برترین وقایع نجومی سال 2011

[تووت فرنگی]

از شناسایی سیارات جدید با احتمال قابل زیست بودن تا كشف یك قمر جدید در اطراف سیاره پلوتو، تحقیقات نجومی در سال 2011 گام های فوق العاده‌ای برداشته و سوالات وسوسه انگیزی در مورد آینده مطرح كرده است. با هم برترین وقایع نجومی این سال را مرور می کنیم.

---

جست‌وجوی ادامه‌دار برای حیات بیگانه

در اوائل ماه مارس، پژوهشی در مجله Cosmology،‌ بحثی جنجالی را در مورد احتمال شناسایی حیات بیگانه در شهاب‌سنگها به وجود آورد. ریچارد هوور، زیست اخترشناس مركز پرواز فضایی مارشال ناسا با استفاده از میكروسكوپ‌های الكترونی به تحلیل برش‌هایی از شهاب‌سنگهای کربن داری كه از فضا به زمین افتاده‌اند پرداخت. وی در مطالعات خود مدعی كشف الیاف و دیگر ویژگی‌ها در شهاب‌سنگها شد كه شبیه میكروب بودند. این پژوهش به سرعت توسط دانشمندان دیگر مورد انتقاد قرار گرفت كه آنرا بی‌اعتبار و فاقد شواهد كافی خوانده بودند.
در اعلام كمتر بحث‌برانگیزی، دانشمندان به ارائه یافته‌های مریخ‌نورد فرصت پرداختند كه از وجود آب در سیاره مریخ در گذشته دور خبر می‌داد. فرصت توانسته بود رگه باریكی از ماده معدنی گچ را در دهانه اندیور پیدا كند.

دستاوردهای تحقیقاتی در زمینه سنگهای فضایی خطرناك

در ماه سپتامبر، یك پژوهش ناسا نشان داد كه سیارك‌های پرخطر كمتری نسبت به گذشته در اطراف زمین می‌چرخند. این كشف به طور قابل توجهی تعداد سیارك‌های متوسط نزدیك به زمین را تا 19 هزار و 500 عدد كاهش داد كه نشانگر یك كاهش 50 درصدی از برآوردهای اولیه بود. یافته‌های این پژوهش نشان داد كه تهدید زمین توسط سیاركهای خطرناك ممكن است كمتر از آنچه تصور می‌شد، باشد. این در حالی است كه هنوز به گفته دانشمندان، سیارك‌های كشف نشده بسیاری وجود دارند.

سیارك وستا

فضاپیمای «داون» در ماه ژوئیه امسال پس از چهار سال به سیارك «وستا» رسیده و تحقیقات یك ساله خود را بر روی آن آغاز كرد. وستا دومین جسم بزرگ در كمربند اصلی سیاركی میان مریخ و مشتری است. فضاپیمای داون پس از گذشت یك سال به سوی سیارك «سرس»، بزرگترین جسم این كمربند سیاركی سفر خواهد كرد.
همچنین سیاركی دیگر موسوم به 2005 YU55 از فاصله‌ای كه نزدیكترین فاصله یك جسم از زمین طی 35 سال اخیر محسوب می‌شود، از كنار سیاره زمین عبور كرد. این سنگ فضایی در هشتم نوامبر از میان مدار ماه و زمین عبور كرد. اگرچه این عبور خطری برای زمین ایجاد نكرد، اما دانشمندان اطلاعات ارزنده‌ای از این جسم و مدار آن بدست آوردند.

كسوف و خسوف‌های زیبا

امسال، مردم در زمین شاهد چند ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی زیبا بودند. در 15 ژوئن شاهد طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی طی 11 سال اخیر بودیم. دومین ماه‌گرفتگی نیز دو هفته پیش در میان بارش شهابی جوزایی رخ داد كه طی آن، ماه به رنگ قرمز و نارنجی نمایان بود.
در 25 نوامبر یك خورشید گرفتگی جزئی باعث تاریك شدن نیمكره جنوبی خورشید برای چهارمین و آخرین بار در سال 2011 شد. خورشید گرفتگی بعدی در تاریخ 20 مه 2012 رخ خواهد داد كه برای ساكنان چین، ژاپن و آمریكا قابل مشاهده خواهد بود.

دنباله‌دار «النین» و فریب بزرگ« نیبیرو»

هنگامی كه دنباله‌دار یخی «النین» در ماه سپتامبر در داخل منظومه شمسی حركت می‌كرد، باعث نظریه‌پردازیهای بحث‌برانگیزی شد. دانشمندان ناسا مكررا به مردم اطمینان می‌دادند كه این دنباله‌دار خطری برای زمین دربر نخواهد داشت اما برخی بر این باور بودند كه النین از نشانه‌های پایان جهان است. در پی این بحثها حتی برخی مدعی شدند كه این جسم نه یك دنباله‌دار كه یك سیاره سركش موسوم به «نیبیرو» است كه زمین را نابود خواهد كرد. در آخر كار، دنباله‌دار النین در زمان نزدیكی به خورشید در ماه سپتامبر از هم پاشیده و دانشمندان ناسا به طور رسمی در اواسط اكتبر مرگ آن را اعلام كردند.

بیداری خورشید

پس از دوره طولانی سكوت، سال 2011 شاهد یك افزایش در فعالیت‌های خورشیدی بود. در ماه اگوست یك جرقه بسیار قدرتمند خورشیدی از خورشید رها شد. دوره فعالیت خورشیدی 11 سال بوده و دوره كنونی از سال 2008 آغاز شده كه انتظار می‌رود تا سال 2020 ادامه داشته باشد. دوره فعالیت شدید بعدی خورشید برای سال 2013 پیش‌بینی شده است.
كسب جایزه نوبل توسط فیزیكدانان انرژی تاریك
سه اخترفیزیكدان امسال توانستند جایزه نوبل فیزیك را برای كشف انبساط با شتاب جهان دریافت كنند. سائول پرلموتر از آزمایشگاه ملی لارنس بركلی و دانشگاه كالیفرنیا در بركلی، برایان اشمیت از دانشگاه استرالیا و آدام ریس از دانشگاه جانز هاپكیننز و موسسه علمی تلسكوپ فضایی برای كار پیشگامانه خود موفق به دریافت این جایزه شدند كه به مفهوم مرموز انرژی تاریك منتهی شد.
برای توضیح شتاب انبساط جهان، دانشمندان با مفهوم انرژی تاریك روبرو شدند كه با غلبه بر نیروهای گرانشی جهان را گسترش می‌دهد. اگرچه این نیرو تا به حال شناسایی نشده اما تصور می‌شود كه 73 درصد تمام جرم و انرژی موجود در جهان را تشكیل داده است.

فضاپیمای «مسنجر» ناسا، اولین كاوشگر در مدار سیاره عطارد

فضاپیمای «مسنجر» ناسا پس از شش سال و نیم سفر در فضا در تاریخ 17 مارس توانست به عنوان اولین كاوشگر در مدار اطراف سیاره عطارد وارد شود. ماموریت مسنجر برای بررسی و نقشه‌برداری دقیق از سطح عطارد طراحی شده‌است. از دیگر برنامه‌های این كاوشگر همچنین بررسی تركیبات، میدان مغناطیسی، تاریخچه و جو آن است.

قمر جدید سیاره كوتوله پلوتو

در ماه ژوئیه محققان تلسكوپ هابل از كشف یك قمر كوچك دیگر در مدار سیاره كوتوله پلوتو خبر دادند كه چهارمین و كوچكترین قمر این سیاره محسوب می‌شود. این قمر كه در بدو امر P4 نام گرفته به نظر می‌رسد كه بین 13 تا 34 كیلومتر عرض داشته باشد. «كارون»، بزرگترین قمر پلوتو از عرض 1043 كیلومتر برخوردار بوده و اندازه دو قمر دیگر این سیاره یعنی «نیكس» و «هیدرا» بین 32 تا 113 كیلومتر است. كاوشگر نیو هوریطون اكنون در حال سفر از میان منظومه شمسی برای ورود به مدار پلوتو بوده كه انتظار می‌رود در سال 2015 اتفاق بیفتد.

سیارات بیگانه در منطقه قابل سكونت

چندی پیش دانشمندان اعلام كردند كه تلسكوپ كپلر ناسا موفق به كشف اولین سیاره بیگانه در منطقه قابل سكونت ستاره خود شده است. این منطقه به جایی گفته می‌شود كه در فاصله مناسبی از ستاره مادر قرار داشته و شرایط وجود آب مایع در سطح آن باشد. البته كپلر در این راه تنها نبوده و تلسكوپ رصدخانه جنوب اروپا نیز موفق به كشف بیش از 50 سیاره بیگانه جدید شد كه یكی از آنها از امكان وجود حیات برخوردار است.

تبیان