پدر شیمی نوین ایران

[RAHA.G]

• استاد دكتر ابوالحسن شیخ در سال 1286 ش در تهران در خاندانی مذهبی به دنیا آمد. پدرش مرحوم دكتر محمد شیخ معروف به احیاءُ الملك از نوادگان علامه بزرگوار، شیخ حرّ عاملی صاحب كتاب گرانسنگ وسایل الشیعه (متوفی 1104 ق) بود که در پاریس تحصیل كرده و پس از اخذ دكتراى پزشكى ، در اداره « حافظ الصحه » مشغول به كار بود. مادرش نیز شناخت وسیعى روى گیاهان و داروهاى گیاهى داشت و براى بیماران ، داروهاى گیاهى را تجویز مى كرد.

ابوالحسن در سن شش سالگى ، وارد دبستان مسعودیه گردید و پس ‍ از گذراندن كلاس اول و دوم ، به مدرسه « ثروت » رفت . پس از پایان رسانیدن دوره ابتدایى ، سه سال در دبیرستان « دارالفنون » تحصیل كرد و بعد وارد مدرسه « ایران و آلمان » شد و رشته شیمى داروسازى را انتخاب كرد.
از دوران كودكى همواره دوست داشت ، كه « آسپیرین » بسازد و انتخاب رشته شیمى داروسازى ، به خاطر همین علاقه و انگیزه بود و علاوه بر دروس رسمى مدرسه ایران و آلمان ، در رابطه با گیاهان دارویى نیز مطالعات فراوانى نمود.

وى در سن 18 سالگى دیپلم گرفت و در امتحانات اعزام به خارج پذیرفته شد. آنگاه ازدواج كرد و به كشور آلمان اعزام گردید. دو سال در دانشگاه « برلین » و چهار سال در « انستیتو شیمى بن » ادامه تحصیل داد، و موفق به دریافت لیسانس شیمى شد، سپس به دانشگاه برلین مراجعت كرد و پس از چهار سال با دریافت دكترا فارغ التحصیل گردید و در سال 1315 هجرى شمسى ، به تهران بازگشت .

دكتر ابوالحسن شیخ ، مدتى در دانشسراى عالى ، در رشته هاى شیمى ، علوم و طب تدریس كرد و بعد براى گذرانیدن دوره سربازى ، دو سال در دانشكده افسرى اشتغال داشت . سپس به دانشسراى عالى بازگشت و ضمن تدریس در دانشسراى عالى ، در بخش آزمایشگاه شیمى اداره دخانیات نیز فعالیت داشت و تحقیقات زیادى در زمینه انواع توتون و كیفیت آن از جهت شیمیایى انجام داد.
دكتر شیخ در سال 1332 به نمایندگی از سوی آیت‏اللَّه كاشانی در كنفرانس اسلامی بیت‏المقدس شركت كرد. وی همواره به مطالعه كتاب‏های دینی و عرفانی اشتغال داشت و در تربیت دینی خود و اطرافیان می‏كوشید و همچنین سالیان بسیار از محضر بزرگان عرفان و اخلاق بهره‏مند گردید. از این دانشمند برجسته به عنوان بنیانگذار و پدر علم نوین شیمی ایران یاد می‏شود.

از سال 1335 تا 1337 هجرى شمسى ، سرپرستى دانشجویان ایرانى مقیم آلمان را بر عهده گرفت ، سپس مدت هشت ماه ، در كارخانه دخانیات برزیل اشتغال داشت ، اما به دلیل نامساعد بودن وضع این كارخانه ، به تهران بازگشت و به تدریس پرداخت و بالاخره در سال 1365 بازنشسته شد.
دكتر ابوالحسن شیخ تاءلیفات و تحقیقات مفید و مؤ ثرى دارد، كه مى توان به كتاب « تئوریهاى شیمى آلى » و همچنین دو جلد كتاب « عملیات شیمى آلى » اشاره كرد.

وى تحقیقات خود را بیشتر در زمینه مواد ضد عفونى كننده و تهیه ماده اى براى جلوگیرى از كپك زدن و فاسد شدن لبنیات و شیرینى جات و انواع خمیرها متمركز نمود.

دكتر شیخ ابوالحسن در مورد اهمیت علمى شیمى چنین مى گوید:
« شیمى همه چیز انسان است ، انسان از روزى كه متولد مى شود، تا روزى كه از دنیا مى رود، با شیمى سروكار دارد».
وى اولین دانشجوى ایرانى بود كه به دریافت درجه دكتراى شیمى نایل گردید. دكتر شیخ درباره ی برنامه ی روزانه ی خود در سن 88 سالگی چنین می گوید: « من از ساعت پنج بعد از نیمه شب بیدار مى شدم ، نماز صبح را مى خوانم و بعد تا ساعت هشت به استراحت مى پردازم ، آن گاه صبحانه مى خورم و مشغول مطالعه مى شوم ، و سفارش من به نوجوانان این است : كه همه كارهاى دیگر را كنار بگذارند، روحیه قناعت پیشه گیرند و دنبال علم و دانش بروند». دکتر شیخ با شیخ رجبعلی خیاط نیز ارتباط داشت. فرزند جناب شیخ رجبعلی نقل می‌كند كه: مرحوم دكتر ابوالحسن شیخ ( پدر شیمی ایران ) درباره آغاز آشنایی خود با جناب شیخ اظهار می‌كرد: علت آشنایی من و مرحوم آقا شیخ رجبعلی خیاط، موضوع گم شدن چند ماهه همسرم بود. هر چه گشتیم ایشان را پیدا نكردیم، به خیلی ها از اهل باطن مراجعه می‌كردیم، بی فایده بود. در اوج نگرانی‌ها، شخصی آدرس منزل آقا شیخ رجبعلی را داد و بنده برای اولین بار به خدمت ایشان رسیدم. وقتی مرا دید توجهی كرد و فرمود:
« همسر شما در امریكاست و تا دو هفته دیگر می‌آید، ناراحت نباشید. »
همین طور هم شد، همسرم آمریكا بود و آمد.
سرانجام این دانشمند گرانمایه در ساعات آغازین سال 1377 ش در نود سالگی چشم از جهان فروبست.