تکامل گورخر

[پیمان هادی فرکوش]

تکامل گورخر



گورخرها فقط در سرزمین های جنوبی صحرای آفریقا یافت می شوند، اما تا كنون هیچ گونه سنگواره ای قبل از دوران عصر یخبندان از آنها به دست نیامده است این موضوع حكایت از آن دارد كه گورخرها تا قبل از دوران عصر یخبندان وجود نداشته اند.در عصر یخبندان به واسطه یخ بستن دریاچه ها و رودخانه ها، برخی حیوانات از جمله اسب ها به واسطه كمبود مواد غذایی از امریكای شمالی توسط گذرگاه برینگ وارد آفریقا شدند.در آن زمان مرغزارهای امریكای مركزی با دشت های حاشیه یخچال های مالگانی به هم متصل بودند.



در میان اسب های وحشی خارج از آفریقا و دربین اسب های اهلی وحشی شده، حتی آن هایی كه در شرایط اقلیمی مشابه مناطق زیست گورخرهای آفریقایی در استپ ها وگرم دشت های آمریكای جنوبی می زیستند،هرگز خطوط راه راه گورخر دیده نشده است.از آنجا كه اسب های اهلی اروپایی اخلاف مستقیم اسب های وحشی آسیایی هستند كه از طریق تنگه برینگ از آمریكای شمالی به اروپا و آسیا وارد شده اند، اگر قرار باشد كه این خطوط راه راه جزو ویژگی اولیه ای باشند كه تنها در میان گورخرها باقی مانده اند، در حالی كه در میان سایر انواع در اثر تكامل های جدید پنهان شده است، دست كم می بایست در طی مسیر برای یك بار هم كه شده این خطوط در اسب ها، خود را نشان دهد.این موضوع ثابت می كند كه راه راه های گورخری تكامل تازه ای است كه در آفریقا به وقوع پیوسته است و آن را از موطن امریكایی اش به همراه خود نیاورده است.بسیاری از كتاب ها دلیل بوجود آمدن این خطوط راه راه گورخرها را استتار آنها برای عدم شكار شدن در برابر شیرهای آفریقایی می دانند.اما این موضوع كاملاً غلط است و آزمایشات مختلف نشان داده چشمان درندگانی همچون گربه سانان به خوبی قادرند خطوط راه راه گورخرها را از فاصله دور تشخیص دهند.این درحالی است كه درصد رشد طبیعی گورخرها در آفریقا تا حدی بالا است كه، نه شكار شیرها و نه دیگر دشمنانشان مانند كفتارها، سگ های وحشی و تمساح ها نمی تواند بیشتر از آن حد برسد.پوست راه راه گورخرها یكسان نیستند، درست همان گونه كه اثر انگشت ما انسان ها نسبت به هم متفاوت است.پوست راه راه گورخرها هم از یكدیگر متمایز می شوند.در واقع گورخرهایی كه توسط یك نر هدایت می شوند و در یك خانواده با هم زندگی می كنند، یكدیگر را در درون خانواده به همین طریق می شناسند.این امر قابل اثبات است، به ویژه خطوط قسمت سر به مثابة نشان های تمایز عمل می كنند.نوزادان گورخرها با پوست راه راه به دنیا نمی آیند. بر خلاف كره اسب ها ی سفید كه هنگام تولد كاملاً تیره رنگ هستند و بعدها به مرور خاكستری و سپس به كلی سفید می شوند، كره گورخرها در رحم مادر به تمامی رنگ می گیرند.پوست حیوان وقتی راه راه می شود كه به شكل راه راه رنگیزه دار شده باشد.ماده رنگی ملانین كه رنگ مو را تیره می كند به طور یكنواخت توزیع نمی شود، بلكه به صورت ناهمگون یك قسمت غلیظ تر پخش شده كه رنگ آن بخش تیره است و باقی قسمت ها سفید باقی می مانند.از آنجا كه نوزادان گورخرها از ابتدا تیره رنگ بودند، باید برای پیدایش خطوط راه راه رسوب ماده رنگی تحت فشار قرار گرفته باشد و از رسوب رنگ دانه ها باید جلوگیری شده باشد تا رنگ دانه ساخته نشود.به این ترتیب گورخرها در رابطه با رنگ شدگی شان بی تردید از اسب های وحشی آسیایی سرچشمه گرفته اند.






محقق انگلیسی "جفری واگه" در سفر تحقیقاتی خود به شرق آفریقا می خواست مشخص كند كه سرایت بیماری مسری ناشی از میكرب بیماری ناگانایی در میان جانوران وحشی برای احشام چقدر خطرناك بودند. او از خون فیل ها تا آهوان بیشه زارها و دیگر حیوانات منطقه نمونه برداری كرد تا ببیند آیا انگل تریپانوزوم در خون آنها وجود دارد یا نه؟ او این انگل را در بدن همه موجودات از فیل گرفته تا بوفالوها، شیرها و گوزن ها پیدا كرد.اما، در كمال تعجب مشاهده كرد كه گورخرها تنها حیواناتی هستند كه خون آنها عاری از میكرب بود.دلیل بیماری ناگانا كه در انسان به بیماری خواب مشهور است، انگل های تریپانوزوم هستند كه توسط مگس تسه تسه انتقال می یابند.تسه تسه مگس های نیرومندی هستند كه از مگس های معمولی بسیار بزرگترند.آنان خرطوم هایی دارند كه توسط آن پوست حیوانات خونگرم را سوراخ می كنند و خون آنها را می مكند.آنان پیش از مكیدن مقداری از بزاق دهان خود را در محل نیش خود می چكانند.آن مایع در هنگام مكیدن خون، توسط مگس ها مانع از جاری شدن خون می شود كه به همراه خارش زیاد پوست همراه است.تسه تسه نیز مانند حشرات خون آشام، انگل های خونی بسیار ریز را منتقل می كند.بسیاری از حیوانات از جمله درندگان بر اثر نیش مگس تسه تسه بیمار نمی شوند، چون آنها نسبت به آن بیماری مصونیت دارند.انسان و بسیاری از نشخواركنندگان نسبت به تسه تسه مصونیت ندارند.به این خاطر "برنهارد گرزیمك" چند دهه پیش مگس های تسه تسه را بهترین محافظین طبیعت نامید، چرا كه، هر جایی كه تسه تسه بود انسان نمی توانست به طور دائم در آن منطقه سكنی گزیند و موجب مرگ و میر حیوانات شود.مگس تسه تسه تنها در جنوب صحرا در گرم دشت های مرطوب و حواشی جنگلی نیمگانی تا دلتای در بوتسوانا و گرم دشت های پرستور در نواحی كوهستانی آفریقای خاوری یافت می شوند.آنها نمی توانند از سواحل رودخانه ها و حواشی جنگل ها خیلی دور شوند چون در گرم دشت های خشك شرایط زندگی برای آنها بسیار دشوار می شود.گرمای بدن علف خوران و بوی تنشان از عوامل مهم برای نزدیك شدن حشرات مكنده به آنها هستند به این خاطر در هوای خشك و باد فعالیت ندارند.اما با فرا رسیدن شب و بالا رفتن رطوبت هوا، به خصوص اگر هوا هم جریان نداشته باشد به راحتی قربانی خود را پیدا می كنند.مگس تسه تسه از فواصل دور از چشمان قوی خود استفاده می كند و به قربانی حمله می برد.چشمان آنها به اندازه ای بزرگند كه روی سرشان به شكل دو دكمه كاملاً برجسته كه همه سر آنها را می پوشاند.هریك از این دو چشم از هزاران چشم بسیار ریز تركیب شده اند كه روی هم یك دید تمام پانوراما را برای مگس ها فراهم می سازد.آنها به دلیل ساختمان مدورشان به ویژه برای دیدن اجسام متحرك وسیلة بسیار مناسبی هستند.این چشم ها حتی حركت آرام را كه مختص حیوانات علف خوار در حال چریدن است می بیند.اما آنها در تشخیص اشكال بسیار ناتوان هستند به شكلی كه خطوط راه راه سفید و سیاه عمودی و افقی را نمی توانند ببینند.اسب ها نسبت به بیماری ناگانا بسیار حساس هستند و زود از پا در می آیند.اسب هایی كه در دوران یخبندان یعنی دومیلیون سال قبل به آفریقا ورد شدند نسبت به حمله مگس های تسه تسه مصونیت نداشتند و زود تلف می شدند.تنها شمار اندكی از اسب ها كه خطوط راه راه روی پوستشان داشتند توانستند از دید چشمان این مگس ها تیز بین در امان بمانند چرا كه چشمان این حشره قادر نیست خطوط راه راه را ببیند.اسب هایی كه توسط مگس تسه تسه آلوده به بیماری ناگانا می شدند،جملگی از پا در می آمدند به این شكل طی سالیان متمادی اسب های راه راه كه همان گورخرها بودند، جمعیت اسب های آفریقا را تشكیل دادند.درست به همین دلیل بود كه در آزمایشات خونی جفری واگه، گله گورخر ها كمترین آلودگی را به انگل تریپانوزوم داشتند.طبق تحقیقات رابطه ای بین پهنای راه راه ها و مرحله زمانی كه هورمون های بدن گورخر مانع رنگ شده گی قسمت هایی از پوستشان می شود وجود دارد.هرچه زودتر این راه راه شدن ساخته شود همان قدر راه راه ها پهن می شوند. و بر عكس راه راه های باریكتر از لحاظ تكاملی متعلق به نژادی هستند كه رویداد جدیدتری را نسبت به راه راه های پهن طی كرده است.بر این اساس گورخرهایی كه به جنوبی ترین و جنوب غربی آفریقا راه یافتند نوارهای راه راه پهن تری داشتند و از قدیمی ترین اسب های آفریقا بودند.اما گورخرهای گریوی با نوار باریك جدیدتر محسوب می شوند و كمتردر ناحیه فعالیت تسه تسه پیشروی كرده است.در نواحی شمال شرق نوع دیگری از گروه اسب ها هستند كه به خرهای وحشی سومالی معروفند كه به گورخر گریوی شباهت دارند اما پوست آنها راه راه نیست ولی خطوط تیره راه راه در قسمت پایش دیده می شود.یعنی این نوار راه راه بودن تنها در منطقه فعالیت مگس تسه تسه قابل مشاهده است.