام های کوزه مانندی به رنگ نارنجی مایل به قرمز و دندانه های کوچک قرمز رنگی در دهانه خود می باشد . این گیاهان کوچک قطری معادل 9 سانتیمتر دارند و در زمستان به دمای حداقل 9 درجه سانتیگراد نیازمند هستند و در گلخانه های گرم و یا در حمام اختصاصی به خوبی رشد می کنند .

گونه N. rajah

این گونه گیاهی کوهستانی می باشد ، که برگ های سپرمانند آن ، اندام های کوزه مانند بزرگ و ارغوانی رنگی را تولید می کنند که حتی قادر به شکار برخی پستانداران کوچک نیز می باشند . این گونه ، یکی از کند رشد ترین گونه ها است ، ولی ارزش پرورش دادن را دارد .

منبع گیاهان گوشتخوار و شگفتی های گیاهان
نوشته
معصومه استکی
فخرالسادات موسوی
مائده شیرانی

[*FATIMA*]

گونه N. ampullaria

این گیاه یکی از انواع گیاهان بارز و گسترده از جنس نپتنس می باشد که در سوماترا ، سنگاپور ، مالزی ، تایلند ، ایسلند و گینه نو رشد می کند . گیاهان این گونه به طور کلی در مناطق مرطوب ، جنگل هایی با درخت های سایه افکن و در ارتفاع 2100 متری از سطح دریا زندگی می کند .
ساقه های این گیاهان به رنگ قهوه ای روشن می باشند و تا ارتفاع 15 متری نیز می توانند بالا روند . در این گونه برگ ها به رنگ سبز روشن هستند و عرضی در حدود 6 سانتیمتر و طولی در حدود 25 سانتیمتر دارند . ساقه ها به سمت بالا رفته در حالی که اندام های کوزه ای شکل در حالت رزت مانند بر روی زمین قرار گرفته اند .
اندام های کوزه ای شکل در انتهای اندام پیچک مانندی ایجاد شده اند ، که حدوداً 15 سانتیمتر طول دارد . به طور کلی اندام های کوزه ای مانند کوچک بوده و در حدود 10 سانتیمتر ارتفاع و 7 سانتیمتر عرض دارند . این اندام ها به ندرت در بالای گیاه تشکیل شده و اغلب به حالت رزت مانند در پایین گیاه رشد می کنند و در صورت تشکیل در قسمت های بالایی کوچک می باشند . رنگ آنها از سبز روشن تا قرمز تیره یکدست متغیر است .
گیاهان این گونه که در سوماترا و مالزی رشد می کنند ، منحصراً به رنگ سبز یکدست و یا سبز همراه با لکه های قرمز رنگ می باشند . از نظر اندازه ی اندام های کوزه ای بزرگ ترین آنها در گینه نو گزارش شده است .
گیاهان این گونه ، گل آذین های متراکم و خوشه ای دارند ، همچنین در جوانی تمامی قسمت های گیاه با تارهای کوچک و قهوه ای زنگی پوشیده شده است .
این گونه به خوبی از برگ های ریخته شده استفاده می کند . به طوری که این گیاه می تواند بخشی از مواد غذایی مورد نیاز خود را از راه هضم مواد موجود در برگ درختانی که بر روی زمین می ریزند ، تهیه کند .
گیاهان این گونه چندین ویژگی منحصر به فرد دارند ، که آنها را برای به دام انداختن برگ های ریخته شده از درختان بر روی زمین سازگار کرده است :
1/ در این گونه ، دهانه اندام های کوزه مانند غیرعادی می باشد . به طوری که ، دهانه بسیار کوچک است و به سمت بالا برگشته است ، که این سبب می شود برگ های ریخته شده از درختان مستقیماً درون این اندام های کوزه ای شکل قرار گیرند .
2/ در این گونه ، غده های ترشح کننده شهد و نکتار موجود بر روی درب اندام های کوزه ای ، که در دیگر گونه های گیاهان گوشتخوار ، در فرآیند جذب و شکار حشرات نقش مهمی را ایفا می کنند ، بسیار کم و نادر هستند و در برخی نمونه ها اصلاً غده های ترشح کننده شهد در دهانه تله وجود ندارند .
3/ غدد ترشح کننده مواد واکس مانند و لیز کننده که باعث سر خوردن و افتادن حشرات در گونه های دیگر می شدند ، در این گونه به ندرت دیده می شوند .
4/ ساختار این گونه ها به نحوی است که فرشی از اندام های کوزه ای مانند را بر روی زمین ایجاد کرده اند و این باعث می شود بیشترین فضا برای قرارگیری برگ ها در درون تله ها فراهم شود
5/ تله ها در این گونه عمر نسبتاً طولانی داشته و بنابراین فرصت کافی برای ذخیره مواد غذایی وجود دارد .
6/ به نظر می رسد برخی موجودات از جمله لارو حشرات در تجزیه برگ های درختان نقش مهمی ایفا می کنند و از طریق یون های آمونیوم دفع شده از طریق مدفوع ، نیتروژن مورد نیاز برای گیاه تأمین می شود . نقش باکتری ها نیز در این زمینه به خوبی روشن شده است .
تخمین زده است که این گونه از گیاهان گوشتخوار ، در حدود 7/35 درصد از فرم نیتروژن مفید برای رشد خود را از تجزیه برگ های درختان بدست می آورند .
گل های این گیاهان سالیانه یک یا دو بار به مدت چند هفته شکوفا می شوند . زمان گلدهی در این گونه همزمان با گلدهی در سایر گونه ها بوده و در نتیجه امکان ایجاد هیبریدهای طبیعی از این گونه فراهم می شود .

در ادامه متذکر می شویم که جنس نپنتس در حدود 120 گونه دارد که فقط به تعداد کوچکی از معرفی گونه ها بسنده کردیم . لازم به ذکر است که اگر از سایر گونه ها اطلاعاتی بدست بیاوریم حتماً در این تاپیک خواهیم گذاشت .

در ادامه به بررسی زیتگاه و شرایط کشت این خانواده می پردازیم

منبع گیاهان گوشتخوار و شگفتی های گیاهان
نوشته
معصومه استکی
فخر السادات موسوی
مائده شیرانی

[*FATIMA*]

زیستگاه اصلی گیاهان نپنتس

سولاوسی (Sulawesi) یکی از جزایر کشور اندونزی می باشد که در شرق بورنئو قرار گرفته است . این جزیره در حدود 175000 کیلومتر مربع وسعت دارد و گینه نو در شرق سولاوسی و در شمال استرالیا ، محل اصلی رشد گیاه نپنتس می باشد .

شرایط کشت و پرورش گیاه نپنتس

برای پرورش این گیاه مکان انتخابی می بایست یک محیط دائمی باشد و نباید محیط آن را تغییر داد . بالا بودن رطوبت و تابش نور آفتاب به میزان کافی از شرایط اصلی پرورش این گیاه است . اگر گیاه انتخابی از انواع گیاهانی باشد که در مناطق کم ارتفاع رشد می کنند ، نور مستقیم آفتاب در صبح و رطوبت 70% یا بیشتر ضروری می باشد . در بقیه روز وجود نور به صورت غیرمستقیم کافی است . این شرایط با توجه به گونه گیاه کمی تغییر می کند . مثلاً گونه N. Ampullaria به نور مستقیم بیشتری نسبت به دیگر گونه ها نیاز دارد . سپس بایستی حدود 2 تا 4 هفته به گیاه فرصت داد تا با شرایط محیطی سازگار شود .
مقدار آب آبیاری باید به یک اندازه و طبق یک برنامه منظم به گیاه داده شود . لازم به ذکر است که تنها زمانی باید به گیاه آب داد که بستر گیاه خشک به نظر برسد ، زیرا آبیاری بیش از حد باعث پوسیدگی ریشه و از بین رفتن گیاه می شود . در واقع با توجه به مواد استفاده شده جهت بستر گیاه ، میزان آب آبیاری تعیین می گردد . مثلاً قابلیت نگهداری آب در کو کوپیت زیاد است و از این رو دیرتر آب از دست می دهد ، در حالی که پیت سریع تر آب را از دست داده و خشک می شود .
در بعضی موارد کشیدن کیسه بر روی گیاه در افزایش رطوبت مؤثر است . در مناطقی مانند سنگاپور که رطوبت در حدود 70% است ، نیازی به این کار نیست ولی در مناطق بادخیز ، می توان کیسه را بر روی گیاه کشیده و درب آن را باز گذاشت و به آرامی قسمت بالای کیسه را لوله کرد ، تا با هوای بیرون در تماس باشد .
طی دوران رشد ممکن است درون اندام کوزه ای شکل شروع به خشک شدن کند . البته این امر طبیعی است . در این حالت کافی است میزان 3/1 تله ها با آب پر شوند ، تا گیاه دوباره به رشد عادی خود باز گردد .

منبع گیاهان گوشتخوار و شگفتی های گیاهان
نوشته
معصومه استکی
فخرالسادات موسوی
مائده شیرانی