تئودوليت (Theodolite)

[M@hdi42]

تئودوليت (Theodolite)
تئودوليت اسبابي است که براي اندازه گيري زاويه ( زاواياي افقي ، زواياي قائم ) در صفحه افقي و صفحه قائم بکار مي رود و به انواع مختلف ساخته مي شود که زوايا را با دقتهاي متفاوتي اندازه گيري مي کند.

اعضاي اصلي تئودوليت عبارت است از:
1- دوربين Telescope که حول محور افقي TT گردش مي کند و آنرا محور ثانويه يا (Turnnion Axis) مي نامند. اين دوربين از عدسي شيئي و چشمي و ديافراگم تشکيل شده و ممکن است داراي عدسي جهت ميزان کردن (Focusing) باشد.

2- قسمتي به نام اليداد که داراي قسمتي افقي و دو شاخه عمودي است و حامل محور TT' مي باشد و مي تواند حول محور قائم VV' گردش کند محور قائم را محور اصلي تئودوليت مي نامند و روي قسمت افقي اليداد ترازي نصب شده است که بوسيله آن مي توان محور اصلي تئودوليت را قائم نمود.

3- دايره مدرج يا لمب: گردش اليداد حول محور اصلي تئودوليت به وسيله نشانه اي در مقابل تقسيماتي روي دايره مدرج افقي که سطح آن بر محور اصلي عمود است نشان داده مي شود و چرخش تلسکوپ حول محور ثانوي نيز به وسيله دايره مدرج قائم کنترل مي شود.

4- پايه تئودوليت: قسمتهاي مختلف تئودوليت روي پايه آن سوار شده و اين پايه بوسيله سه پيچ (در بعضي تئودوليتها چهار پيچ) که به نام پيچهاي تنظيم ناميده مي شوند افقي مي گردد. بنابراين ساختمان محور بصري تلسکوپ بر محور ثانوي عمود است و نيز محور اصلي بر محور ثانوي عمود مي باشد اگر محور اصلي به وسيله پيچهاي تنظيم قائم گردد محور ثانوي افقي بوده و سطح چرخش تلسکوپ سطح قائم قراولروي خواهد بود.
وضعيت اين سطح را در فضا بوسيله نشانه (I) در مقابل درجات دايره مدرج نشان مي کنند.اليداد دقيقترين قسمت مکانيکي تئودوليت است زيرا از طرفي بايد نرم و بدون اصطحکاک و لقي حول محور اصلي دوران نمايد و از طرفي محور ثانوي بر محور بصري و محور اصلي عمود باشد.

تنظيم تئودوليت
تئودوليت که به منظور اندازه گيري زاويه بکار مي رود بايد از هر حيث کامل و کوچکترين عيبي نداشته باشد با وجود دقت بسيار زيادي که در ساخت قطعات تئودوليت انجام مي شود لکن به علت گذشت زمان و به کار بردن آن در شرايط مختلف که غالباً شرايط خوبي هم نيستند لازم است که گاهگاهي تئودوليت تنظيم گردد.تنظيم هايي که بايد در تئودوليت انجام شود بايد بوسيله متخصصين صورت گيرد در اين جا فقط به فهرست آنها اشاره مي کنيم.

1- تمام حرکات تئودوليت بايد نرم و بدون لقي باشد.
2- مرکز تقسيمات دايره افقي بايد بر محور قائم منطبق باشد و مرکز تقسيمات دايره قائم بر محور افقي تئودوليت قرار داشته باشد.(مرکزيت لمب با اليداد)
3- صفحه تقسيمات دايره مدرج افقي بايد بر محور اصلي تئودوليت عمود باشد.
4- وقتي که حباب تراز استوانه اي در مقابل نشانه تنظيم قرار گرفته است بايد محور اصلي بر خط هادي تراز عمود باشد.
5- محور ديدگاني دوربين بايد بر محور افقي عمود باشد. (عدم Collimation )
6- محور افقي دوربين بايد بر محور اصلي عمود باشد.

نکته:نقشه بردار بايد روش کار را طوري اختيار کند که خط هاي فوق الذکر حتي المقدور در نتيجه اندازه گيريها حذف شود و اين روش در موقع اندازه گيري زاويه ذکر خواهد شد.