ازگیل

[omega]

ازگیل از حدود سه هزار سال پیش در جنوب دریای خزر در مناطق گیلان و مازندران در ایران کاشت می‌شد و 700 سال پیش از میلاد به یونان و در 200 پ.م به روم رسید. کاشت این میوه از طریق رومیها در بقیه اروپا گسترش یافت.

ازگیل(medlar ) یا همان میوه ای که به گیلکی کونوس ( کنوس ) می نامیم ، درختچه ای است خاردار و بومی ایران که در همهٔ جنگل‌های شمال ایران و در همهٔ بلندی‌های دامنه جنوبی البرز و مناطق استپی میروید.

میوه ازگیل تا دوره ویكتوریا به وفور استفاده می شد اما در دوره های پس از آن كمتر مورد توجه قرار گرفت تا آن كه اكنون جز بخش های كوچكی در اروپا، طرفداران چندانی ندارد. ازگیل در ادبیات كهن اروپا نماد بدكارگی یا تهیدستی نابهنگام است زیرا میوه هایش پیش از رسیدن از درون می پوسند.
در گیلان نیز ازگیل میوه ای کم ارزش تلقی می شده و ضرب المثل هایی مانند" به هوای عراق انگور از گیلانه تورش کونوسم دکت" یا "تورش کونوس خور داخیل میوه بوگود" نشانگر این نکته است

میوه ازگیل بسیار سخت و اسیدی است و به همین خاطر تا خوب رسیده نشود قابل خوردن نیست. برای جلوگیری از پوسیده شدن آن بر روی درخت، معمولا میوه ها را زودتر برداشت می كنند و در محل مناسبی انبار می سازند تا برسد.
گوشت ازگیل پس از رسیدن از سفید به قهوه ای تغییر می یابد و كاملا نرم و شیرین می شود و مردم به آن خرمای گیلان نیز می گویند.
آب کونوس
میوه های ازگیل را موقعی كه هنوز سفت و نارس اند می چینند و مانند خیارشور درون ظرف های بزرگ یا کوچک می ریزند و سپس ظرف را از آب و اندكی نمك پر می كنند و آن را در جایی خنك نگه می دارند. این فرآورده كه «آب كنوس » نامیده می شود به همراه نمک و گلپر با لذت فراوان در زمستان خورده می شود.
از آب ترش "آب کونوس" نیز برای تهیه ی کاهو سکنجبین استفاده می کنند

سایر فراورده ها ی ازگیل
در گذشته برخی از گیلانیان از میوه ازگیل برای پختن مربا استفاده می کردند و که البته امروزه دیگر رایج نیست اما در برخی نقاط دیگر دنیا همچنان از ازگیل مربا و ژله فراهم می سازند

گونه شناسی
جنس ازگیل دوگونه دارد كه اولی همان ازگیل معمولی با نام علمی Mespilus germanica است. این گونه بومی جنوب غربی آسیا و احتمالا جنوب شرق اروپا است اما منشاء آن را ایران می دانند. گونه دیگر M.canescens، اخیرا به سال۱۹۰۰ در آمریكای شمالی كشف شده است.
قطر میوه در گونه های وحشی به 2.5 سانتی متر و در ارقام پرورشی به ۵.5 سانتی متر یا بیشتر هم می رسد. گیاه ازگیل به شكل درخت پاكوتاه یا بوته های بلند است و متعلق به خانواده رزها است.
بلندی درختچه های ازگیل به ۸ متر هم می رسد. برگ های پهنی به رنگ سبز تیره، بیضی شكل به طول ۶ تا ۱۵ سانتی متر و به پهنای ۳ تا ۴ سانتی متر دارد. برگ ها پیش از خزان شدن به رنگ قرمز درمی آیند. گل های سفید پنج گلبرگی آن در بهار شكوفه می دهند. گل های ازگیل هرمافرودیت هستند یعنی هم دارای اندام های نر و هم اندام های تولید مثلی ماده اند و توسط زنبورها گرده افشانی می شوند. گیاه ازگیل خودبارور است.

ازگیل در مكانی سایه روشن در جنگل های آفتابگیر رشد می كند و خاك مرطوب، سبك و شنی با خاك برگ یا خاك سنگین رسی و به خوبی زهكشی شده را می پسندد.
بذرهای ازگیل بسیار سفت و محكم و نفوذ ناپذیرند به همین خاطر بعید است در همان سال اول تا پیش از گذراندن دو زمستان جوانه بزنند.
برای كشت تجاری آن معمولا بذرها را برای مدت كوتاهی در اسید سولفوریك می خوابانند تا پوسته بذر باز شود البته این كار بایستی با دقت زیاد انجام شود وگرنه بذر آسیب می بیند. باغداران خانگی می توانند به جای اسید، بذرها را به مدت ۲۴ ساعت در آب گرم بگذارند و سپس به مدت ۲ تا ۳ ماه در محلی سرد با دمای ۱ تا ۵ درجه سانتی گراد نگه دارند.
همچنین ازگیل را می توان به درخت گلابی پیوند زد.

مصارف دارویی ازگیل
میوه ازگیل علاوه بر مصارف خوراكی دارای كاربردهای دارویی نیز هست. خواص دارویی ازگیل از روزگاران بسیار دور مورد توجه بوده بقراط ازگیل را برای مبتلایان به ترشی معده و مدفوع سوزان و عوارض تب نافع می‌پنداشت .
گوشت آن مسهل و برگ هایش بندآورنده خون اند. آبسه دهان و گلو و آنژین را نیز میتوان با جوشانده ی برگ ازگیل درمان کرد.
از گذشته های دور در گیلان از آب "آب کونوس" برای درمان دهان درد استفاده می شده است
دانه های ازگیل حاوی اسید هیدروسیانیك سمی اند. از پوست تنه آن نیز به جای گنه گنه در درمان مالاریا استفاده می شود اما چندان تایید شده نیست.
منبع :
www.gilannews.ir