نقش آینه کاری در معماری ایران

[Almas Parsi]

نقش آینه کاری در معماری ایران

نقش آینه کاری در معماری ایران آینه کاری را باید واپسین ابتکار هنرمندان ایرانی در این گروه هنرهای زیبا دانست که ایرانیان در معماری داخلی و تزیین درون نما به کار گرفته اند .

اجراکنندگان این شاخه از هنر که به دقت، ظرافت و حوصلهٔ بسیار در کار نیازمند است از زمان پیدایش تاکنون همواره هنرمندان ایرانی بوده و هستند. آینه کار با ایجاد اشکال و طرحهای تزیینی منظم و بیشتر هندسی از قطعات کوچک و بزرگ آینه در سطوح داخلی بنا فضائی درخشان و پرتلألو پدید می آورد که حاصل آن بازتاب پی در پی نور در قطعات بی شمار آینه و ایجاد فضائی پر نور ، دل انگیز و رؤیایی است .

پیدایش آینه کاری

مدارک تاریخی نشان می دهد که تزیین بنا با آینه برای نخستین بار در شهر قزوین پایتخت شاه طهماسب اول و در دیوان خانه ای که او به سال 951 ق آغاز و به سال 965 ق به پایان رساند آغاز شده است . خواجه زین العابدین علی عبدی بیگ نویدی شیرازی در کتاب (( دوحه الازهار )) که پیش از سال 955 ق . سروده شده در وصف دیوان خانهٔ قـزوین و ایـوان آینه کاری شـده آن ابیات زیر را می سراید :زهـی فـرخ بتـای عـالـم آرایکه در عالم ندیدی کس چنان جایبه هـر یکجـا نبـش ایوان دیگرجهـان آرا نـگـارستـان دیـگربهـر ایـوان کـه آیـد در مقابلشـود آینیـهٔ بـخشـش مـقابـلپس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان به سال 1007 ق آینه کاری در کاخهای تازه ساز این شهر و کاخ اشرف (بهشهر) گسترش یافت . در تزیین بسیاری از کاخهای سلطنتی اصفهان که به نوشتهٔشاردن شمار آنها از 137 فزونتر بود از آینه کاری استفاده شد . از میان آنها کاخ معروف به (آینه خانه) که به سبب کاربرد بسیار آینه در آن بدین نام شهرت داشت از همه زیباتر بود . (آینه خانه) چون چهلستون ایوانی با 18 ستون آینه کاری شده داشت و تالار و سقف ایوان و دیوارهای آن را با آینه های یک پارچه به درازای 5/1 تا 2 متر و پهنای یک متر آراسته بودند.بازتاب تصویر زاینده رود و بیشه های ساحل شمالی آن در آینه های این بنا منظره ای دلپذیر به وجود مـی آورد . میـرزا مظفـر که به سال 1076 ق . در ردهٔ منشیان دربـار شاه عباس دوم صفوی بوده اشعـاری در وصـف (آینه خانه) سـروده و آن را (عشرت سرای) شاه صفـی می خـواند . از سروده های او روشن است که این کاخ و کاخ (هفت دست) در دورهٔ شاه صفی آغاز و در دورهٔ شاه عباس دوم پایان یافته است . بخشی از آنچه او دربارهٔ (آینه خانه) سروده چنین است :فـانـوس و شمـع قـدی و پـا تـا سـر آینـهرویت صباح عهد عید ، ترا پیکر آینهنقـاش صنـع لـم یـزل از سـایـهٔ تـو بسـتبر پرده های دیدهٔ هفت اختر آینـهاین جلوه گاه کیست که در هر طرف در اوصـورت نمـای گشتـه زیکدیگر آینـهعشـرت سـرای شاه صفـی دان کـز او بـودروشـن چـراغ اختـر چشـم هـر آینهخـوانـد خـط جبیـن مـلائـک بــه نـه فلـکافتـد اگـر ز روی تو عکس در آینـهدر کاخ چهلستون نیز که بین سالهای 1052 ق تا 1078 ق در دورهٔ پادشاهی شاه عباس دوم بنا شده از آینه با گستردگی استفاده کرده اند . در این کاخ آینه های قدی یا بدن نما و قطعات کوچک آینه و شیشه های رنگین برای آراستن سقف و بدنه ایوان و تالار به کاررفته و بدنهٔ 18 ستون ایوان نیز با شیشه های رنگین و آینه تزیین شده بود.جملی کارری (Gemlli Careri) جهانگرد ایتالیائی که سفرنامهٔ خود را به سال 1105 ق به روزگار شاه سلیمان صفوی نوشته در شرح بازدید خود از کاخ میرزا طاهر حاکم آذربایجان می نویسد :"در یکی از حیاطهای داخلی کاخ اتاق آینه کاری زیبائی وجود دارد که نه تنها دیواره حتی روی بخاری آن نیز با قطعات درخشان آینه تزیین شده و در زیر تابش آفتـاب صحنـه ای خیـره کننده ایجاد می کند . پیداست که این جهانگرد برای نخستین بار با چنین آرایه ای در معماری روبرو و از دیدن آن شگفت زده شده است ."برافتادن صفویان و ناپایداری سیاسی و اقتصادی سرچشمه گرفته شده از آن برای مدتی آینه کاری را دچار رکود کرد . نخستین بنای آینه کاری شده پس از این دوره دیوانخانهٔ کریمخان زند در شیراز بود که آنهم به سال 1209 ق به فرمان آقا محمد خان قاجار ویران شد و ستونهای یک پارچه حجاری شده و درهای خاتم و آینه های بزرگ آن را برای توسعه و بازسازی ایوان دارالاماره تهران (ایوان تخت مرمر کنونی) به تهران حمل کردند .آینه کاری در سدهٔ 13 هجری قمری رو به ترقی و گسترش نهاد و تکاملی تدریجی اما محسوس داشت . در طول این قرن آثار زیبائی چون تالارها و اتاقهای شمس العماره (1284 ق) ، (تالار آینه) کاخ گلستان (1299 ش) در تهران ، آینه کاری ایوان و آستانهٔ حضرت عبدالعظیم در شهر ری ، و آینه کاری دارالسیادهٔ آستان قدس رضوی (1300 ق) در مشهد انجام گرفت که هر یک به تناسب شیوهٔ کار نمونه های برجسته ای از شیوهٔ آینه کاری این دوره به شمار می آیند . در چهار دههٔ نخست سدهٔ 14 هجری قمری رکودی چشمگیر در آینه کاری مشاهده می شود . در این دوره طـولانی به جز آینـه کـاری ایـوان آستان حضـرت معصـومه (1303 ق) در قم ، آینه کاری در خور تـوجـه دیگری
را نمی شناسیم .



اما نخستین تجربه های پس از این رکود با شگفتی بسیار از تکامل و پیشرفتی محسوس و چشم گیر حکایت دارد . در بخشهای آینه کاری شدهٔ دو کاخ شهوند (کاخ موزهٔ سبز کنونی) در مجموعهٔ سعدآباد شمیران و کاخ مرمر در تهران که به ترتیب در سالهای 1306 و 1315 ش ساخته شدند ، تکامل و نوآوریهای تازه دیده می شود ، گسترش کاربرد آینه کاری تحول دیگری است که در این سده پدید آمد . از این پس آینه کاری از محدودهٔ امکان مذهبی و کاخهای سلطنتی خارج شد و به صورتی گسترده در اماکن همگانی چون هتلها ، رستورانها ، تأترها ، فروشگاهها و حتی خانه ها به کار رفت . این گسترش در شیوه سنتی آینه کاری بی اثر نبود و با نوآوریهای تازه همراه شد .

منبع: بی باک نیوز

[Almas Parsi]

عکس آینه کاری حرم حضرت عبدالعظیم‌ حسنی(ع)

به گزارش شیعه آنلاین به نقل از شبستان، آینه کاری رواق شیخ ابوالفتوح رازی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) توسط استاد نوید تهرانی از اساتید برجسته هنر آینه کاری در حال انجام است.