...سیزده‌به‌در ...

[باستان شناس]

سیزده‌به‌در سیزدهمین روز فروردین ماه و از جشن های نوروزی است.

در تقویم‌های رسمی ایران این روز روز طبیعت نامگذاری شده‌است و از تعطیلات رسمی است.

برخی بر این باورند در این روز باید برای راندن نحسی از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به در کنند.
اما برای اثبات اینکه ایرانیان قدیم هم این دیدگاه را داشتند هیچ روایت تاریخی و قابل استنادی وجود ندارد .بعد از سیزده به در، جشن های نوروزی پایان می پذیرد.


عقاید مردم

چند نسل پیشین ایرانیان، شاید از آنجایی که در مورد این روز آگاهی کمتری داشتند این روز را بدشگون می دانستند و بسیاری از آنان معتقد بودند که باید برای بیرون کردن بدشگونها از خانه و کاشانه خود کنار جویبارها و سبزه ها بروند و به شادی بپردازند.

این دیدگاه هنوز هم در بین عده ای از مردم ایران وجود دارد .
اما امروزه بیشتر مردم، با رفتن به دامان طبیعت در جشن سیزده به در،
جشن های نوروزی را به طور رسمی پایان می دهند .

[باستان شناس]

واژه «سیزده به در»

مشهور است که واژه ی سیزده به در به معنای « در کردن نحسی سیزده» است .
اما وقتی به معانی واژه ها نگاه کنیم برداشت دیگری از این واژه می توان داشت.
«در» به جای «دره و دشت» می تواند جایگزین شود .

به عنوان مثال علامه دهخدا، واژه «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می داند.

چو هر دو سپاه اند آمد ز جای

تو گفتی که دارد در و دشت پای

یکی از معانی واژه «به» ، « طرف و سوی » می باشد ^.

مانند اینکه می گوییم «به فروشگاه» .

پس با نگاهی کلی می توان گفت واژه «سیزده به در» به معنای « سیزدهم به سوی در و دشت شدن» می باشد
که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن را می دهد.

[باستان شناس]

پیشینه

در کتاب‌های تاریخی پیش از قاجار اشاره‌ی مستقیم و دقیقی به وجود چنین مراسمی نشده‌است
اما مهرداد بهار در کتاب «از اسطوره تا تاریخ»
خود اشاره‌ای کوتاه به جشن و پایکوبی مردم در اماکن عمومی و حتی بی‌روپوش و روبنده در خیابان آمدن زنان در دوران صفوی می‌کند
که این موضوع نزدیک به آیین های سیزده به در می باشد.

دورهٔ قاجار

عبدالله مستوفی در کتاب شرح زندگانی من

چگونگی انجام این مراسم در دورهٔ قاجار را با جزئیات شرح داده‌است.

ادوارد یاکوب پولاک هم درباره مراسم سیزده‌به‌در چنین می‌نویسد:

سرانجام روز سیزدهم، یعنی آخرین روز عید فرا می‌رسد.
مطابق با یک رسم کهن گویا تمام خانه‌ها در چنین روزی معروض خطر ویرانی هستند.
به همین دلیل همه از دروازهٔ شهر خارج می‌شوند و به باغ‌ها روی می‌آورند

[باستان شناس]

آیین‌های سیزده‌به در

این رویداد دارای آیین‌های ویژه‌ای است که در درازای تاریخ پدید آمده و اندک اندک چهره سنت به خود گرفته است. از آن جمله می‌توان آیین‌های زیر را برشمرد.

• گره زدن سبزه
• سبزه به رود سپردن
• خوردن کاهو و سکنجبین
• پختن غذاهای متنوع به ویژه آش رشته

سبزه گره زدن

یکی از آیین های این روز سبزه گره زدن است که معمولا جوانان در این روز این کار را انجام می دهند .

فلسفه سبزه گره زدن

افسانه ی آفرینش در ایران و مسأله ی نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی درباره ی کیومرث حائز اهمیت زیادی است .

در اوستا چندین بار از کیومرث سخن به میان آمده و او را اولین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است .

گفته های حمزه اصفهانی در کتاب سنی ملوک الارض و الانبیا صفحات 29 -23 و گفته های آثار الباقیه بر پایه ی همان آگاهی است که در منابع پهلوی وجود دارد . مشیه و مشیانه که دختر و پسر دوقلوی کیومرث بودند، روز سیزدهم فروردین برای اولین بار در جهان با هم ازدواج نمودند .

در آن زمان چون عقد و نکاهی شناخته شده نبود آن دو به وسیله ی گره زدن دو شاخه ی مورد، پایه ی ازدواج خود را بنا نهادند و چون ایرانیان باستان از این راز بخوبی آگاهی داشتند، آن مراسم را - بویژه دختران و پسران دم بخت - انجام می دادند و امروز هم دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی نیت می کنند و علف گره می زنند .

[باستان شناس]

فلسفه سیزده به در

به طور کلی در میان جشن های به جا مانده از دوره ی باستان جشن سیزده به در کمی مبهم است،
زیرا مبنا و اساس دیگر جشن ها را ندارد.
در کتاب‌های تاریخی اشاره‌ی مستقیمی به وجود چنین مراسمی نشده‌است
اما در منابع کهن اشاره هایی به روز سیزدهم فروردین داریم.

گفته می شود ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ایست به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دورهً نوروز را به پایان میرسانیدند.
می توان گفت معقول ترین موردی که درباره ی سیزده به در گفته می شود همین است .

اما اگر در کتاب های تاریخی و ادبی گذشته اشاره ای به سیزده به در و هفت سین نمی یابیم آیا این رسم ها را باید پدیده ای جدید دانست و یا این که، رسمی کهن است، و به علت عام و عامیانه بودن در خور توجه نبوده و با معیارهای مورخان زمان ارزش و اعتبار ثبت و ضبط نداشته است؟

سیزده به در رسم و آیینی که بدین گونه در همه شهرها و روستاهای ایران همگانی است و در بین همهً قشرهای اجتماعی عمومیت دارد،
نمی تواند عمری در حد دو نسل و سه نسل داشته باشد.

علاوه بر این می دانیم کتابهای تاریخی و شعرهای شاعران، رویدادها و جشن های رسمی را که در حضور شاهان و خاصان دستگاه حکومتی بود، بیان و توصیف می کرد.

ولی سیزده به در، رسمی خانوادگی و عام و به بیانی دیگر پیش پا افتاده و همه پسند (و نه شاه پسند) بود. از طرف دیگر، نوشتن رویدادهای روزی که رفتارها و گفتارهای خنده دار و غیر جدی، برای خود جایی باز کرده، توجه مورخ و شاعر را به خود جلب نمی کرد و شاید «نحس» بودن هم عاملی برای بیان نکردن بود و ...


تیر روز

در گاهشماری ایرانی، هر روز ماه، نام ویژه ای دارد.

به عنوان مثال،

روز نخست هر ماه،
اورمزد روز و روز سیزدهم هر ماه تیر روز نامیده می شود
و متعلق به ایزد تیر است. تیر در زبان اوستایی تیشتَریَه خوانده می شود، و هم نام تیشتر، ایزد باران می باشد .

با توجه به اطلاق گرفتن نام ایزد باران، می توان گفت که تیر در نزد ایرانیان باستان
نمادی از رحمت الهی بوده است

تیر در کیش مزدیسنی مقام بلند و داستان شیرین و دلکشی دارد و جشن بزرگ تیر روز از تیر ماه نیز که جشن تیرگان است به نام او می باشد .

منحوس بودن یا نبودن

تا کنون هیچ دانشمندی ذکر نکرده که سیزده نوروز نحس است بلکه قریب به اتفاق روز سیزده نوروز را بسیار سعد و فرخنده دانسته اند.
برای مثال در آثار الباقیهابوریحان بیرونی، جدولی برای سعد و نحس بودن روز ها قرار دارد که در آن برای سیزدهم نوروز که تیر روز نام دارد، کلمه ی سعد - به معنی نیک و فرخنده - آمده است.

بعد از اسلام چون سیزده تمام ماه ها را نحس می دانند .
به اشتباه سیزدهم عید نوروز نحس شمرده شد.

عدد سیزده نیز چنین سرنوشتی دارد.
دوازده را «دوجین» می‌گفتند و چون پس از آن را نمی‌شناختند،
روی آن نام «دوجین شیطانی» گذاشتند.

از اینجا، عدد سیزده نحس شد، چرا که پس از دوازده برای آنها ناشناخته بود و خبر از ابهام و تاریکی می‌داد.
البّته پیش آمدها یا روایت هایی هم به نحسی سیزده کمک کرد؛ مانند روایتی که در شام آخر، نفر سیزدهم به عیسای مسیح خیانت کرد و او را لو داد، وگرنه عدد ۱۳ با عددهای دیگر هیچ تفاوتی ندارد.

[nezamehadafmand]

جشن سيزده به‌در

امروز مراسم تفرج عمومى در روز سيزدهم نوروز در ايران، و هم‌چنين روز سيزده فروردين، که در تمام بلاد ايران، عامه تمام روز را در خارج از شهر يا خارج از خانه به‌سر مى‌برند. و به شادى و تفرج مى‌پردازند (سيزده به‌در کردن). حتى براى مزيد اطمينان از اينکه روز سيزده را به‌در کرده‌اند، و از جهت رعايت احتياط، در بعضى موارد دو روز متوالى سيزده و چهاردهم را از شهر خارج مى‌شوند، و آن دو روز را به اصطلاح سيزده با عيد (روز عيد و دوازده روز بعد از آن) و سيزده بعد از عيد (روز عيد و سيزده روز بعد از آن) مى‌خوانند. در روز سيزده، خانواده‌ها و دوستان غالباً دسته‌جمعى و گروه گروه از شهر به خارج شهر مى‌روند، و تا پايان روز نيز در خارج شهر مى‌مانند، و چنان به‌صورت و شگون اين‌کار معتقدند که حتى کسانى که به جهات و اسباب مختلف مجبور به توقف در شهر باشند. نزديک عصر به پشت‌بام خانه‌هاى خود به حومه شهر نزديک است مى‌روند، تا به هر حال سيزده را به‌در کنند. در خارج شهر اکثر خانواده‌ها به تفريح و رقص و آواز و بازى اشتغال دارند. حتى پيران و سالخوردگان هم به انواع بازى‌هائى است که در حال فراموشى است. زن‌ها غالباً سبزه‌هائى را که به مناسبت آمدن بهار، در داخل ظرف‌ها و روى کوزه‌ها کاشته‌اند. در اين روز مى‌پيجند يا به خارج از خانه مى‌اندازند، و دختران در مزارع علف‌ها را گره مى‌زنند و غالباً ترانه‌هائى از اين قبيل سيزده به‌در، سال دگر، خانه شوهر، بچه بغل... مى‌خوانند.

سيزده به‌در، با آنکه متعاقب جشن‌هاى نوروزى است، ظاهراً ربطى به جشن‌هاى نوروز ندارد، و جشن‌هاى نوروز در دوره قبل از اسلام به‌هر حال جمعاً بيش از شش روز نبوده است، و در تقويم مذهبى زرتشتيان هم در فروردين‌ماه جشن ديگرى نبوده است به‌جز هفدهم فروردين، که جشن زمزمه بوه است، يعنى روزى که زمزمه و آداب آن مقرر شده است. در هر حال، مراسم سيزده به‌در ظاهراً مولود اعتقاد عامه بوده است به‌نحو است عدد سيزده، و اين اعتقاد اختصاص به ايران ندارد و در اروپا (مخصوصاً فرانسه) نيز شايع است. اما اختصاص اين مراسم به سيزدهم فروردين محتملاً از آن‌رو است که مى‌خواسته‌اند در شروع سال از نحوست موهوم سيزده اجتناب شود.

در چنين روزى گم شدن و گريختن از جمع سبب سلامت و نجات تلقى مى‌شود، ظاهراً آن است که اين امر نيز از اسباب مزيد اصرار عامه در حفظ مراسم سيرده‌به‌در شده است.

ویستا

[nezamehadafmand]