کیا ابوالحسن کوشیار

[صبا محمدي]

كيا ابوالحسن كوشيار بن لبان باشهري گيلاني رياضي دان و اخترشناس برجسته ايراني بود كه در نيمه دوم قرن چهارم تا اوايل قرن پنجم هجري مي زيست.
به گزارش ايرنا، گرچه از زندگي كوشيار اطلاع چنداني باقي نمانده، اما بيشتر آثار او كه همه آن به زبان عربي است، حفظ شده است.
پژوهشكده گيلان شناسي دانشگاه گيلان با همكاري اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي اين استان هم به منظور پاسداشت اين دانشمند برجسته، همايش را با عنوان ميراث علمي برگزار كردند.
در اين همايش كه روز يكشنبه با حضور جمعي از شخصيت‌هاي علمي و فرهنگي برجسته استان گيلان در رشت برگزار شد، پروفسور خورشيد فيض عبدالله زاده استاد دانشگاه تاجيكستان حضور داشت.
اين استاد دانشگاه كه خود كتابي در مورد كوشيار گيلاني نوشته است، از او به عنوان مفاخر برجسته ايران و جهان نام برد كه نقش مهمي در پيشرفت علوم داشته است.
وي با بيان آثار و تاليفات كوشيار گيلاني، افزود: اين استاد برجسته گيلاني كه نام و آوازه آن در سطوح ملي و بين‌المللي مطرح شده است، نقش بسزايي در علوم نجوم و اخترشناسي داشته است.
وي از كوشيار گيلاني به عنوان علامه بزرگ ايران و ميراث علمي آن ياد كرد و گفت: اين دانشمند بزرگ همانند ساير دانشمندان ايراني چون خواجه نصيرالدين طوسي و ابوريحان بيروني از مفاخر دنيا محسوب مي‌شوند.
عبدالله زاده با بيان اينكه دستاوردها و آثار برخي از اين مفاخر هنوز براي ما شناخته شده نيست، بر ضرورت شناسايي و معرفي اين دستاوردها به نسل جديد تاكيد كرد.
وي گفت: گرچه مردم ايران پيش از ظهور اسلام داراي تمدن بزرگ و علمي بودند اما پس از اسلام نيز با بهره‌گيري از نور اسلام و تمدن اسلامي، پيشرفت هاي قابل توجهي به دست آوردند.
در اين همايش، مجد باقري تاريخ نگار رياضيات و اخترشناسي، سردبير مجله تاريخ علم و پژوهشكده تاريخ علم دانشگاه تهران نيز در سخناني ضمن بيان اهميت تجليل از مفاخر ايراني، گفت: كوشيار گيلاني كه حدود هزار سال پيش در ايران مي‌زيست، از دانشمندان بزرگ علوم ايران در رياضيات و نجوم بود.
وي با تاكيد بر لزوم و اهميت حفظ آثار مفاخر، افزود: قصد داريم تا ‪۵۰‬ نسخه از آثار كوشيار را كه در سراسر دنيا وجود دارد را اسكن كرده و در قالب سي دي گردآوري كنيم.
وي گف: تاكنون ‪ ۹۵‬درصد اين آثار جمع آوري شده است كه سي دي آن علاوه بر انتشار با نشان دانشگاه گيلان، در وب سايت پژوهشكده گيلان شناسي هم براي دسترسي عموم علاقه مندان قرار مي‌گيرد.
باقري با تاكيد بر تلاش بر حفظ آثار مفاخرو دانشمندان برجسته ايراني، تصريح كرد: اين آثار تنها محدود به يك كشور نيست بلكه ميراث مشترك تمام بشريت محسوب مي‌شود.
وي همچنين با تاكيد بر اهميت گراميداشت ياد و خاطر كوشيار گيلاني، خواستار نامگذاري مكان، فضاي دانشگاهي و يا ميداني به نام اين دانشمند برجسته شد.
وي درخصوص دليل دعوت پروفسور عبدالله زاده استاد دانشگاه تاجيكستان به اين همايش، گفت: وي در سال ‪ ۶۹‬كتابي در مورد كوشيار گيلاني به زبان روسي نوشت كه اين كتاب در نيمه اول امسال با ترجمه پرويز شهرياري به زبان فارسي ترجمه شد.
در پايان اين همايش از زحمات و پژوهش‌هاي پروفسور خورشيد فيض عبدالله زاده استاد دانشگاه تاجيكستان در مورد كوشيار گيلاني و چاپ كتابي در همين زمينه تقدير و قدرداني شد.
در حاشيه برگزاري اين همايش نيز نمايشگاهي از آثار و تاليفات برجسته كوشيار گيلاني به نمايش گذاشته شد.
از جمله آثار كوشيار گيلاني رساله حساب وي با عنوان اصول حساب الهند با عيون الاصول في الحساب است كه چهار نسخه خطي آن در استانبول، تهران، بمبئي و قاهره برجاي مانده است.
اين كتاب هم از لحاظ نقش تاريخي كه در گسترش حساب هندي داشته و هم به خاطر تاييدش در پيدايش و تثبيت اصطلاح‌هاي رياضي، در تاريخ رياضيات اهميت كم نظيري دارد.
از سال ‪۱۹۶۵‬ميلادي نيز اين كتاب به زبان‌هاي انگليسي، فرانسوي، فارسي، روسي و عبري ترجمه شد.
رساله احكام نجوم كوشيار با عنوان المدخل في صناعه احكام النجوم يا مجمل الاصول في احكام النجوم هم در نسخه‌هاي متعددي برجاي مانده و چند نسخه آن هم از ترجمه فارسي موجود است.
بعدها نيز اين رساله به زبان‌هاي فارسي، چيني، انگليسي ترجمه و چاپ شد زيج جامع، مهمترين اثر كوشيار گيلاني است كه در اوايل قرن پنجم هجري در گرگان قديم (نزديك گنبد كاووس كنوني) تاليف شد.
الگوهاي نجومي و روش‌هاي محاسباتي كوشيار در اين زيج اساسا بطلميوسي است.
از كوشيار رساله ديگري به نام كتاب الاسطرلاب و كيفيه عمله و اعتباره علي التمام و الكمال باقي مانده است.
نسخه‌هايي از رساله اختيارات اين دانشمند برجسته در كتابخانه آستان قدس رضوي موجود است.