در توضیح رئالیسم

[ارغنون]

رئالیسم واژه ای فرانسوی است که از ریشه رئال به معنای واقعی کسب شده است. در فارسی به واقع گرایی , واقعیت گرایی, و حتا گاهی حقیقت گرایی نیز ترجمه شده است. این واژه که در برابر ایدآ لیسم ابداع شد دارای پیچیدگی مفهومی زیادی بوده و حوزه های تفکر مختلفی را در بر میگیرد. مانند هنر , فلسفه ,زیبایی شناسی , اخلاق , ادبیات , سیاست و علوم اجتماعی

واژه رئالیسم در فلسفه در واقع به معنای مکتب اصالت، واقع است.مکتب رئالیسم نقطه مقابل مکتب ایده آلیسم است؛ یعنی مکتبی که وجود جهان خارجی را نفی کرده و همه چیز را تصورات و خیالات ذهنی می داند.رئالیسم یعنی اصالت واقعیت خارجی. این مکتب به وجود جهان خارج و مستقل از ادراک انسان، قائل است.ایده آلیست ها همه موجودات و آنچه را که در این جهان درک می کنیم، تصورات ذهنی و وابسته به ذهن شخص می دانند و معتقدند که اگر من که همه چیز را ادراک می کنم نباشم، دیگر نمی توانم بگویم که چیزی هست. در حالی که بنابر نظر و عقیده رئالیستی، اگر ما انسان ها از بین برویم، باز هم جهان خارج وجود خواهد داشت. به طور کلی یک رئالیست، موجودات جهان خارج را واقعی و دارای وجود مستقل از ذهن خود می داند.باید گفت در واقع همه انسانها رئالیست هستند، زیرا همه به وجود دنیای خارج اعتقاد دارند. حتی ایده آلیست ها نیز در زندگی و رفتار، رئالیست هستند، زیرا باید جهان خارج را موجود دانست تا بتوان کاری کرد و یا حتی سخنی گفت. کلمه رئالیسم در طول تاریخ به معانی مختلفی غیر از معنایی که گفته شد، استعمال شده است. مهمترین این استعمال ها و کاربرد ها، معنایی است که در فلسفه مدرسی یا اسکولاستیک(Scholastic) رواج داشته است.در میان فلاسفه ،مدرسی جدال عظیمی بر پا بود که آیا کلی وجود خارجی دارد و یا اینکه وجودش فقط در ذهن است؟ کسانی که برای کلی واقعیت مستقل از افراد قائل بودند، رئالیست و کسانی که کلی را تنها دارای وجودی ذهنی و در ضمن موجودات محسوس می دانستند و برای آن وجود جدا از جزئیات قائل نبودند،، ایده آلیست خوانده می شدند. بعدها در رشته های مختلف هنر مانند ادبیات نیز سبک های رئالیستی و ایده آلیسمی به وجود آمد و سبک رئالیسم در مقابل سبک ایده آلیسم است. سبک رئالیسم یعنی سبک گفتن و نوشتن متکی بر نمودهای واقعی و اجتماعی.

رئالیسم نوعا متضمن مفهوم صدق یا حقیقت است. هدف علم در نزد واقع گرایان توصیف صادقانه چگونگی واقعیت جهان است. چهانی که مستقل از انسان وجود دارد و به گونه ای است که از معرفت نظری ما نسبت به آن استقلال دارد.

در علوم هر روش زمانی راه به کشف قوانین درست یا نظریه های متقن میبرد که از درون نگری یا درون کاوی یا شهود گرایی و هر آنچه دوری از واقعیت را موجب گردد جدایی یابد.

در عرصه سیاسی و اجتماعی رئالیسم کاربرد خاصی و محدودی از واقعیت را در بر دارد. رئالیسم در این عرصه به معنای ارزیابی و عمل همراه با واقع بینی واستفاده از امکانات موجود در جهت حکومت و کسب قدرت و منافع بیشتر است. در این نگرش بر خلاف ایدئالیسم که سیاست را هنر خوب حکومت کردن و بر محور اصول اخلاق و متعالی انسانی میداند، حکومت کردن به هر شکل ممکن تجویز میشود. در عرصه سیاست , سیاستمداران رئالیست از نیکولو ماکیاولی الهام میگیرند. وی یک رئالیست افراطی در پهنه سیاست محسوب میشود.

در هنر که به عقیده من بیشترین تاثیر از این مکتب متوجه آنجاست شیوه ای است که در آن هنرمند باید در نمایش طبیعت( طبیعت بدونِ انسان و با انسان) از هرگونه "احساساتی گری" خودداری کند. مدت زیادی از میانه ی قرن نوزدهم نگذشته بود که شارل بودلر شاعر و هنرشناس فرانسوی، در سال 1846 نقاشیهایی را می ستود که بتواند"خاصیت قهرمانی زندگی معاصر" را به وصف درآورد. به همین دلیل وی نقاشیهای تنها نقاش رئالیست آن زمان گوستاوکوربه را می ستود.

در ادبیات نیز افراط ورزیدن بیش ازحد دراحساسات توسط هنرمندان رمانتیک باعث شد که آنها به تدریج از واقعیات اطراف خود دورشوند، غرق شدن درتخیلات باعث شد که پیوند خود را با مردم و دنیای واقعی قطع کنند. دراین شرایط کم کم نویسندگان دیگری پدیدارشدند که درآثارشان اجتماع را با تمام خوبی ها و بدی هایش به تصویر کشیدند و چهره ای از زندگی واقعی را نشان دادند.
دراین زمان بود که مکتب رئالیسم یا واقعگرایی ادبی درفرانسه شکل گرفت. دراین مکتب برخلاف رمانتیک به واقعیت اهمیت داده می شد و مشکلات و مسائل اجتماعی مطرح می شد و تنها چیزهایی که دیده می شد بیان می گردید و حتی به شعر نیز به اندازه رمان اهمیت داده نمی شد. از معروفترین نویسنده های رئالیست انوره دو بالزاک با اثر معروفش " کمدی انسانی" است که به عنوان پیشوای مکتب رئالیسم در ادبیات شناخته شد.

در روسیه معروفترین رمانهای رئالیستی مانند"جنگ و صلح، آنا کارنینا و رستاخیز"مربوط به نویسنده بزرگی چون "لئون تولستوی" است.واما بیشتر داستانهای فئودورداستایوفسکی به " رئالیسم روانکاوانه " معروف هستند در شاهکارش"جنایت و مکافات" مستقیماً با اثرات روانی جنایت برروح شخصیتش سرو کار دارد .



به علاوه رئالیسم در گرایشهای دیگری چون سینما , عکاسی , و گرایشهای تفکرات سوسیالیستی نیز مشاهده شد. با اینهمه این واژه هنوز دارای پیچیدگی و ابهام خاصی است که نمیتوان تعریف کامل و جامعی از آن به دست داد.

منابع:

اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد 1 دکتر سروش

چیستی علم آلن اف. چالمرز ترجمه دکتر زیبا کلام