مروری بر ماجرای هواپیمای بدون سرنشین rq-170

[Joseph Goebbels]

مروری بر ماجرای هواپیمای بدون سرنشین RQ-170
نویسنده : محمد حسین جهان پناه
منبع : دوماهنامه هواپیما / ش11

مصادف با 13 اذر ماه ( 14 دسامبر 2011 ) در شرایطی که کمتر از چند هفته به پایان سال میلادی باقی مانده بود انتشار خبر ساقط شدن یکی از هواپیماهای بدون سرنشین امریکایی بر فراز ایران به تیتر روز بسیاری از رسانه های خبری جهان تبدیل شد . البته این اولین باری نبود که اخباری از این دست پیرامون ساقط شدن هواپیماهای بدون سرنشین امریکایی بر فراز ایران منتشر شد ، اما این بار رسانه های خبری از قول فرمانده پدافند هوایی سپاه صحبت از سرنگونی و از ان مهمتر ، کنترل و بازیابی سالم یکی از محرمانه ترین هواپیماهای اکتشافی امریکایی موسوم به RQ-170 می کردند . خبری که با واکنش شتابزده فرماندهی ناتو در افغانستان و سپس تایید دیرهنگام پنتاگون چهره ای جدی به خود گرفت . گزارش حاضر مروری است بی طرفانه با نگاهی فنی بر ماجرای ساقط شدن هواپیمایبدون سرنشین رادار گریز امریکایی که تهیه شده است .

اولین خبرها از وجود هواپیمای بدون سرنشین رادارگریز در اسیای مرکزی حدود 4 سال پیش یعنی اواسط سال 2007 ( 1386 ) به رسانه ها درز کرد ، زمانی که تصاویر گنگ از این هواپیما روی باند فرودگاه قندهار در افغانستان انتشار یافت . در ان زمان این هواپیمای مرموز به صورت غیر رسمی با عنوان جانور قندهار ( Beast of Kandahar ) شناخته می شد ، اما نیروی هوایی امریکا رسما این هواپیما را RQ-170 Sentinel نام گذاری کرده بود . RQ-170 توسط شعبه معروف توسعه برنامه های پیشرفته شرکت لاکهید مارتین یا به بیان ساده همان اسکانک ورکس ( Skunk Works ) طراحی شده بود .

از انجا که برنامه RQ-170 در گروه برنامه های سیاه یا به عبارت ساده تر به کلی محرمانه قرار داشته است اطلاعات فنی خیلی محدودی درباره ان وجود دارد . RQ-170 در قالب بال پرنده ای بدون دم با بالی با لبه مستقیم و تنها یک موتور طراحی شده است . تخمین اندازه واقعی هواپیما ازروی تصاویر منتشره دشوار است اما می توان حدش زد که پهنای بال این هواپیما همانند هواپیمای رپیر بین 18 تا 20 متر باشد . نوع موتور هواپیما هنوز یک معما است .

با این وجود می توان فرض کرد که با توجه به ضخامت بال و بدنه ، احتمالا RQ-170 وزن و نیروی موتور بیشتر از هواپیمای اکتشافی پیشین ساخت لاکهید مارتین موسوم به RQ-3 Dark Star داشته باشد . دارک استار دارای یک موتور توربوفن FJ-44 ساخت شرکت ویلیامز با رانش 1900 پوند ( 861 کیلوگرم ) و حداکثر وزن 8500 پوند ( 3855 کیلوگرم ) بود . بر همین اساس با توجه به تجربیات دیگر هواپیماهای بدون سرنشین مشابه و از ان مهمتر رنگ خاکستری این هواپیما بدون در نظر گرفتن سرعت احتمالی ، می توان حدش زد سنتینل توان پرواز تا ارتفاعی متوسط در حدود 50000 فوت ( معادل 15 کیلومتر ) را داشته است . چرا که در ارتفاع بسیار زیاد ( بیشاز 18 کیلومتر ) رنگ بسیار تیره انتخاب بسیار بهتری حتی در روشنایی روز به شمار می رود . این ارتفاع پروازی ، در ضمن امکان استفاده از موتورهای جت تجاری را نیز ساده تر می کند . 2 برجستگی مشهود روی بدنه در دو سوی ورودی هوا نیز احتمالا محفظه های ارابه های بزرگ هواپیما هستند . علاوه بر اینکه چرخ جلو به علت قرار گرفتن غلاف سیستم تصویربرداری در پشت چرخ به پهلو جمع می شود . لاکهید در طراحی این هواپیما بسیاری از ویژگی های رادارگریزی را در عین رعایت نکردن بسیاری دیگر به کار برده است . از اینرو RQ-170 را می توان هواپیمایی نسبتا استیلت دانست . به بیان ساده تر می توان اینطور فرض کرد RQ-170 به عنوان هواپیمای اکتشافی نه چندان گران در محدوده زمانی ساخت و طراحی کوتاه بر اساس تکنولوژی های امتحان شده ساخته شده است . به طوریکه مشخصا در پایان از بکار بردن نهایت تکنولوژی پنهان کاری پیشرفته در ان خودداری شده است . این موضوع را می توان از چندین نکته به سادگی دریافت . به عنوان نمونه ورودی های هوای موتور هواپیما با سرپوشی شبکه شده یکی از مهمترین تفاوتهای این هواپیمای بدون سرنشین با بیشتر هواپیمای رادارگریز امروزی است . استفاده از پوشش های شبکه شده اولین بار چند دهه پیش برای طرح F-117 به کار گرفته شد اما امروزه روش غیر از سوی خروجی های هوای موتور هواپیماهای پنهانکار امروزی عمومی روی بدنه جای می گیرند . اما در RQ-170 این خروجی در انتهای بدنه جا داده شده است . موضوعی که تا حد خاصی از میزان کم پیدایی هواپیما می کاهد . نوک بالها نیز ظاهرا به جای استفاده از خطوط مستقیم منحنی هستند . هم چنین لبه های حمله بالها هم تیز هستند که معمولا برای دوری از بازتاب های راداری ضروری به حساب می ایند . در عین حال دریچه های ارابه فرود به جای اینکه با خطوط لبه حمله منطبق باشند چهار گوش هستند . بر این اساس می توان این طور فرض کرد که با توجه به خطرات منطقه ماموریتی این هواپیمای بدون سرنشین ، تلاش شده تا هواپیما با سطح قابل قبولی از رادارگریزی در سریع ترین زمان ممکن با کمترین هزینه و بیشترین استفاده از تکنولوژی های غیر حساس طراحی شود .

سنسورهای اصلی این هواپیما در کنار رادار ارایه فازی ( ارایه کاوش فعال الکترونیکی ) در داخل بالهای هواپیما قرار گرفته اند اما ماهیت انها را تنها از شکل و شمایل ظاهری هواپیما می توان حدس زد . به عنوان نمونه می شود مطمئن بود هواپیما ضمن ارتباط کد شده 256 بیتی استفاده می کند که شایان ذکر است که اینگونه ارتباطات کد شده توسط کدهایی 10 تا 11 رقمی محافظت می شوند که از امنیت به نسبت قابل توجهی در دنیای ارتباطات برخوردارند . هواپیماهای بدون سرنشین مشابه با این مدل همچنین عموما می توانند تمام مراحل عملیات را به صورت خودکار بر اساس نقشه های گرافیکی از پیش تعیین شده کنترل می کنند و اطلاعات تصویری دریافتی را در لحظه به مرکز کنترل منتقل می نمایند . این نقشه های از پیش تعیین شده همچنین به عنوان نقشه پشتیبانی در هنگام قطع ارتباط ماهواره ای برای بازگشت خودکار به پایگاه مادر نیز استفاده می شوند که برای این منظور همیشه نقشه منطقه عملیات قبل از پرواز به کامپیوتر هواپیما داده می شود . البته در عین حال این موضوع را هم باید در نظر داشت که هواپیماهای بدون سرنشین کنونی در شرایط عملیاتی بسیار اسیب پذیرند . چرا که بسیار پیش اومده که بی دقتی یا بی تجربگی کاربر هواپیمای بدون سرنشین ، موجب سقوط هواپیما شده است یا اینکه به دلیل از دست رفتن ارتباط ماهواره ای برای مدتی هر چند کوتاه کنترل هواپیمای بدون سرنشین از دست مرکز کنترل خارج شده است .

در عین حال باید اشاره کرد که ارتباطات ماهواره ای به صورت عمومی اسیب پذیرند . این ارتباطات را می توان با پراکندن پارازیت رو تمامی فرکانس های ارتباطی در یک ناحیه محدود نیز مختل کرد . توجه داشته باشید که از دید کلی مختل کردن ارتباط ماهواره ای یکی از اقداماتی است که در چهارچوب جنگ الکترونیک مفهوم پیدا می کند . موضوعی که می تواند یکی از چندین فرضیه ممکن برای مقابله با این هواپیماها باشد . کد RQ-170 ابتدای اسم پرنده به هواپیمای بدون سرنشین غیرمسلح اشاره می کند .
اما کد عددی هواپیما خارج از ترتیب مرسوم برای نامگذاری است که نشان دهنده تلاش برای جلوگیری از حدس زدن در مورد وجود برنامه است . بر اساس مجموع اطلاعات و تصاویر منتشره به همراه ویژگی فنی هواپیما ( شامل لبه حمله ضخیم و طرح ساده اگزوز موتور ) می توان اینطور برداشت کرد که Sentinel یک هواپیمای تاکتیکی در جنبه های عملیاتی و نه یک طرح برای جاسوس استراتژیک است .


ادامه دارد...
نویسنده : محمد حسین جهان پناه
منبع : دوماهنامه هواپیما / ش11

[Joseph Goebbels]

پیشینه عملیاتی :

RQ-170 برای اولین بار 6 سال پیش عملیاتی شد زمانی که اسکادران 30 ام اکتشافی از تیپ 432 نیروی هوایی امریکا ، اولین هواپیماهای بدون سرنشین سنتینل را در مرکز ازمایشات پروازی " تونوپاه " واقع در شمال غربی ایالت نوادا دریافت کرد . RQ-170 به فاصله تنها 2 سال از تحویل به اولین یگان عملیاتی ، خیلی محرمانه در فرودگاه قندهار استقرار یافت . استقرار این هواپیماها در حقیقت پاسخی بود به کاهش پروازهای هواپیماهای سرنشین دار U-2 در منطقه که از زمان حمله نیروهای غربی به افغانستان با همراهی هواپیماهای بدون سرنشین گلوبال هاوک Hawk Global در منطقه استقرار داشتند . . از طرفی استقرار این هواپیماهای بدون سرنشین جدید این امکان را فراهم می کرد که با استفاده از مزیت پنهانکاری هواپیما ، دامنه عملیات شناسایی بدون جلب توجه به مرز کشورهای همسایه از جمله پکستان و ایران هم گسترش پیدا کند . به خصوص که از نظر تئوری تنها رادارهای موج بلند ان هم در شرایطی خاص توان شناسایی هواپیماهایی از این دست را داشتند . سپس در سال 2010 ( 1389 ) یگانهای شناسایی مجهز به RQ-170 به دنبال بالاگرفتن درگیری ها در شبه جزیره کره به کره جنوبی انتقال یافتند تا فعالیت های نظامی و موشکی کره شمالی را زیر نظر بگیرند . در اگوست 2010 اولین اطلاعات حاکی از حضور بن لادن در پاکستان منتشر گردید . در طول این مدت عملیات RQ-170 بار دیگر در افغانستان جانی دوباره گرفت . یگان های RQ-170 در طول این مدت منطقه ای را که گفته می شد بن لادن در ان سکنی گزیده از ارتفاع بالا به صورت 24 ساعته زیر نظر گرفتند . عملیاتی که نتیجه ان حمله یگانهای ویژه نیروی دریایی زیر چشمان تیزبین RQ-170 منجر به مرگ بن لادن گردید . درضمن خود اوباما شخصا از مقر فرماندهی عملیات تصاویر ارسالی از هواپیماهای بدون سرنشین را نظاره گر بود . بر اساس بسیاری از گمانه زنی ها این هواپیماهای بدون سرنشین از مدتها پیش عملیاتهای گسترده شناسایی را هم در طول مرزهای شرقی ایران ، جایی که چندان خبری از پایگاه های هوایی نیست انجام می دادند . تا اینکه سرانجام همه چیز با خبر مقامات نظامی کشور مبنی بر ساقط شدن یکی از این هواپیماها در 225 کیلومتری خاک ایران جایی نزدیک به کاشمر رنگی دیگر به خود گرفت . این که اساسا این هواپیما چگونه و به چه ترتیب سرنگون شده همچنان یک معماست اما بر اساس تصاویر منتشره که نشان از شکستگی بال چپ دارند و اسیبهای وارده به لبه حمله بال راست می توان اینطور فرض کرد که این هواپیما سقوطی نرم با رابه های بسته را تجربه کرده است . اما هر نوع تحلیل دیگری نیازمند اطلاعاتی بیشتر خواهد بود . به خصوص پنتاگون با سکوتی معنادار خیلی دیر به موضوع واکنش نشان داد . اولین واکنش به خبر سرنگونی هواپیما اما از سوی ستاد فرماندهی ناتو در افغانستان منتشر گردید که از گم شدن هواپیمای بدون سرنشینی در غرب افغانستان بدون ذکر مدل هواپیما و با محتمل شمردن نقض فنی تایید کرد . در مقابل سپاه پاسداران علاوه بر ساقط کردن هواپیما از راه نفوذ الکترونیکی بر بازیابی سالم هواپیما نیز تاکید داشت . اتفاقی که ارزش و اهمیت ان موجب می شود که نتوان به اسانی از ان گذشت . در اخر همانگونه که اشاره شد هر نوع توضیحات بیشتر در مورد چند و چون این اتفاق نیازمند انتشار اطلاعاتی بیشتر در اینده است با این حال مسلم ان است از این پس RQ-170 دیگر هواپیمایی در سایه نیست و دور از انتظار هم نیست که در اینده ای نه چندان دور سرنوشتی همانند F-117 در انتظارش باشد .

نویسنده : محمد حسین جهان پناه
منبع : دوماهنامه هواپیما / ش11