تپه گنج دره هرسین _ کرمانشاه

[وحید 0319]

تپه گنج دره هرسین _ کرمانشاهمقدمه
دراطراف کرمانشاه تعدادی محل های با ستانی دارای انواع آثار نوع موستری شناسی شده اند که مهمترین
آنها عبارتند از : غار بیستون – غار خر – پناه گاه سنگی مرواسی – غارهای مر تاریک – مرآفتاب (مرآفتا و)
ومر دورو... که دو محل دیگرنیز در نزدیک هرسین شناسایی شده که ازجمله مهمترین آن تپه گنج دره است که قدمت
آن بین (7500تا 8500 ق.م ) می رسد.

بین سالهای 1344تا 1353 (1965تا 1974) فیلیپ اسمیت در پنج فصل گمانه زنی وحفاری تپه گنج دره را
به نیابتاز دانشگاه مونترآل کانادا ومرکز باستان شناسی ایران سرپرستی کرد.
تا کنون نتیجه این حفریات به صورت مقدماتی ونهایی چاپ ومنتشر نشده است وتنها تعدادی مقالات کوتاه و
اطلاعیه های خبرگونه که اکثرا" مطا لب آنها تکراری هستند در دست است. آنچه که در پی خواهد آمد فشرده ای
ازآن هشت اطلاعیه ونظریات ارائه شده درباره آثار به دست آمده از تپه گنج دره توسط سایر پژوهشگران است.

گنج دره تپه مخروطی شکل کوچکی است که درداخل مزرعه ای درکنار راه کرمانشاه به هرسین درنزدیکی
روستای گیسوند در ده کیلومتری شهر هرسین واقع است . رودخانه گاماسیاب ازحدود پنج کیلومتری این تپه
می گذرد.
گنج دره حدود 1400 متربالاترازسطح دریا قرار دارد. ارتفاع راس تپه از زمینهای اطرا با توجه به شیب
طبیعی زمینهای اطراف بین 4 الی 6 متر است. قطر دامنه تپه حدود 40 متر ومسا حت تقریبی آن حدود
1300 متر مربع است که کلیه آثار این تپه معرف دوره نوسنگی درمنطقه است .

لایه نگاری

درگنج دره 5 طبقه استقراری مسخص شده که ازسطح تپه تا سطح خاک بکر با حروف الفباینشان داده شده اند.
دراین ترتیب طبقه a فوقانی ترین (مرداد 1343 برابر اوت 19659) وطبقه e تحتانی ترین طبقه ازطبقات
استقراری گنج دره می باشند (26ماه مه تا اوت 1974).

• طبقه a از سطح تپه تا عمق 5/1 متر. از مشخصات این طبقه چند گوردوره اسلامی متاخر وبقایای
دیوارهای نوسنگی است که با خشتهای قرمز رنگ ساخته شده بودند وبقایای چند اجاق ساده.

• طبقه b از عمق 2متری شروع وتا عمق 3متری اذامه دارد که معماری ایتن طبقه چینه ای وخشتی
بوده است.

• طبقه c ازعمق 30/3 شروع وتا 90/4 متری ادامه می یابدکه معماری این طبقه استقراری نیز
چینه ای وخشتی بوده است.

• طبقه d ازعمق حدودا" 5 مترشروع وتا عمق6 متر ادامه داشت. معماری این طبقه هم چینه ای و
خشتی بوده است.

• طبقه e ازعمق 6متر شروع شده وتاسطح خاک بکر درعمق 7 متراز راس تپه ادامه داشت.
این طبقه فاقد معماری مشخصی بود. از ویژگیهای این طبقه استقراری حفره هایی بودند که تا عمق
50 سانت درداخل خاک بکر حفرشده بودند. قطردهانه این حفره ها بین80/0 تا 70/1متر متفاوت
بودند. حدود 30عدد از این حفره ها درطی این چهر فصل کاوش مشخص شدند.

معماری

هرچند بقایای دوره نوسنگی از طبقات استقراری a تا d گنج دره مشخص شدند ولی معماری
مشخص گنج دره در طبقه d بدست آمده است. اتقاقهای منازل مسکونی این طبقه استقراری به
طور معمول درجهت جنوب شرقی – شمال غربی بوده اند. که از سنگ برای پی دیوارها استفاده
نمی شد و کف اتاقها با گل اندود شده بودند.عرض دیوارها بین 30 تا 40 سانت یعنی به اندازه یک
خشت چینه ای دست ساز بوده . احتمالا" بعضی از اتاقهای قسمتهای مرکزی استقراردو طبقه بودند.
منازل مسکونی جنب یکدیگر ساخته شده بودند. دربین آنها فاصله ای اعم از راهرو یا حیاط ویا
محوطه ای باز قرارنداشت. دیوارها را باخشت های بلند سیگاری شکل ساخته اند. از خشتهای محدب
نیز برای دیوار چینی به صورت مختلف بود. گاهی به صورت یک رج درمیان ازچینه و خشت در
دیواراستفاده می شد.
درموارد بسیارمعدودی دیده شده است که ازسنگ تخت در دیوار چینی استفاده شده بود .درنتیجه یک
یک آتش سوزی بخشی ازقسمتهای مرکزی استقرار سوخته بود که درآن قسمت خشتها به صورت
آجردرآمده بودند.
دربعضی از دیوارها سوراخهایی تعبیه شده بود که با توپی ها گلی مسدود می شد. در داخل بعضی
منازل انبارکهای کوچکی تعبیه شده بود که دیواره های این انبارکها از قطعات پیش ساخته گلی بود.
که برای ساخت این انبارکها قطعات رادرمحلهای مورد نظرکار می گذاشتند وسپس آنرا اندود
می کرده اند ولی دلیل ارائه نمی دهند.

سفالینه ها

مقدار نسبتا" کمی قطعات سفال ازحفریات گنج دره بدست آمده که از تظر ساخت بسیار ساده هستند.
در طبقه e تنها یک قطعه سفال بست آمده که ساده و فرورفتگیهایی درسطح داشته .
بیشترین سفالها درگنج در از طبقه d بدست آمده که از جمله نمونه سالم وکامل یک خمره ذخیره
آذوقه با کف تخت به قطر 36وارتفاع 80سانتیمتروباضخامت 4سانت بوده که خمیر سفال نرم و
شاموت آن گیاهی است.
اشیاء سنگی

از نظر ابزار سازی سنگی ابزارهای بدست آمده ازگنج دره را می توان در گروه صنعت ابزار سازی زاگرس مرکزی قرار داد.ابزارها رااز سنگ چخماق وابسیدین تیغ ها – تیغه ها – خراشنده ها و
سوراخ کنها رامی ساختند.از سنگ ادواتی را مانند:هاون – دسته هاون – مشته سنگ –وسنگ ساب
ساخته اند.

سایر اشیاء

پیکره های حیوان وانسان – مهره وصفحه های مدورنیز از گنج دره بدست آمده است که قدیمی ترین
آنها از طبقه استقراری e بوده وبیشترین آنها از طبقه d بدست آمده است که پیکره های حیوان شبیه
گوسفند و بز ساخته شده است. ازاستخوان نیز ادواتی ساخته شده که چند نمونه آنها عبارت بودند از:
سوراخ کن – درفش-وسوزن استخوانی که از صدف هم مهره های زینتی ساخته شده است.

روش تدفین

روی هم بقا یای 41 اسکلت بست آمده که متعلق به نوزادان تا افراد مسن بودند.بچه ها را درگوشه
اتاقها به صورت جم شده ویا درازکش دفن می کردند وهمراه یکی ازکودکان یک آویز سنگی قرار
داده شده بود.درکنا ر بقایای اسکلت دیگری اثر حصیر مشاهده شد که به نظر می رسد برای پوشش
اجسد استفاده شده است.دریک مورد استثنایی یک گور دسته جمعی شامل جسد یک فرد با لع ویک
نوجوان ویک کودک که در تابوتی گلی به طور درازکش قرارداده شده اند با هم دفن شده بودند.

گاه نگاری

براساس آخرین گزارشی که ازحفریات گنج دره چا پ و منتشر شده است درباره قدمت آثار گنج دره
ابراز شک وتردید کرده است. براساس این گزارشها هرچند تاکنون نتا یج آزمایشات 20نمونه کربن 14
موجود است ولی هنوز نمی توان تاریخ دقیق استقرار در این محل را تعیین کرد.
مثلا"برای طبقه استقرار e تاریخهای ارائه شده در طیفی از6500تا 8500ق.م قرارمی گیردکه این
ارقام نمی تواند صحیح باشد ولی تاریخهای ارائه شده برای سایر طبقات استقراربیشتر با واقعیت مطابقت دارد.هرچنددرصحت آنها نیز تردیدهایی وجوددارد ولی درحال حاضر حفار معتقد است که زمان استقرار درطیقات a تا d از اواخر هزاره هشتم واوایل هزاره هفتم ق.م آغازمی شود وتاریخ استقرار طبقه e
دربین سالهای حدود 7500 تا 8500 ق.م قرارمی گیرد.

[معمار حانیه]

من كرمانشاهي كيف كردم از اين پست ممنون